Chúng ta thường nghe: “Đừng lấy dạ tiểu nhân đo lòng người quân tử”. Nhưng thế nào là quân tử, sao gọi là tiểu nhân? Người xưa đưa một số tiêu chuẩn để đánh giá như sau...
Mời Đạo hữu ngắm và cung thỉnh tôn tượng Đức Thích Ca Mâu Ni tại đây.
Audio
1. Xét tấm lòng
Tấm lòng rộng hay hẹp không phải tự nhiên mà có, phần nhiều do môi trường sống, sự tu dưỡng và nỗ lực tự thân mỗi cá nhân. Người quân tử thì tấm lòng luôn rộng mở, khoan dung với tất cả, không giữ niềm oán hận bất kỳ ai. Kẻ tiểu nhân trong lòng luôn toan tính, quen với thói so bì nên cứ sợ mình thua thiệt, buồn phiền.
2. Xét cách kết giao bạn hữu
Quân tử đoàn kết mà không cấu kết, tiểu nhân cấu kết nhưng vẫn bất hòa. Người quân tử bất luận qua lại với hạng người nào, cũng bằng tấm lòng ngay thẳng, chân thành đối xử, không kết bè lập phái. Kẻ tiểu nhân thích lập phe kết phái, và luôn cay nghiệt, bài trừ những người khác với mình, tất cả chỉ để phục vụ cho lợi ích cá nhân.
Lời Phật dạy cách đối mặt với kẻ tiểu nhân
Ảnh minh họa.
3. Xét sự lựa chọn
Người quân tử luôn ưu tiên đại cục, thành tựu việc chung rồi mới tính chuyện riêng. Kẻ tiểu nhân chỉ quan tâm tư lợi bản thân, dù có hỏng việc lớn cũng mặc kệ. Khi đối diện với sự lựa chọn, người quân tử có thể hy sinh lợi ích cá nhân để thành tựu việc chung, kẻ tiêu nhân thì ngược lại.
4. Xét lời nói và việc làm
Người quân tử luôn có tấm lòng nhân ái cao thượng, những việc phù hợp với đạo nghĩa, họ chắc chắn sẽ trợ duyên để thành tựu. Những việc gây tổn hại cho người cho mình, họ nhất định sẽ không nói không làm, cũng không trợ giúp cho người khác làm. Kẻ tiểu nhân thì ngược lại, miễn có lợi cho mình thì bất chấp.
5. Xét khí chất
Người quân tử trầm tĩnh mà không kiêu ngạo, kẻ tiểu nhân kiêu ngạo mà không tự tại. Người quân tử dù rất thông minh cũng không thích thể hiện, dù thành công cũng không khoác lác, có quyền thế cũng chỉ dùng để giúp người mà không ỷ lại và phô trương thân thế. Kẻ tiểu nhân thì ngược lại, trống rỗng mà khoe khoang khắp nơi, nhưng vẫn sợ người khác không biết đến mình.
6. Xét chí hướng
Người quân tử luôn hướng đến sự tích cực, nỗ lực phấn đấu để không ngừng tiến lên. Kẻ tiểu nhân chỉ thích những điều dễ dãi và cuộc sống nhàn hạ mà không cần biết cuộc đời mình đang đi lên hay xuống.
7. Xét sự truy cầu
Người quân tử giữ gìn quy tắc, theo đuổi lý tưởng trong đạo nghĩa kỷ cương. Kẻ tiểu nhân trăn trở trăm phương nghìn kế để mưu lợi cho mình, suốt ngày bận rộn trong lo lắng.
8. Xét nhân phẩm
Người quân tử đề cao tố chất “phản quang tự kỷ”, không ngừng sửa mình để tiến bộ, tự lập tự cường để tự chủ trong tinh thần biết đủ. Kẻ tiểu nhân không quen kiểm thúc bản thân, cảm thấy mọi trách nhiệm và sai trái đều là lỗi từ người khác, từ chối mọi cơ hội rèn luyện nên mãi chẳng thể trưởng thành.
