So sánh cấu trúc máy tính và kiến trúc máy tính

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ KIẾN TRÚC MÁY TÍNH. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 1CHƯƠNG I. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ KIẾN TRÚC MÁY TÍNH. I. Khái niệm về kiến trúc máy tính Kiến trúc máy tính (Computer architecture) là một khái niệm trừu tượng của một hệ thống tính toán dưới quan điểm của người lập trình hoặc người viết chương trình dịch. Nói cách khác, kiến trúc máy tính được xem xét theo khía cạnh mà người lập trình có thể can thiệp vào mọi mức đặc quyền, bao gồm các thanh ghi, ô nhớ các ngắt ... có thể được thâm nhập thông qua các lệnh. II. Lịch sử phát triển của máy tính. Chiếc máy tính điện tử đầu tiên là ENIAC được ra đời năm 1946, được chế tạo từ những đèn điện tử, rơle điện tử và các chuyển mạch cơ khí. Lịch sử phát triển của máy tính điện tử có thể chia làm bốn thế hệ như sau: - Thế hệ 1: (1945-1955). Máy tính được xây dựng trên cơ sở đèn điện tử mà mỗi đèn tượng trưng cho 1 bit nhị phân. Do đó máy có khối lượng rất lớn, tốc độ chậm và tiêu thụ điện năng lớn. Như máy ENIAC có khối lượng 30 tấn, tiêu thụ công suất 140KW. - Thế hệ thứ 2: (1955-1965). Máy tính được xây dựng trên cơ sở là các đèn bán dẫn (transistor), máy tính đầu tiên thế hệ này có tênlà TX-0 (transistorized experimental computer 0). - Thế hệ thứ ba: (1965-1980). Máy tính được xây dựng trên các vi mạch cỡ nhỏ (SSI) và cỡ vừa (MSI), điển hình là thế hệ máy System/360 của IBM. Thế hệ máy tính này có những bước đột phá mới như sau: - Tính tương thích cao: Các máy tính trong cùng một họ có khả năng chạy các chương trình, phần mềm của nhau. - Đặc tính đa chương trình: Tại một thời điểm có thể có vài chương trình nằm trong bộ nhớ và một trong số đó được cho chạy trong khi các chương trình khác chờ hoàn thành các thao tác vào/ra. - Không gian địa chỉ rất lớn. - Thế hệ thứ tư: (1980- ). Máy tính được xây dựng trên các vi mạch cỡ lớn (LSI) và cực lớn (VLSI). Đây là thế hệ máy tính số ngày nay, nhờ công nghệ bán dẫn phát triển vượt bậc, mà người ta có thể chế tạo các mạch tổ hợp ở mức độ cực lớn. Nhờ đó máy tính ngày càng nhỏ hơn, nhẹ hơn, mạnh hơn và giá thành rẻ hơn. Máy tính cá nhân bắt đầu xuất hiện và phát triển trong thời kỳ này. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 2 Dựa vào kích thước vật lý, hiệu suất và lĩnh vực sử dụng, hiện nay người ta thường chia máy tính số thế hệ thứ tư thành 5 loại chính, các loại có thể trùm lên nhau một phần: - Microcomputer: Còn gọi là PC (personal computer), là những máy tính nhỏ, có 1 chip vi xử lý và một số thiết bị ngoại vi. Thường dùng cho một người, có thể dùng độc lập hoặc dùng trong mạng máy tính. - Minicomputer: Là những máy tính cỡ trung bình, kích thước thường lớn hơn PC. Nó có thể thực hiện được các ứng dụngmà máy tính cỡ lớn thực hiện. Nó có khả năng hỗ trợ hàng chục đến hàng trăm người làm việc. Minicomputer được sử dụng rộng rãi trong các ứng dụng thời gian thực, ví dụ trong điều khiển hàng không, trong tự động hoá sản xuất. - Supermini: Là những máy Minicomputer có tốc độ xử lý nhanh nhất trong họ Mini ở những thời điểm nhất định. Supermini thường được dùng trong các hệ thống phân chia thời gian, ví dụ các máy quản gia của mạng. - Mainframe: Là những máy tính cỡ lớn, có khả năng hỗ trợ cho hàng trăm đến hàng ngàn người sử dụng. Thường được sử dụng trong chế độ các công việc sắp xếp theo lô lớn (Large-Batch-Job) hoặc xử lý các giao dịch (Transaction Processing), ví dụ trong ngân hàng. - Supercomputer: Đây là những siêu máy tính, được thiết kế đặc biệt để đạt tốc độ thực hiện các phép tính dấu phẩy động cao nhất có thể được. Chúng thường có kiến trúc song song, chỉ hoạt động hiệu quả cao trong một số lĩnh vực. Dựa vào kiến trúc của máy tính người ta cũng phân máy tính ra các loại khác nhau như sau: - Kiến trúc SISD (single instruction - single data, đơn dòng lệnh - đơn dòng dữ liệu), sơ đồ như hình 1-1. Hình 1-1: Kiến trúc máy tính SISD. - Kiến trúc CIMD (Single Instruction Multiple Data, đơn dòng lệnh- đa dữ liệu), sơ đồ như hình 1-2. lệnh Khối điều khiển Khối chấp hành Hệ thống nhớ lệnh dữ liệu Các tín hiệu điều khiển GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 3 Hình 1-2: Kiến trúc SIMD. - Kiến trúc MIMD (Multiple Instruction Multiple Data, đa dòng lệnh- đa dữ liệu), sơ đồ như hình 1-3. Hình 1-3: Kiến trúc MIMD. dữ liệu Khối điều khiển Khối chấp hành 2 Hệ thống nhớ lệnh Các tín hiệu điều khiển Khối chấp hành 1 Khối chấp hành n dữ liệu Khối điều khiển 1 Khối điều khiển n Hệ thống nhớ lệnh Các tín hiệu điều khiển Khối chấp hành 1 Khối chấp hành n dữ liệu lệnh GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 4 CHƯƠNG II. BIỂU DIỄN THÔNG TIN TRONG MÁY TÍNH I. Hệ nhị phân (Binary) I.1. Khái niệm: Hệ nhị phân hay hệ đếm cơ số 2 chỉ có hai con số 0 và 1. Đó là hệ đếm dựa theo vị trí. Giá trị của một số bất kỳ nào đó tuỳ thuộc vào vị trí của nó. Các vị trí có trọng số bằng bậc luỹ thừa của cơ số 2. Chấm cơ số được gọi là chấm nhị phân trong hệ đếm cơ số 2. Mỗi một con số nhị phân được gọi là một bit (BInary digiT). Bit ngoài cùng bên trái là bit có trọng số lớn nhất (MSB, Most Significant Bit) và bit ngoài cùng bên phải là bit có trọng số nhỏ nhất (LSB, Least Significant Bit) như dưới đây: 23 22 21 20 2-1 2-2 MSB 1 0 1 0 . 