Thuốc bắc có bị thiu không

Nhiều người cho rằng, thuốc Đông y (thuốc Bắc) có tính lành, giúp bổ sung sinh lực, tốt cho sức khoẻ nên mua một lúc hàng chục thang để sắc uống dần. Trong đó, đa số chọn cách trữ thuốc trong tủ lạnh để bảo quản loại thuốc này. Tuy nhiên, theo các lương y, chuyên gia, cách bảo quản thuốc Bắc như vậy là không khoa học, tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển và gây hại sức khoẻ.

Bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh?

Liên hệ với nhà thuốc y học cổ truyền N.A. chuyên mua bán đông nam dược liệu trên đường Hải Thượng Lãn Ông, phường 10, quận 5, TPHCM, phóng viên hỏi mua thuốc Bắc cho người thân bồi bổ sức khoẻ, chủ nhà thuốc tên T. tư vấn: “Nếu mua thuốc Bắc vị bổ dưỡng gửi đi xa thì nên mua khoảng 20 thang/lần, giá 45.000đ/thang, một thang khoảng 10 - 12 vị, thuốc Bắc có một số vị ướt để chống mốc thì cứ nhét vào tủ lạnh là đảm bảo dùng được lâu”.

Tại khu bán thuốc Đông y ở thị trấn Long Thành (Đồng Nai), các tiệm thuốc bắc mọc san sát. Đang “tay xách nách mang” đến vài chục thang thuốc Bắc đựng trong các túi nilon, bà Đặng Thị Hiền, ngụ tại Nhơn Trạch (Đồng Nai) cho biết: “Không có điều kiện thời gian đi cắt thuốc nên mỗi lần lên thị trấn lấy thuốc sắc tôi thường nhờ thầy cắt khoảng 20 thang về bỏ tủ lạnh sắc uống dần”. Còn chị Hà Thu Hằng, ngụ tại quận Gò Vấp, TPHCM thì cho hay: “Tôi bị mất ngủ, ăn uống kém, mẹ tôi hay gửi thuốc Bắc từ quê Nam Định vào cho tôi sắc uống. Có lần mẹ gửi đến 30 thang thuốc Bắc giúp bổ khí huyết, ăn uống, ngủ tốt. Để bảo quản thuốc sắc uống dần tôi cũng chỉ biết cách bỏ ngăn mát tủ lạnh”.

Trao đổi về việc bảo quản thuốc Bắc trong tủ lạnh, TS Võ Văn Năm, Phó trưởng Bộ môn Dược liệu, trường Đại học Y Dược TPHCM cho rằng, trong một số vị của thuốc Bắc như ý dĩ, hạt sen rất dễ bị mọt, mốc. Long nhãn, táo tàu độ ẩm cao nên nhanh hỏng, câu khỉ để lâu bị chảy nước, nếu bỏ vào tủ lạnh trữ lâu ngày thì càng dễ mốc hỏng. Ngoài ra, dược liệu bổ thường được xao mật, đường, mật mía do đó nếu để lâu sẽ bị phân hủy chảy nước.

Dùng thuốc Đông y thì người bệnh hay quan niệm “chọn thầy có tay bốc thuốc” nên mới có những trường hợp lặn lội từ xa tới tận nơi thầy mát tay bốc thuốc kê đơn. Vì vậy, họ hay mua nhiều trong một lần cắt thuốc, nhưng lại không hiểu cơ bản về cách dùng và bảo quản thuốc Đông y. Thuốc Đông y thường là loại đã được xao, phơi khô, không nên bỏ vào tủ lạnh, chỉ cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát là được.

Cắt thuốc Bắc tại một tiệm xem mạch, châm cứu, bốc thuốc ở TPHCM.

Ổ nấm mốc

Theo lương y Đinh Công Bảy, Tổng Thư ký Hội Dược liệu TPHCM, thuốc Bắc là một dạng như thực phẩm khi để trong tủ lạnh lâu ngày đều có nguy cơ bị nấm mốc nhiễm khuẩn. Môi trường tủ lạnh không hoàn toàn vô trùng, bởi vi khuẩn không chết mà chỉ phát triển chậm lại hoặc tạm thời không phát triển, khi gặp điều kiện thuận lợi thì chúng sẽ phát triển rất nhanh. Còn với nấm mốc, sẽ sinh độc tố khi nhiễm vào thực phẩm thì tác hại khôn lường cho sức khoẻ.

Khi thuốc đã nhiễm mốc dù có đun nấu ở nhiệt độ cao thì độc chất của nấm mốc cũng không bị phân hủy, có nhiều loại độc chất nấm mốc ở điều kiện nhất định lại sinh ra loại độc tố mạnh hơn. Quan niệm thuốc Bắc với nguyên liệu thiên nhiên, không có tác dụng phụ nên nhiều trường hợp đã sử dụng sai như dùng quá liều, để quá lâu. Thuốc Đông y là dạng thuốc thang, cắt bao nhiêu thang và bảo quản thế nào thì thầy thuốc phải có trách nhiệm chỉ dẫn rõ ràng. Thuốc Bắc một lần bốc thuốc chỉ được cắt uống không quá 5 ngày, bảo quản bằng cách để nơi thoáng mát.

