Nước tiểu là dịch bài xuất quan trọng nhất, nó chứa phần lớn các chất cặn bã của cơ thể. Những thay đổi về các chỉ số hoá lý và đặc biệt những thay đổi về thành phần hoá học của nước tiểu phản ánh những rối loạn chuyển hoá của cơ thể.
Trong nước tiểu có chứa hàm lượng các chất vô cơ, hữu cơ nhất định. Nếu nước tiểu bình thường chỉ số các chất này sẽ ở mức cân bằng. Nếu có sự xuất hiện bất thường của một hoặc nhiều chất hay tăng nồng độ chất bất thường thì rất có thể do vấn đề ở cơ quan nào đó. Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu sẽ được thực hiện để định tính nồng độ các chất, từ đó định hướng được bệnh lý, theo dõi và đánh giá hiệu quả điều trị.
Những thay đổi về thành phần hoá học của nước tiểu phản ánh những rối loạn chuyển hoá của cơ thể [Hình ảnh minh họa]
Các chất bất thường xuất hiện trong nước tiểu bao gồm:
1. Glucose
Nước tiểu bình thường bao giờ cũng có tính khử yếu do trong nước tiểu có một lượng nhỏ các ose như glucose, arabinose, galactose. Ose thường xuất hiện nhiều trong nước tiểu là glucose, được gọi là glucose niệu. Glucose niệu gặp trong bệnh đái tháo đường tuỵ, do thiếu insulin nên glucose không thoái hoá được, nồng độ glucose trong máu tăng cao quá ngưỡng thận [ngưỡng của thận với glucose là 1,7g/l] nên bị đào thải ra nước tiểu. Cũng có trường hợp có glucose niệu nhưng nồng độ glucose máu không cao, đó là do khả năng tái hấp thu của ống thận giảm [đái tháo đường do ngưỡng thận giảm].
Nồng độ glucose trong nước tiểu cao có thể là do mang thai. Phụ nữ mang thai có nồng độ glucose niệu cao hơn so với những phụ nữ bình thường không mang thai. Những người phụ nữ đã có glucose niệu tăng cao nên được kiểm tra cẩn thận bệnh tiểu đường thai kỳ nếu mang thai.
Glucose niệu dương tính cũng có thể là kết quả của tiểu đường do thận. Đây là một tình trạng bệnh lý hiếm gặp trong đó thận giải phóng glucose vào trong nước tiểu. Tiểu đường do thận có thể gây ra nồng độ glucose niệu cao ngay cả khi nồng độ glucose trong máu là bình thường.
Trong một số trường hợp bệnh lý khác, nước tiểu xuất hiện một số ose khác như fructose, galactose do rối loạn enzym bẩm sinh.
2. Protein
Nước tiểu bình thường có một ít protein [50 - 150 mg/24 giờ], với xét nghiệm thông thường không phát hiện được, do vậy coi như nước tiểu bình thường không có protein.
Lượng protein đào thải hàng ngày phụ thuộc vào tuổi, giới, tư thế đứng lâu, phụ thuộc vào hoạt động các cơ. Trong một số trường hợp lao động nặng, phụ nữ có thai, lượng protein trong nước tiểu cũng tăng nhưng chủ yếu là albumin.
Bằng các xét nghiệm thông thường phát hiện có protein trong nước tiểu đó là protein niệu bệnh lý.
Hình ảnh minh họa
Protein niệu xuất hiện thường xuyên là biểu hiện các bệnh lý về thận tiết niệu hoặc do có bất thường về protein huyết tương.
- Do bất thường về protein huyết tương: Xuất hiện lượng lớn protein trong lượng phân tử thấp, chúng được lọc qua các cầu thận, khi lượng protein này được lọc quá mức tái hấp thu ở các ống thận thì sẽ bị đào thải ra ngoài và xuất hiện nhiều trong nước tiểu.
- Bệnh thận tiết niệu phân chia mức độ protein niệu để có hướng chẩn đoán bệnh:
+ Khi lượng protein niệu thấp < 1g/24h: Gặp trong các bệnh như viêm thận bể thận, viêm thận kẽ, thận đa nang, xơ mạch thận, tăng huyết áp.
+ Khi lượng protein niệu từ 1-3g/24h: Gặp trong các bệnh lý cầu thận viêm cầu thận cấp và mạn hay bệnh thận đái tháo đường, thường kèm theo các triệu chứng phù mềm, tiểu ít hay vô niệu, tăng huyết áp, tiểu máu...
+ Khi protein niệu cao > 3,5g/24h: Biểu hiện bệnh hội chứng thận hư, thường bao gồm các triệu chứng như giảm protein máu[