1 1 LSB Chấm nhị phân Số nhị phân (1010.11)2 có thể biểu diễn thành: (1010.11)2 = 1*23 + 0*22 + 1*21 + 0*20 + 1*2-1 + 1*2-2 = (10.75)10. Chú ý: dùng dấu ngoặc đơn và chỉ số dưới để ký hiệu cơ số của hệ đếm. I.2. Biến đổi từ nhị phân sang thập phân Ví dụ : Biến đổi số nhị phân (11001)2 thành số thập phân: Trọng số vị trí: 24 23 22 21 20 Giá trị vị trí: 16 8 4 2 1 Số nhị phân: 1 1 0 0 1 Số thập phân: 1*24 + 1*23 + 0*22 + 0*21 + 1*20 = (25)10 I.3. Biến đổi thập phân thành nhị phân Để thực hiện việc đổi từ thập phân sang nhị phân, ta áp dụng phương pháp chia lặp như sau: lấy số thập phân chia cho cơ số để thu được một thương số và số dư. Số dư được ghi lại để làm một thành tố của số nhị phân. Sau đó, số thương lại được GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 5chia cho cơ số một lần nữa để có thương số thứ 2 và số dư thứ 2. Số dư thứ hai là con số nhị phân thứ hai. Quá trình tiếp diễn cho đến khi số thương bằng 0. Ví dụ 1: Biến đổi số thập phân (29)10 thành nhị phân: 29/2 = 14 + 1(LSB) 14/2 = 7 + 0 7/2 = 3 + 1 3/2 = 1 + 1 1/2 = 0 + 1(MSB) Vậy (29)10 = (1101)2 . Đối với phần lẻ của các số thập phân, số lẻ được nhân với cơ số và số nhớ được ghi lại làm một số nhị phân. Trong quá trình biến đổi, số nhớ đầu chính là bit MSB và số nhớ cuối là bit LSB. Ví dụ 2: Biến đổi số thập phân (0.625)10 thành nhị phân: 0.625*2 = 1.250. Số nhớ là 1, là bit MSB. 0.250*2 = 0.500. Số nhớ là 0 0.500*2 = 1.000. Số nhớ là 1, là bit LSB. Vậy : (0.625)10 = (0.101)2. II. Hệ thập lục phân (Hexadecima). II.1. Khái niệm: Các hệ máy tính hiện đại thường dùng một hệ đếm khác là hệ thập lục phân. Hệ thập lục phân là hệ đếm dựa vào vị trí với cơ số là 16. Hệ này dùng các con số từ 0 đến 9 và các ký tự từ A đến F như trong bảng sau: Bảng 2.1 Hệ thập lục phân: Thập lục phân Thập phân Nhị phân 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 6 II.2.Biến đổi thập lục phân thành thập phân. Các số thập lục phân có thể được biến đổi thành thập phân bằng cách tính tổng của các con số nhân với giá trị vị trí của nó. Ví dụ : Biến đổi các số a.(5B)16. b. (2AF)16 thành thập phân. a. Số thập lục phân: 5 B Trọng số vị trí: 161 160 Giá trị vị trí : 16 1 Số thập phân: 5*16 + B*1 = (91)10. b. Số thập lục phân: 2 A F Trọng số vị trí: 162 161 160 Giá trị vị trí : 256 16 1 Số thập phân: 2*256 + A*16 + F*1 = (687)10. II.3.Biến đổi thập phân thành thập lục phân. Để biến đổi các số thập phân thành thập lục phân, ta sử dụng phương pháp chia lặp, với cơ số 16. Ví dụ : Biến đổi (1776)10 thành thập lục phân. 1776/16 = 111 + 0 (LSB). 111/16 = 6 + 15 hoặc F. 6/16 = 0 + 6 (MSB). Số thập lục phân: (6F0)16. II.4. Biến đổi thập lục phân thành nhị phân. Các số thập lục phân rất dễ đổi thành nhị phân. Thực ra các số thập lục phân cũng chỉ là một cách biểu diễn các số nhị phân thuận lợi hơn mà thôi (bảng 2-1). Để đổi các số thập lục phân thành nhị phân, chỉ cần thay thế một cách đơn giản từng con số thập lục phân bằng bốn bit nhị phân tương đương của nó. Ví dụ: Đổi số thập lục (DF6)16 thành nhị phân: D F 6 1101 1111 0110 (DF6)16 = (110111110110)2. II.5. Biến đổi nhị phân thành thập lục phân. Để biến đổi một số nhị phân thành số thập lục phân tương đương thì chỉ cần gộp lại thành từng nhóm gồm 4 bit nhị phân, bắt đầu từ dấu chấm nhị phân. Ví dụ: Biến đổi số nhị phân (1111101000010000)2 thành thập lục phân. 1111 1010 0001 0000 GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 7 F A 1 0 Số thập lục phân: (FA10)16. III. Hệ BCD (Binary Code decimal). Giữa hệ thập phân và hệ nhị phân còn tồn tại một hệ lai: hệ BCD cho các số hệ thập phân mã hoá bằng hệ nhị phân, rất thích hợp cho các thiết bị đo có thêm phần hiển thị số ở đầu ra dùng các loại đèn hiện số khác nhau. Ở đây dùng bốn số hệ nhị phân (bốn bit) để mã hoá một số hệ thập phân có giá trị nằm trong khoảng từ 0..9. Như vậy ở đây ta không dùng hết các tổ hợp có thể có của 4 bit; vì tầm quan trọng của các số BCD nên các bộ vi xử lý thường có các lệnh thao tác với chúng. Ví dụ: (35)10 = (00110101)2. IV. Bảng mã ASCII.(American Standard Code for Information Interchange). Người ta đã xây dựng bộ mã để biểu diễn cho các ký tự cũng như các con số Và các ký hiệu đặc biệt khác. Các mã đó gọi là bộ mã ký tự và số. Bảng mã ASCII là mã 7 bit được dùng phổ biến trong các hệ máy tính hiện nay. Với mã 7 bit nên có 27 = 128 tổ hợp mã. Mỗi ký tự (chữ hoa và chữ thường) cũng như các con số thập phân từ 0..9 và các ký hiệu đặc biệt khác đều được biểu diễn bằng một mã số như bảng 2-2. Việc biến đổi thành ASCII và các mã ký tự số khác, tốt nhất là sử dụng mã tương đương trong bảng. Ví dụ: Đổi các ký tự BILL thành mã ASCII: Ký tự B I L L ASCII 1000010 1001001 1001100 1001100 HEXA 42 49 4C 4C Bảng 2-2: Mã ASCII. Column bits(B7B6B5) Bits(row) 000 001 010 011 100 101 110 111 B4 B3 B2 B1 0 1 2 3 4 5 6 7 R O W 0 0 0 0 0 NUL DLE SP 0 @ P \ p 1 0 0 0 1 SOH DC1 ! 