Bạn phù hợp bao nhiêu tiêu chí để thành người quân tử?
HỖ TRỢ CHÚNG TÔI
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
] là một từ Hán Việt, từ lâu chúng ta hay dùng từ này mà nhiều khi không để ý xem ý nghĩa của nó ra sao. Hồi bé hay chơi các trò chơi mang tính dân gian hơn bây giờ, hay có kiểu nói nhau: “Chơi quân tử đấy nhé!”. Vậy “quân tử” là gì?Chữ “quân” trong quân tử, chính là chữ quân nghĩa là vua, còn chữ tử là “con”, vừa là con cái, vừa chỉ người con trai nói chung. Quân tử người ta hiểu là “người con trai tốt”, ngược lại với nó thì là “tiểu nhân”, đã dùng từ Hán Việt thì “tiểu nhân” nó xấu chứ nói “người nhỏ bé” thì phải hiểu đó chính là ông vua Napoléon Bonaparte đấy, ông ấy không có “tiểu nhân” tí nào đâu, vì có thời chữ “quân tử” còn để dùng để chỉ người cai trị, kẻ đại phu.
“以小人之心，度君子之腹” [Dĩ tiểu nhân chi tâm, độ quân tử chi phúc] hay chúng ta thường nghe “Lấy dạ tiểu nhân đo lòng quân tử” – hoàn toàn không trung khớp với “suy bụng ta ra bụng người” đâu nhé, bình không chuyên “nho nhoe” nên không dám lạm bàn, nhưng có nghĩa “Lấy dạ tiểu nhân đo lòng quân tử” rộng hơn mà sâu hơn, nó bao hàm cả việc lấy chuẩn mực của mình áp đặt lên người khác, còn câu sau chỉ đơn giản là “nghĩ ai cũng như mình”.
Càng ngày nghĩa càng rộng ra, thì hiểu kẻ cai trị không chỉ là nhất nhất cứ phải cai trị thiên hạ mới là quân tử: tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Cũng không phải đó là các nấc thang, làm được tu thân tiếp đến tề gia… mà đã là Thiên tử rồi thì vẫn phải giữ nhân lễ nghĩa trí tín để mà giữ được cả bốn cái đạo kia đến tận trị quốc bình thiên hạ…
Vì thế mà có kẻ ôm mộng bá chủ thế giới như Hítle, rồi cũng bị người ta lên án vì những tội ác ông ta đã làm cho nhân loại, là thiếu đi cái "nhân". Từ nghĩa đó, không thể coi ông ta là bậc quân tử được. Nhưng xin cũng đừng cực đoan cho rằng dù bác có làm đến Thủ tướng, mà con bác hư, phá gia chi tử, “tề gia không được sao trị được quốc” thì người ta không có những tố chất của người quân tử. Trước đây thì mình có thể nghĩ vậy đấy, nhưng nhiều khi, suy cho cùng, con cái nó cũng là cái phúc phận, đúng, mình dạy hết sức rồi, nhưng nghiệp còn nặng nên con vẫn hư… chẳng thể bảo mình vô đạo đức được.
Quân tử, là các chuẩn mực đạo đức của người theo Nho giáo mà hầu hết, bây giờ chúng ta sử dụng được cho các chuẩn mực cuộc sống hiện nay, vì hầu hết chúng là tốt, có mà có thời kỳ cái gì dính đến “thực dân phong kiến, tiểu tư sản” ta sổ toẹt sạch trơn thì mọi chuẩn mực đảo lộn hết cả: vợ đấu tố chồng, con đấu tố cha…
Trước có đọc cuốn “Kinh dịch, Đạo của người quân tử” của Cụ Nguyễn Hiến Lê, ngoài những cái gì chúng ta có thể tìm được trong bản dịch “Kinh Dịch” của Ngô Tất Tố, thì còn những lời bình của Cụ Nguyễn Hiến Lê về Đạo, mà hầu hết là các chuẩn mực đạo đức của đạo làm người. Nếu tìm đọc những sách vở của Khổng, Lão về người quân tử, hẳn sẽ rất nhiều và thực là rất bổ ích. Ở đây chúng ta không thể bàn quá sâu về tất cả mọi vấn đề chỉ trên một, hai trang A4 được đâu, nhưng cũng có đôi điều mình muốn suy ngẫm tí ti…
Trên Facebook có quen “một ông anh”, nhà văn. Gọi là anh nhưng cũng có thể gọi bằng chú được, tuổi tác cách nhau đến non hai chục tuổi còn gì. Cũng mấy lần anh ấy rủ xuống nhà anh chơi, uống rượu, thăm nhà... nhưng mà xa quá, đến mười mấy cây số, mà mình từ hồi “Trời xanh qua kẽ lá” sức khỏe kém hẳn, nghĩ đến đi xa là ngại nên lần lữa chưa đi được – nên tình cảm anh em vẫn chỉ là “bạn nét”.
Hôm vừa rồi có vụ “Người Tân Cương ở Bắc Phong Sinh”, anh ấy viết một status trên Facebook thể hiện sự bức xúc, mình không nhớ chính xác, nhưng đại khái anh ấy tưởng là chuyện người Trung Quốc xâm nhập trái phép và khi bị bắt lại, thì họ tấn công làm chết hai bộ đội biên phòng của ta. Mình có viết một bài, cũng mong anh ấy đọc được… [và muốn nhắc lại một câu đã viết trong bài đó: “Ai cũng có một “vòng ảnh hưởng” nhất định, cả ngoài đời lẫn trên mạng. Nếu biết dùng cái vòng ảnh hưởng đó để làm việc tốt, thì làm dày thêm công đức của mình, còn dẫn người khác đi theo hướng tiêu cực, không tốt, thì hoàn toàn không nên.”] Đến hôm sau, thực tâm rất lấy làm cảm phục khi đọc được những dòng này: “Xin phép được hạ cái status về những người Tân Cương bạo động ở cửa khẩu Bắc Phong Sinh xuống. Dù sao họ cũng là những người cùng đường. Trở lại Trung Quốc cầm chắc chết nên họ mới phải manh động tự sát và gây di họa trên đất Việt. Thật đáng thương. Cầu cho linh hồn những người yểu số này được siêu thoát. Nam Mô A Di Đà Phật.”
Chỉ một vài câu thôi, đầy đủ tố chất của một người quân tử. Đúng, người quân tử là phải “Cách vật” [luôn tiếp xúc, nghiên cứu kỹ sự vật, sự việc để nhận rõ thực chất, phải trái] và “Trí tri” [luôn ngẫm nghĩ để thấu hiểu điều mình đã nhận thức được]; trong mọi việc là không nên nóng vội, đùng đùng bốc hỏa mà hành động, có thể gây hậu quả khôn lường, nhưng đời thì dài, mấy ai nắm tay được từ sáng đến tối, ai cũng có thể mắc sai lầm, kể cả người quân tử, thế mới có “Tu thân”: luôn nghiêm khắc với bản thân mình, sửa chữa những thiếu sót, không bảo thủ để nhận rõ sai sót nhằm hoàn thiện bản thân.
Một vài câu nói như lời xin lỗi, nhưng chứa cả cái “Nhân” lẫn cái “Dũng”, không phải ai cũng làm được. Có khi cứ tưởng là “đức cao vọng trọng” mà ảo tưởng về bản thân không muốn hạ mình, thì chắc không thể làm được những việc bình thường như thế. “Bình thường” mà không “tầm thường” tí nào.
Dù ở đâu, ngoài đời hay mạng ảo, chúng ta đều có thể nhận ra được đâu là người quân tử để mà thân, mà học tập.