Bẫy thu nhập trung bình tiếng Anh là gì

Bẫy thu nhập trung bình là một vấn đề lớn mà nhiều quốc gia mắc phải. Đây là tình trạng các nước không thể thoát khỏi nhóm có thu nhập trung bình để trở thành nước thu nhập cao. Đối với Việt Nam, tình trạng này càng cấp thiết hơn khi chúng ta cũng vẫn đang quanh quẩn với GDP bình quân đầu người chỉ 2.000 – 3.000 USD trong nhiều năm nay. Vậy bẫy thu nhập trung bình là gì? Nguyên nhân và cách vượt qua ra sao? Hãy cùng DNSE tìm hiểu trong bài viết sau.

Bẫy thu nhập trung bình là gì?

Bẫy thu nhập trung bình là gì?

Bẫy thu nhập trung bình hay còn được gọi là Middle Income Trap trong tiếng Anh. Đây là tình trạng một quốc gia đã đạt đến một mức thu nhập bình quân nhất định nhờ những lợi thế sẵn có. Tuy nhiên, sau đó lại không thể bứt phá để lên mức cao hơn mà chỉ dậm chân tại chỗ. 

Theo thống kê, đa số các quốc gia đạt mức thu nhập trung bình vào năm 1960 vẫn chỉ có thu nhập trung bình vào năm 2008. Chỉ có 13 nước có thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và đẩy mạnh phát triển. Tại châu Á, con số này chỉ là 5. Các quốc gia này bao gồm:  Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông và Singapore.

Trên thế giới có rất nhiều nước được đặt kỳ vọng cao nhưng lại sập bẫy thu nhập trung bình. Gần chúng ta thì có Thái Lan hoặc Indonesia. Xa hơn ở Mỹ Latinh thì có Argentina – đất nước từng được kỳ vọng sẽ trở thành Canada thứ hai. 

Một ví dụ khác là Brazil – anh bạn hàng xóm của Argentina. Quốc gia này đã đạt ngưỡng GDP bình quân là 1.000 USD từ những năm 1974. Tuy nhiên, sau 46 năm, GDP bình quân đầu người của Brazil cũng chỉ ở mức 6.700 USD (năm 2020).

Đặc trưng của bẫy thu nhập trung bình là gì?

Đặc trưng của bẫy thu nhập trung bình

Khi một quốc gia tăng trưởng dựa vào nguồn tài nguyên sẵn có mà không phải là những chính sách kinh tế phù hợp hay những sự bứt phá khác thì rõ ràng quốc gia sẽ không thể duy trì đà tăng trưởng mãi được. Bởi lẽ nguồn tài nguyên sẵn có luôn có hạn. 

Nhìn chung, các nước này đều mạnh lên nhờ những thứ sẵn có. Tuy nhiên, nếu so sánh chung họ bị thiếu hụt các lợi thế về công nghệ và vốn. Ngoài ra, khi một đất nước đã đạt mức thu nhập trung bình, giá nhân công tại đây cũng tăng lên. Trong khi đó, sự yếu tố khoa học công nghệ lạc hậu khiến sản phẩm của các nước này thiếu sức cạnh tranh cả về giá và chất lượng. 

Tiêu biểu, các nước bị rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường có đặc trưng sau:

• Tỉ lệ đầu tư thấp
• Ngành chế tạo chậm phát triển
• Các ngành công nghiệp nghèo nàn, thiếu đa dạng
• Thị trường lao động kém sôi động

Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình

Phụ thuộc nhiều vào nguồn nhân công giá rẻ

Rất nhiều các quốc gia dựa vào lợi thế giá nhân công để thu hút đầu tư, từ đó tăng GDP. Tuy nhiên, khi các quốc gia này tăng quy mô nền kinh tế, mức sống người dân tăng lên thì nguồn lao động giá rẻ sẽ không còn nữa. Kết quả nguồn đầu tư sẽ không còn được như trước nữa.

Phụ thuộc vào nhân công khiến các quốc gia khó có được lợi thế

Ngoài ra, những quốc gia này đôi khi cũng phải đối mặt với tình trạng dân số tự nhiên giảm. Tình trạng này thường xuất hiện khi mức sống quốc gia đạt tới một mức độ nhất định. Cùng với đó là nhân trí tăng lên, họ bắt đầu đón nhận những quan điểm sống mới. Họ muốn tập trung cho bản thân nhiều hơn là muốn lập gia đình. Do đó, tỷ lệ gia tăng dân số không thể duy trì. Hậu quả là nguồn cung lao động không còn dồi dào nữa.

Cùng với đó, do công nghệ lạc hậu và phần lớn dựa vào nhân công để duy trì năng suất nên các quốc gia này càng phải hứng chịu những hậu quả nặng nề hơn khi lợi thế này không còn. Lúc này, sản phẩm của họ không đáp ứng được yêu cầu của thị trường. Trong khi đó, năng suất lao động cũng suy giảm do không duy trì được lợi thế nhân công. Hậu quả là sản phẩm của họ có sức cạnh tranh kém hơn. Khi đó, bản thân các quốc gia này cũng không đủ sức để bật lên.