1 A Q a q 2 0 0 1 0 STX DC2 “ 2 B R b r 3 0 0 1 1 ETX DC3 # 3 C S c s 4 0 1 0 0 EOT DC4 $ 4 D T d t 5 0 1 0 1 ENQ NAK % 5 E U e u 6 0 1 1 0 ACK SYN & 6 F V f v 7 0 1 1 1 BEL ETB ‘ 7 G W g w 8 1 0 0 0 BS CAN ( 8 H X h x GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 89 1 0 0 1 HT EM ) 9 I Y i y A 1 0 1 0 LF SUB * : J Z j z B 1 0 1 1 VT ESC + ; K [ k { C 1 1 0 0 FF FS - < L \ l | D 1 1 0 1 CR GS , = M ] m } E 1 1 1 0 SO RS . > N ^ n ~ F 1 1 1 1 SI US / ? O _ o DEL Control characters: NUL = Null; DLE = Data link escape; SOH = Start Of Heading; DC1 = Device control 1; DC2 = Device control 2; DC3 = Device control 3. DC4 = Device control 4; STX = Start of text; ETX = End of text; EOT = End of transmission; ENQ = Enquiry; NAK = Negative acknowlege. ACK = Acknowlege; SYN = Synidle; BEL = Bell. ETB = End od transmission block; BS = Backspace; CAN = Cancel. HT = Horizontal tab; EM = End of medium; LF = Line feed; SUB = Substitute. VT = Vertical tab; ESC = Escape; FF = From feed; FS = File separator. SO = Shift out; RS = Record separator; SI = Shift in; US = Unit separator. V. Biểu diễn giá trị số trong máy tính. V.I. Biểu diễn số nguyên. a. Biểu diễn số nguyên không dấu: Tất cả các số cũng như các mã ... trong máy vi tính đều được biểu diễn bằng các chữ số nhị phân. Để biểu diễn các số nguyên không dấu, người ta dùng n bit. Tương ứng với độ dài của số bit được sử dụng, ta có các khoảng giá trị xác định như sau: Số bit Khoảng giá trị n bit: 0.. 2n - 1 8 bit 0.. 255 Byte 16 bit 0.. 65535 Word b. Biểu diễn số nguyên có dấu: Người ta sử dụng bit cao nhất biểu diễn dấu; bit dấu có giá trị 0 tương ứng với số nguyên dương, bit dấu có giá trị 1 biểu diễn số âm. Như vậy khoảng giá trị số được biểu diễn sẽ được tính như sau: Số bit Khoảng giá trị: n bit 2n-1-1 8 bit -128.. 127 Short integer 16 bit -32768.. 32767 Integer 32 bit -231.. 231-1 (-2147483648.. 2147483647) Long integer V.2. Biểu diễn số thực(số có dấu chấm (phẩy) động). Có hai cách biểu diễn số thực trong một hệ nhị phân: số có dấu chấm cố định (fĩed point number) và số có dấu chấm động (floating point number). Cách thứ nhất được dùng trong những bộ VXL(micro processor) hay những bộ vi điều khiển (micro controller) cũ. Cách thứ 2 hay được dùng hiện nay có độ chính xác GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 9cao. Đối với cách biểu diễn số thực dấu chấm động có khả năng hiệu chỉnh theo giá trị của số thực. Cách biểu diễn chung cho mọi hệ đếm như sau: R = m.Be. Trong đó m là phần định trị, trong hệ thập phân giá trị tuyệt đối của nó phải luôn nhỏ hơn 1. Số e là phần mũ và B là cơ số của hệ đếm. Có hai chuẩn định dạng dấu chấm động quan trọng là: chuẩn MSBIN của Microsoft và chuẩn IEEE. Cả hai chuẩn này đều dùng hệ đếm nhị phân. Thường dùng là theo tiêu chuẩn biểu diễn số thực của IEEE 754-1985(Institute of Electric & Electronic Engineers), là chuẩn được mọi hãng chấp nhận và được dùng trong bộ xử lý toán học của Intel. Bit dấu nằm tại vị trí cao nhất; kích thước phần mũ và khuôn dạng phần định trị thay đổi theo từng loại số thực. Giá trị số thực IEEE được tính như sau: R = (-1)S*(1+M1*2-1 + ... +Mn*2-n)*2E 7...E 0 -127. Chú ý: giá trị đầu tiên M0 luôn mặc định là 1. - Dùng 32 bit để biểu diễn số thực, được số thực ngắn: -3,4.1038 < R < 3,4.1038 31 30 23 22 0 S E7 - E0 |Định trị (M1 - M23) - Dùng 64 bit để biểu diễn số thực, được số thực dài: -1,7.10308 < R < 1,7.10308 63 62 52 51 0 S E10 - E0 Định trị (M1 - M52) Ví dụ tính số thực: 0100 0010 1000 1100 1110 1001 1111 1100 Phần định trị: 2-4+2-5+2-8+2-9+2-10+2-12+2-15+ +2-16+2-17+2-18+2-19+2-20+2-21 = 0,1008906. Giá trị ngầm định là: 1,1008906. Phần mũ: 28+22+20 =133 Giá trị thực (bit cao nhất là bit dấu): 133-128=6. Dấu: 0 = số dương GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 10 Giá trị số thực là: R = 1,1008906.26 = 70,457. Phương pháp đổi số thực sang số dấu phẩy động 32 bit: - Đổi số thập phân thành số nhị phân. - Biểu diễn số nhị phân dưới dạng ±1, xxxBy (B: cơ số 2). - Bit cao nhất 31: lấy giá trị 0 với số dương, 1 với số âm. - Phần mũ y đổi sang mã excess -127 của y, được xác định bằng cách: y + (7F)16. - Phần xxx là phần định trị, được đưa vào từ bit 22..0. Ví dụ: Biểu diễn số thực (9,75)10 dưới dạng dấu phẩy động. Ta đổi sang dạng nhị phân: (9,75)10 = (1001.11)2 = 1,00111B3. Bit dấu: bit 31 = 0. Mã excess - 127 của 3 là: 7F + 3 = (82)16 = 82H = (10000010)2. Được đưa vào các bit tiếp theo: từ bit 30 đến bit 23. Bit 22 luôn mặc định là 0. Cuối cùng số thực (9,75)10 được biểu diễn dướiư dạng dấu phẩy động 32 bit như sau: 0100 0001 0001 1100 0000 0000 0000 0000 bit |31|30 23|22 0| CHƯƠNG III. CÁC KHỐI CƠ BẢN CỦA MÁY TÍNH I. Giới thiệu sơ lược cấu trúc của máy vi tính. So với từ khi ra đời, cấu trúc cơ sở của các máy vi tính ngày nay không thay đổi mấy. Mọi máy tính số đều có thể coi như được hình thành từ sáu phần chính (như hình 3-1): Hình 3-1: Giới thiệu sơ đồ khối tổng quát của máy tính số Bộ xử lý trung tâm (CPU) Bộ nhớ trong (Memory) ROM-RAM Bộ nhớ ngoài (Mass store Unit) Phối ghép vào/ra (I/O) Thiết bị vào (Input Unit) Thiết bị ra (Output Unit) Data Bus Control Bus Adrress Bus GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 11 Trong sơ đồ này, các khối chức năng chính của máy tính số gồm: - Khối xử lý trung tâm (central processing unit, CPU), - Bộ nhớ trong (memory), như RAM, ROM - Bộ nhớ ngoài, như các loại ổ đĩa, băng từ - Khối phối ghép với các thiết bị ngoại vi (vào/ra) - Các bộ phận đầu vào, như bàn phím, chuột, máy quét ... . - Các bộ phận đầu ra, như màn hình, máy in ... . Bốn khối chức năng đầu liên hệ với nhau thông qua tập các đường dây để truyền tín hiệu, gọi chung là bus hệ thống. Bus hệ thống bao gồm 3 bus thành phần; ứng với các tín hiệu xác lập địa chỉ từ CPU đến các đơn vị thành phần ta có bus địa chỉ; với các dữ liệu được liên hệ giữa các khối qua bus dữ liệu (data bus); các tín hiệu điều khiển bao gồm các lệnh, các đáp ứng, các trạng thái của các khối được xác lập qua bus điều khiển. Sự khác biệt quan trọng nhất của các hệ máy tính là kích thước và tốc độ, các máy tính nhỏ hơn và nhanh, mạnh hơn theo từng năm. Sự phát triển không ngừng của các thế hệ máy tính nhờ vào hai yếu tố quan trọng, đó là sự phát triển của công nghệ chế tạo IC và công nghệ chế tạo bộ nhớ. II. Bộ nhớ trong. II.1. Cơ sở về bộ nhớ. Các bộ nhớ có thể chia làm hai loại tổng quát, ROM và RAM. ROM là Read-only Memory(bộ nhớ chỉ đọc) và RAM là Random-access Memory (bộ nhớ truy xuất ngẫu nhiên). Nói chung ROM chứa các dữ liệu một cách cố định và không thể thay đổi. Còn RAM có thể đọc ra và có thể ghi vào. Khái niệm truy xuất ngẫu nhiên có nghĩa là bất kỳ một vị trí nhớ nào cũng có thể được mở ra hoặc được gọi ra ở bất kỳ lúc nào, các thông tin không cần phải đọc ra hay ghi vào một cách tuần tự. Về thực chất, cả RAM và ROM đều là truy xuất ngẫu nhiên. Chỉ có điều khác nhau cơ bản là ROM chỉ cho phép đọc mà không thể ghi vào nó, còn RAM là bộ nhớ có thể đọc và ghi, vì thế RAM được gọi là “bộ nhớ đọc/ghi”. Cấu trúc bộ nhớ Hình 2-2 trình bày sơ đồ khối của một mạch nhớ. Mạch nhớ được nối với các bộ phận khác trong máy tính thông qua các đường đây địa chỉ và các đường GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 12dây dữ liệu của nó. Kiểm soát mạch nhớ bằng đường dây cho phép (enable), riêng đối với RAM còn có thêm đường dây kiểm soát đọc/ghi (Read/write). Các mạch nhớ nói chung được tổ chức dưới dạng ma trận, gồm những hàng và những cột để xác định vị trí hay địa chỉ nhớ. Mỗi ô trong ma trận gọi là một phần tử (cell) hay vị trí nhớ (memory location). Vị trí hay phần tử nhớ được dò tìm bằng cách chọn địa chỉ nhờ mạch giải mã địa chỉ. Mạch này gồm hai phần: mạch chọn địa chỉ hàng RAS (row-address selector) và mạch chọn địa chỉ cột CAS (Column-address selector). Các đường dây địa chỉ sẽ chọn địa chỉ hàng và cột. Đường dây enable dùng để mở các mạch điện lối ra bộ nhớ theo ba trạng thái. Còn đường dây Read/write quyết định dạng thao tác sẽ thực hiện. Bộ nhớ hoặc là có tổ chức bit hoặc là loại có tổ chức lời (word organized). Bộ nhớ tổ chức bit có thể lưu giữ một bit đơn trong mỗi vị trí địa chỉ. Bộ nhớ tổ chức lời sẽ được lựa chọn cả một nhóm phần tử nhớ cùng một lúc với mỗi vị trí địa chỉ. Mỗi nhốm phần tử nhớ thường là một byte (8 bit), hoặc một lời (16 bit). Số đường dây địa chỉ của mạch nhớ sẽ quyết định số vị trí nhớ cực đại tính theo công thức sau: Số vị trí nhớ cực đại = 2N. trong đó, N là số lượng các đường địa chỉ. a. Mạch nhớ cơ bản (basic memory device) Memory device Data lines (n) Addres lines (m) Read/write enable (RAM only) Device(chip) enable Memory Column address selector(CAS) Row address Data Memory address lines from system Data Read/write enable GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 13 b. Sơ đồ khối (Block diagram) Hình 2-2 Mạch nhớ. II.2. ROM-BIOS. Bất cứ hệ máy tính nào cũng có một vi mạch ROM. vi mạch này chứa chương trình của hệ điều hành vào ra cơ sở BIOS (basic input/output system). Những chương trình này cần thiết để khởi động máy và cài đặt chế độ làm việc cơ sở cho các thiết bị ngoại vi. Nói chung, có thể chia ROM thành bốn loại. ROM mặt nạ (maskable ROM) là loại ROM do nhà sản xuất đã nạp sẵn dữ liệu, khi đó dữ liệu không thể thay đổi được nữa. ROM có thể nạp chương trình (PROM - programable ROM) là loại mạch mà người dùng có thể nạp dữ liệu vào thông qua thiết bị “đốt” PROM. Khi đã nạp thì các dữ liệu trong PROM cũng không thể thay đổi. PROM có thể xoá, còn gọi là EPROM (erasable PROM) là loại ROM mà người dùng có thể nạp dữ liệu vào và các dữ liệu đó có thể xoá hoặc thay đổi bằng một thiết bị đặc biệt. EPROM có thể xoá bằng điện (electric EPROM) là loại ROM có thể nạp và xoá dữ liệu bằng điện được mà không phải sử dụng tia cực tms như với EPROM. Trong các máy tính hiện đại, người ta thường sử dụng Flash BIOS dùng EEPROM. Như vậy nội dung BIOS của máy tính có thể được thay đổi để tương thích với những mở rộng và nâng cấp hệ thống, mà điều này là không thể thực hiện đối với những máy tính thế hệ cũ sử dụng BIOS dùng PROM hoặc EPROM. BIOS gồm nhiều chương trình và hàm. Phần đầu của chương trình BIOS kiểm tra hệ thống máy tính, quá trình này gọi là POST. Nếu hệ thống sử dụng các Card (thẻ cắm) Plug and Play thì giai đoạn này chính là lúc máy tính truy nhập tham số của thẻ. BIOS nào cũng có chương trình “Setup BIOS” để người dùng tự chỉnh tham số các thiết bị ngoại vi. II.3. RAM. Có thể chia RAM thành hai hoại, RAM tĩnh (SRAM), có khả năng lưu giữ số liệu mãi mãi nếu như không mất nguồn nuôi. Và RAM động (DRAM), là loại RAM phải được “làm tươi” (refresh) tức là phải nạp lại dữ liệu đang được lưu trữ theo từng chu kỳ. “Làm tươi” bằng cách thực hiện thao tác đọc hoặc ghi nhắc lại. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 14Cũng có thể “làm tươi” bằng những thao tác đặc biệt khác. Loại DRAM có mật độ phần tử nhớ cao nên giá thành khá rẻ so với SRAM. Các mạch nhớ DRAM được dùng phổ biến trong các thế hệ máy tính hiện nay. Để tiết kiệm số đường địa chỉ và giảm số chân trên IC, hầu hết các loại DRAM đều dùng phương pháp địa chỉ multiplex. Trong quá trình đọc hay ghi các đường địa chỉ đầu tiên chứa các thông tin về hàng rồi tiếp sau mang thông tin về cột. Để kiểm soát thao tác này, người ta dùng đường dây RAS và CAS như trên hình 2-3. Khi RAS thấp thì thông tin trên các đường địa chỉ sẽ được mở thông qua mạch chốt địa chỉ hàng (row-address latch). Khi CAS thấp thì thông tin trên các đường địa chỉ sẽ được mở thông qua mạch chốt địa chỉ cột (column-address latch). Việc “làm tươi” bằng dữ liệu đọc, dữ liệu ghi hoặc bằng các thao tác riêng. Mạch điều khiển làm tươi phải chọn tuần tự từng hàng các phần tử nhớ, cứ mỗi hàng một lần, cho đến khi tất cả các hàng đều được “làm tươi”. Đó là phương pháp làm tươi từng đợt. Trong quá trình đó không được đọc hay ghi dữ liệu vào bộ nhớ cho đến khi kết thúc quá trình. Một cách khác là “làm tươi” từng hàng trong các chu kỳ rời rạc và gọi là làm tươi theo chu kỳ đơn. Row Column Address lines A0 to A6 A7 to A13 Row address RAS valid Column address CAS valid CS Chip selected Address latching timing Row address Latch 1 Row decorder 128 DRAM memory array 128x128 1 128 Buffers sense amps and refresh 1 128 A7 Column A0/A7 A1/A8 A2/A9 A3/A10 A4/A11 A5/A12 A6/A13 RAS CS WR Din DoutGIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 15 Hình 2-3. Sơ đồ khối DRAM 16.384 bits(16Kb). III. Bộ xử lý trung tâm CPU. Bộ xử lý trung tâm CPU là cốt lõi của một máy vi tính. CPU thực hiện mọi tính toán và xử lý của hệ thống -- ngoại trừ xử lý tăng cường tính toán đặc biệt trong những hệ thống có một chip đơn vị đồng xử lý toán, mà chip này cũng đã được tích hợp ngay trong các CPU hiện nay. Tất cả những máy tính IBM và tương thích IBM sử dụng những bộ xử lý họ Intel hoặc tương thích với bộ xử lý họ Intel, dù chính những bộ xử lý có thể đã được nhiều công ty khác nhau thiết kế và sản xuất, gồm AMD, IBM, Cyric... . Một trong những bộ xử lý điển hình thuộc họ 80x86 của Intel là bộ xử lý 8088. Đây là bộ vi xử lý khá đơn giản và vì vậy việc tìm hiểu nó là tương đối dễ đối với những người bắt đầu thâm nhập vào lĩnh vực vi xử lý, mặt khác việc nắm vững các vấn đề kỹ thuật của bộ vi xử lý 8088 sẽ là cơ sở để nắm bắt được các kỹ thuật của các bộ xử lý khác trong họ 80x86 của Intel, của các họ khác và của các bộ xử lý hiện đại ngày nay. III.1. Giới thiệu cấu trúc bên trong của bộ vi xử lý 8088. Trên hình 3-1 là sơ đồ khối cấu trúc bên trong của bộ vi xử lý 8088. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 16 III.3. Đơn vị giao diện bus (BIU). Theo sơ đồ khối trên hình 3-1 ta thấy bên trong CPU 8088 có hai khối chính: khối phối ghép bus (bus interface unit, BIU) và khối thực hiện lệnh (execution unit, EU). Việc chia CPU thành hai phần đồng thời có liên hệ với nhau qua đệm lệnh làm tăng đáng kể tốc độ xử lý của CPU. Các bus bên trong CPU có nhiệm vụ chuyển tải tín hiệu của các khối khác. Trong số các bus có bus dữ liệu 16 bit của GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 17ALU, bus các tín hiệu điều khiển ở EU và bus trong của hệ thống ở BIU. Trước khi đi ra bus ngoài hoặc đi vào bus trong của bộ vi xử lý, các tín hiệu truyền trên bus thường được cho đi qua các bộ đệm để nâng cao tính tương thích cho nối ghép hoặc nâng cao khả năng phối ghép. BIU bao gồm các thanh ghi đoạn (segment registers: CS, DS, SS, ES), con trỏ lệnh IP (instruction pointer) và bộ điều khiển logic bus (bus control logic, BCL). Đơn vị giao diện BIU còn có bộ nhớ đệm cho mã lệnh. Bộ nhớ này có chiều dài 4 byte (trong 8088) và 6 byte (trong 8086). Bộ nhớ đệm mã lệnh được nối với khối điều khển CB (control block) của đơn vị thực hiện lệnh EU. Bộ nhớ này