Khu vực kinh tế tư nhân thiếu đổi mới sáng tạo

Nguyên nhân chính nhất khiến các nước sập bẫy thu nhập trung bình là không thể đổi mới sáng tạo. Bắt chước các nước đã đi trước thì không khó, thế nhưng để tạo ra bước ngoặt cho chính mình thì không dễ. Đa phần các nước đều không làm được điều này.

Việc tốc độ đổi mới không theo kịp biến động thị trường khiến cho năng suất lao động thấp. Cùng với đó là chất lượng sản phẩm cũng không được đảm bảo.

Thiếu đổi mới sáng tạo là nguyên nhân chính khiến các nước sập bẫy thu nhập trung bình

Thất bại trong việc phân bổ vốn

Một nguyên nhân khác dẫn đến việc không thoát khỏi nhóm nước thu nhập trung bình là Nhà nước không bân bổ nguồn vốn phù hợp. Các chính sách được đưa ra có thể khiến việc đổi mới trở nên khó khăn hơn. Cùng với đó là nguồn vốn không được phân bổ phù hợp, khiến các lĩnh vực then chốt như giáo dục, khoa học công nghệ,… không được tạo điều kiện phát triển phù hợp.

Các vấn đề trong việc duy trì ổn định kinh tế vĩ mô

Các nước đang phát triển thường phải đối mặt với vấn đề lạm phát cao. Đây là một yếu tố gây ảnh hưởng lớn tới sự phát triển chung của nền kinh tế. Ngoài ra, các vấn đề như khoảng cách giàu nghèo, bong bóng bất động sản, chứng khoán được tạo thành khi nền kinh tế phát triển quá nhanh cũng khiến nền kinh tế quốc gia thiếu ổn định.

Làm sao để tránh bẫy thu nhập trung bình?

Làm sao để tránh bẫy thu nhập trung bình

Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, Nhà nước cần đưa ra những chiến lược phù hợp để đổi mới phương thức sản xuất. Cùng với đó là tìm kiếm các thị trường tiềm năng đẩy mạnh xuất khẩu nhằm duy trì tăng trưởng. 

Tuy nhiên, nhìn chung khó khăn lớn nhất đối với các quốc gia thu nhập trung bình là phải chuyển đổi công nghệ để tạo ra những sản phẩm có tính cạnh tranh. Để làm được điều này thì các nước cần tập trung vào giáo dục. Cùng với đó là cố gắng phát triển khoa học công nghệ và ứng dụng nó vào thực tế. Điều này sẽ giúp tăng năng suất lao động đồng thời tăng lợi thế cạnh tranh của sản phẩm.

Một quốc gia đã rất thành công trong việc này để có được những bước tiến lớn là Hàn Quốc. Quốc gia này đã phát triển một hệ thống giáo dục chất lượng song hành với ưu tiên phát triển công nghệ. Thành công trong việc này đã khiến Hàn Quốc vươn lên trở thành một trong các quốc gia phát triển.

Kết luận

Trên đây là những chia sẻ của DNSE về bẫy thu nhập trung bình và những vấn đề liên quan. Mong rằng qua bài viết, các bạn đã hiểu bẫy thu nhập trung bình là gì. Cùng với đó là hiểu được những nguyên nhân cũng như cách để vượt qua nó. Để cập nhật thêm những kiến thức kinh tế – tài chính thú vị khác, hãy ghé thăm DNSE bạn nhé!

Bẫy thu nhập trung bình (MIT) là tình huống trong đó quốc gia có thu nhập trung bình rơi vào tình trạng kinh tế trì trệ và không thể đạt mức thu nhập cao hơn vì một số lý do. Nói cách khác, bẫy thu nhập trung bình được định nghĩa là tình huống trong đó một quốc gia thành công trong việc nâng nền kinh tế của nó khỏi tình trạng kém phát triển, thu nhập thấp thành một quốc gia đang phát triển, thu nhập trung bình nhưng sau đó chỉ giậm chân tại chỗ  ở mức đó mà không thể gia nhập nhóm nước đã phát triển, thu nhập cao.

Về bản chất, một nước vướng vào bẫy thu nhập trung bình khi không thể tăng trưởng kinh tế đủ nhanh để trở thành quốc gia có thu nhập cao. Thật vậy, một quốc gia được nhận định là rơi vào bẫy thu nhập trung bình thấp nếu không thể thoát ra khỏi nhóm thu nhập trung bình thấp trong vòng 28 năm, và một quốc gia được nhận định là rơi vào bẫy thu nhập trung bình cao nếu không thể thoát ra khỏi nhóm thu nhập trung bình cao trong vòng 14 năm.  

Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình

Nhìn chung, nguyên nhân dẫn đến việc “sập bẫy” thu nhập trung bình chính là khả năng cạnh tranh hạn chế của các quốc gia. Nhìn một cách khách quan, khả năng cạnh tranh này bị kìm hãm bởi các quốc gia thu nhập cao lẫn thu nhập thấp. Ở quốc gia thu nhập thấp, lao động giá rẻ, đồng nội tệ mất giá và các ưu đãi đặc biệt khiến giá thành sản phẩm rẻ hơn nên sức cạnh tranh của quốc gia thu nhập trung bình bị ảnh hưởng. Trong khi đó, ở các quốc gia phát triển, công nghệ hiện đại tạo ra khoảng cách lớn về sức cạnh tranh, thậm chí có thể giữ vị trí độc quyền, cũng làm cho quốc gia thu nhập trung bình bị kìm hãm đà tăng. Tuy nhiên, nhìn một cách chủ quan, tốc độ tăng trưởng chậm lại xuất phát từ nhiều yếu tố và ứng với các quốc gia lại có những yếu tố nội bộ riêng biệt. Cụ thể, nguyên nhân xuất phát từ chính quốc gia đó có thể chia làm 2 dạng. Thứ nhất là các nguyên nhân kích hoạt bẫy thu nhập trung bình, và thứ hai là nguyên nhân làm cho quốc gia không thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình.

Đối với các nguyên nhân kích hoạt bẫy thu nhập trung bình, một số đặc điểm chính có thể nêu ra như: 

+ Không có khả năng gia tăng đầu vào vì sự gia tăng mức lương và đầu tư công quá mức

+ Một số vấn đề đặc thù có thể kể đến như: phụ thuộc quá nhiều vào sản xuất cho xuất khẩu, sự chênh lệch thu nhập theo khu vực, bất bình đẳng trong thu nhập giữa các hộ và vấn đề già hóa dân số 

Đối với các yếu tố khiến quốc gia không thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, một số ý chính có thể được liệt kê như:

+ Thiếu sự đầu tư đổi mới vào R&D

+ Sử dụng cơ sở hạ tầng không hiệu quả

+ Thiếu sự dịch chuyển lao động giữa các ngành

+ Hoạt động đào tạo dạy nghề và bậc đại học kém hiệu quả

+ Sự độc quyền của doanh nghiệp Nhà nước ở một số ngành công nghiệp quan trọng

+ Khả năng thực hiện chiến lược tăng trưởng của Chính phủ bị hạn chế vì nhiều lý do khác như cạnh tranh quốc tế, địa chính trị, nơ công chính phủ,...

+ Khả năng quản trị nền kinh tế của Chính phủ  kém và gia tăng tình trạng tham nhũng

+ Bảo hộ quá mức các ngành năng suất thấp ( ví dụ: nông nghiệp)

Nhìn chung, các quốc gia sập bẫy đều không có khả năng giải quyết bài toán bẫy thu nhập trung bình và một số yếu tố khác như thất bại trong việc kích cầu nội địa, thất bại trong thực hiện phân phối thu nhập công bằng, chậm phát triển con người và sự thiếu hụt ngân sách cho hoạt động  cải cách kinh tế.

Bẫy thu nhập trung bình và tình trạng một số quốc gia

Bẫy thu nhập trung bình không phải là tình trạng hiếm gặp ở nền kinh tế hiện đại. Hầu hết các quốc gia ở khu vực Đông Nam Á đều rơi vào bẫy thu nhập trung bình. Một số quốc gia được cho rằng lâm vào bẫy này trong suốt một thời gian dài có thể kể đến như Indonesia, Malaysia, Philipines và điển hình là Thái Lan. Thật vậy với mức tăng trưởng thu nhập không cao, Thái Lan mãi loay hoay trong nhóm thu nhập trung bình từ trước 1987 đến tận bây giờ. Trong khi đó, một số quốc gia thuộc châu Mỹ La tinh cũng không thể thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Tương tự như Thái Lan, các quốc gia Mỹ La-tinh cho thấy sự hụt hơi trong việc leo lên các bậc thang cao hơn của thu nhập. Tới năm 2010, Paraguay và Cộng hòa Dominica đã ở mức thu nhập trung bình thấp hơn trong 38 năm, trong khi Colombia và Peru là các quốc gia có thu nhập trung bình trong 61 năm. Và tính đến 2021, chưa có bất kỳ quốc gia nào trong 4 quốc gia trên vượt được bẫy thu nhập trung bình.

Việc sập bẫy thu nhập trung bình của Việt Nam đang dần dần hiện rõ. Nhìn về Việt Nam, theo số liệu của World Bank công bố vào năm 2008, Việt Nam có thu nhập bình quân đầu người ( GNI/ người) đạt mức 980$, vượt chuẩn 975$ và chính thức trở thành quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Tuy nhiên, đến năm 2020, Việt Nam vẫn loay hoay và chưa thể vượt lên để gia nhập nhóm các quốc gia thu nhập trung bình cao. Trong khi đó, tình trạng già hóa dân số và cạnh tranh gay gắt của các quốc gia phát triển đang gây sức ép không hề nhỏ lên nền kinh tế quốc dân.