lưu trữ tạm thời mã lệnh trong một dãy gọi là hàng đợi lệnh. Hàng đợi lệnh cho phép bộ vi xử lý có khả năng xử lý xen kẽ liên tục dòng mã lệnh (pipelining). Hoạt động của bộ CPU được chia làm ba giai đoạn: đọc mã lệnh (operation code fetching), giải mã lệnh (decording) và thực hiện lệnh (execution). BIU đưa ra địa chỉ, đọc mã lệnh từ bộ nhớ, đọc/ghi dữ liệu từ các cổng vào hoặc bộ nhớ. Nói cách khác BIU chịu trách nhiệm đưa địa chỉ ra bus và trao đổi dữ liệu với bus. III.3. Đơn vị thực hiện lệnh (EU). Trong EU có khối điều khiển (control unit, CU). Chính tại bên trong khối điều khiển này có mạch giải mã lệnh. Mã lệnh đọc vào từ bộ nhớ được đưa đến đầu vào của bộ giải mã, các thông tin thu được từ đầu ra của nó sẽ được đưa đến mạch tạo xung điều khiển, kết quả thu được là các dãy xung khác nhau tuỳ theo mã lệnh, để điều khiển hoạt động của các bộ phận bên trong và bên ngoài CPU. Trong EU có khối số học và lôgic (arithmatic and logic unit, ALU) chuyên thực hiện các phép tính số học và logic mã toán tử của nó nằm trong các thanh ghi đa năng. Kết quả thường được đặt về thanh ghi AX. Ngoài ra trong EU còn có các thanh ghi đa năng (registers: AX, BX, CX, DX, SP, BP, SI, DI), thanh ghi cờ FR (flag register) mà công dụng của chúng sẽ đựoc đề cập đến trong phần sau. Tóm lại, khi CPU hoạt động EU sẽ cung cấp thông tin về địa chỉ cho BIU để khối này đọc lệnh và dữ liệu, còn bản thân nó thì giải mã và thực hiện lệnh. III.4. Các thanh ghi. Các thanh ghi đa năng (general registers) Có nhiệm vụ ghi tham số cho mã lệnh, đây cũng là nơi lệnh trả kết quả về sau khi được thực hiện. Những thanh ghi đa năng của vi xử lý 16 bit là: - AX (accumulator) rộng 16 bit, được chia làm hai phần: 1 byte cao AH và 1 byte thấp AL. Đây là thanh ghi quan trọng nhất và chuyên được dùng để chứa kết quả các thao tác lệnh. Cả ba cách viết AX, AH, AL đều có thể sử dụng như nững thanh ghi riêng biệt. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 18- BX (base) thanh ghi cơ sở, rộng 16 bit, cũng được chia ra làm BH và BL. Đây là thanh ghi thường dùng chứa địa chỉ cơ sở của một bảng dùng trong lệnh XLAT, Cả ba cách viết BX, BH, BL đều có thể sử dụng như những thanh ghi riêng biệt. - CX (count) bộ đếm, rộng 16 bit. Được chia ra làm CH và CL. Thanh ghi CX được ùng để chứ số lần lặp trong trường hợp các lệnh LOOP. Thanh ghi thấp CL được dùng để chứa (nhớ) số lần quay hoặc dịch của các lệnh quay (rotate) và dịch (shift). - DX (data) thanh ghi dữ liệu, rộng 16 bit. Thanh ghi này cùng thanh ghi AX tham gia vào các thao tác của phếp nhân hoặc chia các số 16 bit. DX còn dùng để chứa địa chỉ 16 bit của các cổng cứng (dài hơn 8 bit) trong các lệnh truy nhập các cổng ngoại vi (I/O port). Các thanh ghi đoạn (segment registers) dùng để ghi địa chỉ một đoạn bộ nhớ. Vi mạch 8088/8086 có 20 đường dây trên bus địa chỉ. Do các thanh ghi con trỏ cà thanh ghi chỉ số chỉ rộng 16 bit nên không thể định địa chỉ cho toàn bộ nhớ vật lý của máy tính là (220 = 1.048.576 = 1Mbyte). Vì vậy trong chế độ thực (real mode) bộ nhớ được chia làm nhiều đoạn để một thanh ghi con trỏ 16 bit có thể quản lý được. Các thanh ghi đoạn 16 bit sẽ chỉ ra địa chỉ đầu của 4 đoạn trong bộ nhớ, dung lượng lớn nhất của mỗi đoạn nhớ sẽ dài 216 = 64 Kbyte và tại một thời điểm nhất định bộ vi xử lý chỉ làm việc được với 4 đoạn nhớ 64Kbyte này. Việc thay đổi giá trị của các thanh ghi đoạn làm cho các đoạn có thể dịch chuyển linh hoạt trong không gian 1 Mbyte, vì vậy các đoạn có thể nằm cách nhau khi thông tin cần lưu trong chúng đòi hỏi dung lượng đủ 64 Kbyte hoặc cũng có thể nắm trùm nhau do có những đoạn không dùng hết độ dài 64 Kbyte và vì thế các đoạn khác có thể bắt đầu nối tiếp ngay sau đó. Địa chỉ của ô nhớ nầm ở đầu đoạn được ghi trong một thanh ghi đoạn 16 bit, địa chỉ này gọi là địa chỉ cơ sở. Mười sáu bit này tương ứng với các đường dây địa chỉ từ A4 đến A20. Như vậy giá trị vật lý của địa chỉ đoạn là giá trị trong thanh ghi đoạn dịch sang trái 4 vị trí. Điều này tương đương với phép nhân với 24 = 16. Địa chỉ của các ô nhớ khác nằm trong đoạn tính được bằng cách cộng thêm vào địa chỉ cơ sở một giá trị gọi là địa chỉ lệch hay độ lệch (offset), gọi như thế vì nó ứng với khoảng lệch của toạ độ một ô nhớ cụ thể nào đó so với ô đầu đoạn. Độ lệch này được xác định bởi các thanh ghi 16 bit khác đóng vai trò thanh ghi lệch (offset register). Nguyên tắc này dẫn đến công thức tính địa chỉ vật lý (physical address) từ địa chỉ đoạn (segment) trong thanh ghi đoạn và địa chỉ lệch (offset) trong thanh ghi con trỏ như sau: Việc dùng hai thanh ghi để nhớ thông tin về địa chỉ thực chất tạo ra một loại địa chỉ gọi là địa chỉ logic và được ký hiệu như sau: Thanh ghi đoạn : Thanh ghi lệch hay segment:offset. Địa chỉ vật lý = Thanh ghi đoạn x 16 + Thanh ghi lệch GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 19 Địa chỉ kiểu segment : offset là logic vì nó tồn tại dưới dạng giá trị của các thanh ghi cụ thể bên trong CPU và khi cần thiết truy nhập ô nhớ nào đó thì nó phải đổi ra địa chỉ vật lý để rồi đưa lên bus địa chỉ. Việc chuyển đổi này do một bộ tạo địa chỉ thực hiện (phần tử ∑ trên hình 3-1). Vi xử lý 16 bit có 4 thanh ghi đoạn như sau: - CS (code segment) là thanh ghi đoạn mã 16 bit. thanh ghi này phối hợp với con trỏ lệnh IP để ghi địa chỉ mã lệnh trong bộ nhớ. Địa chỉ đầy đủ là CS:IP. - DS (data segment) là thanh ghi đoạn 16 bit cho một đoạn dữ liệu. Thanh ghi này phối hợp với hai thanh ghi chỉ số SI và DI để đánh địa chỉ cho dữ liệu. Địa chỉ đầy đủ cho dữ liệu cần đọc vào là DS:SI, cho dữ liệu cần ghi ra là DS:DI. - SS (stack segment) là thanh ghi đoạn 16 bit cho một ngăn xếp. Địa chỉ đỉnh của ngăn xếp được biểu diễn cùng với con trỏ ngăn xếp SP là SS:SP. - ES (extra segment) là thanh ghi dữ liệu phụ có chiều dài 16 bit. Thường đuợc dùng để đánh địa chỉ một chuỗi. ES:DI là địa chỉ chuỗi cần viết đến (chuỗi đích) và DS:SI là địa chỉ chỗi đọc vào (chuỗi nguồn). Các thanh ghi con trỏ và chỉ số có thể được dùng như một thanh ghi đa năng 16 bit. Vi mạch 8088 có tất cả ba thanh ghi con trỏ là (IP, BP, SP) và hai thanh ghi chỉ số (SI, DI). Nhiệm vụ của từng thanh ghi như sau: - IP (instruction pointer) là con trỏ chỉ tới lệnh máy tiếp theo. Lệnh này nằm trong bô nhớ mà địa chỉ đoạn được ghi trong CS. Như vậy địa chỉ của mã k=lệnh này là CS:IP. - BP (base pointer) là con trỏ cơ sở trỏ về dữ liệu bộ nhớ mà địa chỉ đoạn được ghi trong SS. Địa chỉ đầy đủ sẽ là SS:BP. - SP (stack pointer) là con trỏ ngăn xếp luôn trỏ vào đỉnh ngăn xếp mà địa chỉ đoạn được ghi trong SS. Địa chỉ đầy đủ của dữ liệu là DS:SP. - SI (source index) là chỉ số nguồn, trỏ vào dữ liệu mà địa chỉ đoạn được ghi trong DS. Địa chỉ đầy đủ của dữ liệu là DS:SI. - DI (destination index) là chỉ số đích, cũng trỏ vào đoạn dữ liệu mà địa chỉ đoạn ghi trong DS. Địa chỉ đầy đủ của đoạn dữ liệu là DS:SI. Thanh ghi cờ FR (flag register) đây là thanh ghi khá đặc biệt trong CPU, dùng để ghi trạng thái kết quả các phép xử lý trong đơn vị số học và logic ALU hoặc một trạng thái hoạt đọnh của EU. Dựa vào các cờ này người lập trình có thể có các lệnh thích hợp tiếp theo cho bộ vi xử lý (các leẹnh nhảy có điều kiện). Thanh ghi này là một thanh ghi 16 bit trong 8088/8086. Nhưng chỉ có 9 bit trong thanh ghi được định nghĩa và sử dụng, đó là: x x x x O D I T S Z x A x P x C x: bit không được định nghĩa. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 20Hình 3-2. Sơ đồ thanh ghi cờ của bộ vi xử lý 8086/8088. - Bit 0: CF (carry flag) cờ nhớ, CF=1 khi có nhớ hoặc mượn từ MSB. - Bit 2: PF (parity flag) cờ parity, PF phản ảnh tính chẵn (parity) của tổng số bit 1 có trong kết quả. Cở PF =1 khi tổng số bit 1 trong kết quả là chẵn (even parity, parity chẵn). - Bit 4: AF (auxliary carry flag) cờ nhớ phụ dùng cho các phép tính với mã BCD. AF = 1 khi có nhớ hoặc mượn từ một số BCD thấp (4 bit thấp) sang một số BCD cao (4 bit cao). - Bit 6: ZF (zero flag) cờ rỗng, ZF = 1 khi kết quả bằng 0. - Bit 7: SF (sing flag) cờ dấu, SF = 1 khi kết quả âm. - Bit 8: TF (trap flag) cờ bẫy, TF = 1 khi vi xử lý ở trong chế độ chạy từng lệnh (chế độ này dùng khi cần tìm lỗi trong một chương trình). - Bit 9: IF (interrupt enable flag) cờ cho phép ngắt, IF = 1 cho phép các yêu cầu ngắt che được (maskable interrupt) được tác động. - Bit A: DF (direction flag) cờ hướng. DF = 1 khi CPU làm việc với chuỗi ký tự theo thứ tự từ phải sang trái (lùi). - Bit B: OF (overflow) cờ tràn, OF =1 khi kết quả vượt ra ngoài giới hạn, xảy ra đối với phép tính có dấu. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 21 CHƯƠNG IV . LỆNH VÀ CHẾ ĐỘ ĐỊA CHỈ I. Cấu trúc mã lệnh Quy trình thực hiện một lệnh trong bộ vi xử lý được chia làm ba giai đoạn: Lấy lệnh (feeching), giải mã lệnh (decording) và xử lý lệnh (excution). Những bộ VXL cổ điển 8 bit tiến hành ba giai đoạn trên một cách tuần tự. Từ các bộ VXL 16 bit trở đi, bộ VXL dùng pipeline (xen kẽ dòng lệnh) để tiết kiệm thời gian xử lý. Mã lệnh dành cho VXL được viết dưới dạng mã nhị phân. Để con người có thể lập trình và hiểu được VXL, người ta dùng hợp ngữ (assembly language) để miêu tả các lệnh máy bằng tổ hợp các ký tự gợi nhớ (mnemonic). Một lệnh mô tả bằng mã nhị phân có thể dài từ 1 đến 6 byte. Cấu trúc chung của một mã lệnh bao gồm: - Prefix đi trước mã lệnh. - Mã toán (operation code) phân biệt đó là lệnh gì, ví dụ với lệnh dịch chuyển MOV có mã toán là 100010. - Toán hạng (operand) cho biết cái gì được xử lý (nội dung của thanh ghi hay bộ nhớ). - Địa chỉ trực tiếp (2 byte). Nội dung của mã lệnh được quy định khá chặt chẽ. hình 4-1 dưới đây cho thấy cấu trúc nhị phân của một lệnh dịch chuyển MOV đích, nguồn dùng để chuyền dữ liệu giữa 2 thanh ghi hoặc giữa ô nhớ và thanh ghi. 1 0 0 0 1 0 Mã lệnh D W MOD REG M/R Địa chỉ phần thấp Địa chỉ phần cao Byte 1 Byte 2 Byte 3 Byte 4 Hình 4-1: Cấu trúc mã lệnh - Bit D (direction) chỉ hướng cho thanh ghi REG. D=1 chỉ dữ liệu đi đến REG; D=0 thì chỉ dữ liệu đi từ REG. - Bit W (Word) chỉ xem thanh ghi được dùng là 8 bit hay 16 bit (1 word). W=1 có nghĩa là thanh ghi 16 bit được dùng. Bảng 4-1 cho thấy cách mã hoá các thanh ghi trong bộ VXL: - Hai bit MOD (mode, chế độ) và ba bit R/M (register/memory, thanh ghi/bộ nhớ) tạo ra 5 bit, dùng để chỉ chế độ địa chỉ của lệnh. Những chế độ này được quy định trong bảng 4-1. Bảng 4-2 cho thấy cách mã hoá các chế độ địa chỉ (cách tìm ra các toán hạng) bằng các bit này. GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 22 Bảng 4-1: Cách mã hoá các thanh ghi trong bộ VXL. Thanh ghi W=1 Thanh ghi W=0 Mã REG Thanh ghi đoạn Mã AX BX CX DX SP DI BP SI AL BL CL DL AH BH CH DH 000 011 001 010 100 111 101 110 ES CS SS DS 00 01 10 11 Bảng 4-2: Phối hợp MOD và R/M để tạo ra các chế độ địa chỉ. MOD R/M 00 01 10 11 W=0 W=1 000 [BX] + [SI] [BX] + [SI] + d8 [BX] + [SI] + d16 AL AX 001 [BX] + [DI] [BX] + [DI] + d8 [BX] + [DI] + d16 CL CX 010 [BP] + [SI] [BP] + [SI] + d8 [BP] + [SI] + d16 DL DX011 [BP] + [DI] [BP] + [DI] + d8 [BP] + [DI] + d16 BL BX 100 [SI] [SI] + d8 [SI] + d16 AH SP101 [DI] [DI] + d8 [DI] + d16 CH BP 110 d16 (Địa chỉ trực tiếp) [BP] + d8 [BP] + d16 DH SI 111 [BX] [BX] + d8 [BX] + d16 BH DI Chế độ bộ nhớ Chế độ thanh ghi Ghi chú: - d8: disp. 8 bit, d16: disp. 16 bit. - Các gía trị cho trong các cột 2, 3, 4 là các địa chỉ hiệu dụng (EA) sẽ được cộng với DS để tạo ra địa chỉ vật lý (riêng BP phải được cộng với SP). Ví dụ 1: Mã hoá các lệnh: a. MOV CL,[BX]; b. MOV 0F3H[SI],CL. a. MOV CL, [BX] 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 23Các bit mã hoá CL; ô nhớ có địa chỉ DS:BX; Chuyển 1 bite; Opcode. Chuyển tới thanh ghi b. MOV 0F3H[SI], CL 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 Các bit mã hoá CL; ô nhớ có địa chỉ DS:SI; chuyển 1 bite; Opcode. Chuyển từ thanh ghi; d8 = F3H. II. Tập lệnh của bộ vi xử lý. Mỗi bộ vi xử lý có một tập lệnh xác định, các bộ vi xử lý thế hệ sau thường có tập lệnh được bổ sung, mở rộng hơn so với các bộ vi xử lý thế hệ trước nó, điều đó có nghĩa các bộ vi xử lý thế hệ sau có thể chạy được các chương trình viết cho các bộ vi xử lý trước. Nhưng ngược lại thì không hoàn toàn đúng. Như đã nói trên đây, chúng ta lấy bộ vi xử lý Intel 8088 làm cơ sở để nghiên cứu những vấn đề kỹ thuật của các bộ vi xử lý khác. Vì vậy ở đây chúng ta cũng sẽ nghiên cứu tập lệnh của chính bộ vi xử lý này. Tập lệnh của 8086/8088 gồm hơn 100 ký hiệu gợi nhớ (mnemonic) của lệnh ngôn ngữ assembler cơ sở, để quy định cho bộ vi xử lý phải làm gì. Mỗi lệnh cơ sở có thể có nhiều biến cách. Ví dụ có tới 28 biến cách khác nhau cho lệnh dịch chuyển cơ sở (MOV) ... . Tuy nhiên trong chương trình môn học này, chúng ta chỉ xem xét một số lệnh cần thiết theo mục tiêu của môn học. Các lệnh mà chúng ta sẽ nghiên cứu được chia làm 6 nhóm: 1. Nhóm lệnh truyền dữ liệu. 2. Nhóm lệnh số học. 3. Nhóm lệnh logic. 4. Nhóm lệnh so sánh. 5. Nhóm lệnh điều khiển chương trình. 6. Các lệnh đặc biệt. II.1 . Nhóm lệnh truyền dữ liệu (không ảnh hưởng đến các cờ). MOV lệnh di chuyển dữ lệu cơ bản . Lệnh này cóthể sử dụng để di chuyển byte (8 bit) hoặc lời (16 bit) của dữ liệu. Cấu trúc lệnh : MOV đích, nguồn. Trong đó toán hạng đích và gốc có thể tìm theo các địa chỉ khác nhau, nhưng phải có cùng độ dài và không được phép đồng thời là 2 ô nhớ hoặc 2 thanh ghi đoạn. Các ví dụ cho trong bảng 4-3: Bảng 4-3 các ví dụ về lệnh MOV. Đích Nguồn Ví dụ Giải thích GIÁO TRÌNH KIẾN TRÚC MÁY TÍNH Ngô Như Khoa Photocopyable 241 Bộ nhớ 2 Thanh ghi 3 Thanh ghi 4 Thanh ghi Thanh ghi Bộ nhớ Thanh ghi Tức thời MOV 100H, AX MOV AX, MEM1 MOV AX, BX MOV AX, 0FFFFH - chuyển nôi dung trong AX vào vị trí nhớ 100H. - Chuyển nội dung trong vị trí nhớ do nhãn MEM1 chỉ ra vào thanh ghi AX. - Chuyển nội dung trong BX vào thanh ghi AX. - Chuyển giá trị hằng số FFFFH vào thanh ghi AX; số 0 ở đầu được dùng để phân biệt và chỉ rõ FFFFH là một giá trị hằng chứ không phải là một nhãn. XCHG -exchange two operands (hoán đổi nội dung 2 toán hạng). Viết lệnh: XCHG Đích, Nguồn Trong đó toán hạng đích và nguồn có thể tìm được theo các chế độ địa chỉ khác nhau, nhưng phải có cùng độ dài và không được phép đồng thời là 2 ô nhớvà cũng không được là thanh ghi đoạn. Ví dụ: XCHG AH, AL ; tráo nội dung AH và AL. XCHG AL, [BX] ; tráo nội dung AL với ô nhớ có địa chỉ DS:BX. IN- Input data from a port (Đọc dữ liệu từ cổng vào thanh Acc) Viết lệnh: IN Acc, Port Port là địa chỉ 8 bit của cổng, nó có thể có giá trị trong khoảng 00H..FFH. Nếu Acc là AL thì dữ liệu 8 bit được đưa vào từ cổng Port. Nếu Acc là AX thì dữ liệu 16 bit được đưa vào từ cổng Port và Port+1. Có thể biểu diễn địa chỉ cổng thông qua thanh ghi DX và như vậy địa chỉ cổng được địa chỉ hoá linh hoạt hơn. Lúc này địa chỉ cổng nằm trong dải 0000H..FFFFH và lệnh được viết như sau: IN Acc, DX Trong đó DX phải được gán từ trước giá trị ứng với cổng. OUT- Output a byte or word to a port ( Đưa dữ liệu ra cổng từ Acc). Viết lệnh: OUT Port, Acc Nếu Acc là AL thì dữ liệu 8 bit được đưa ra cổng Por