Những năm trước đây nhiều vùng quê người dân đem treo thuốc Bắc, thuốc lá ở nơi khô ráo. Nhưng hiện nay thuốc bắc được bốc vô tội vạ/lần mua thuốc, nhất là thuốc bổ. Nếu không có kiến thức khoa học về sử dụng, bảo quản thuốc Bắc trước và sau khi sắc uống thì người bệnh đều có thể bị đủ loại bệnh phát sinh từ nhiễm nấm mốc, vi sinh, vi khuẩn, rối loạn tiêu hóa...

Thuốc Đông y dù là thuốc bổ hay thuốc bệnh đều phải tuân thủ nguyên tắc sắc uống và bảo quản. Đặc biệt, sau khi sắc thuốc mà để trong tủ lạnh cả ngày sẽ làm mất hoạt chất, tinh dầu của thuốc. Một số tinh dầu, hoạt chất của thuốc cần uống ấm, nóng.

Không nên cắt hàng chục thang thuốc/lần, dù đó là thuốc bổ hay thuốc bệnh. Việc cắt nhiều thang thuốc một lúc để uống dần là không khoa học. Thuốc cắt thang tốt nhất là sắc ngay sau bốc thuốc và uống ngay sau khi sắc. Ngoài ra, bao bì gói thuốc cũng phải đảm bảo an toàn sức khoẻ, tuyệt đối không nên gói trực tiếp thuốc bằng giấy báo tờ, trước khi sắc uống phải rửa sạch thuốc. Người bệnh dùng thuốc Bắc hiệu quả còn phụ thuộc vào cái tâm chỉ dẫn của người thầy thuốc.

TS Võ Văn Năm

Hương Nguyên

Nhiều người cho rằng, thuốc Bắc có nguồn gốc hoàn toàn tự nhiên, có tính lành giúp bồi dưỡng tốt cho sức khỏe nên có khi cắt hàng chục thang thuốc mua để uống dần. Và hầu hết mọi người đều sử dụng tủ lạnh để bảo quản thuốc Bắc. Vậy có nên bảo quản thuốc Bắc trong tủ lạnh không? Theo dõi bài viết để biết thêm thông tin bảo quản thuốc Bắc đúng cách.

1. Nguyên nhân thuốc Bắc bị mốc 

Như các bạn đã biết, thuốc Bắc hay gọi là thuốc Đông y hầu hết được điều chế từ thực vật. Bởi thế, chúng đều chứa các hoạt chất hữu cơ và đây là môi trường vô cùng lý tưởng cho các loại vi khuẩn gây nấm mốc sinh sống và phát triển. Có rất nhiều yếu tố tác động khiến thuốc Bắc bị mốc tuy nhiên 2 nguyên nhân chủ yếu là do:

• Thuốc bắc được phơi chưa đủ nắng (khô) bên trong vẫn chứa ẩm dẫn tới bị mốc.
• Thời tiết: với đặc thù khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm thì các loại thực phẩm khô đều dễ mốc. Đặc biệt là ở miền Bắc, mỗi khi thay đổi thời tiết sẽ xuất hiện tình trạng nồm ẩm kéo dài trong nhiều ngày.

2. Tác hại của việc sử dụng thuốc Bắc bị mốc 

Khi không bảo quản tốt các vị thuốc Bắc thì sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nấm mốc sinh sôi. Các loại nấm mốc trong quá trình phát triển trên thành phẩm sẽ làm giảm dược tính của thuốc do bị nấm mốc phân hủy và đồng thời thải ra các độc tố. Khi người bệnh sử dụng thuốc Bắc đã bị mốc sẽ gặp hai tác hại chính đó là: tác dụng thuốc không còn hoặc đã bị giảm và người bệnh có khả năng nhiễm thêm một số độc tố khác.

Các chất độc đó có thể gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh dẫn tới tình trạng thắt mạch máu, co giật, gây độc trên hệ tiêu hóa dẫn đến tiêu chảy và rối loạn tiêu hóa,...Một số loại độc có độc tính mạnh hơn có thể gây ung thư hoặc nguy hiểm hơn nữa là tử vong.

Một số loại ung thư có thể mắc phải điển hình nhất là ung thư gan hay đường tiêu hóa do aflatoxin - chất độc được hình thành khi ăn các thực phẩm bị nấm mốc. Ngoài ra, chất độc này sẽ làm suy giảm hệ miễn dịch trong cơ thể con người khiến sức đề kháng sụt giảm.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng: thuốc Bắc sau khi bị nấm mốc thì độc tố rất khó loại trừ, chúng sẽ tồn tại rất lâu, dù có đun sôi trên nhiệt độ cao cũng khó có thể phân hủy hết độc tính của nấm mốc. Bởi vậy, khi sắc thuốc sẽ không thể loại bỏ hoàn toàn các chất độc này dẫn đến ngu cơ tử vong.

3. Có nên bảo quản thuốc Bắc trong tủ lạnh không?

Nhiều lương y đã chia sẻ, thuốc bắc là một dạng thực phẩm khi để trong tủ lạnh ở một thời gian nhất định sẽ có nguy cơ bị nấm mốc nhiễm khuẩn. Môi trường tủ lạnh không hoàn toàn vô trùng. Nơi đó có xuất hiện những vi khuẩn không chết mà chỉ có thể làm giảm sự phát triển hoặc tạm thời không phát triển, tuy nhiên khi gặp điều kiện thuận lợi chúng sẽ phát triển với tốc độ nhanh chóng. Còn với nấm mốc, chúng sẽ phát sinh độc tố khi nhiễm vào thực phẩm, khi đó sẽ gây tác hại khôn lường cho sức khỏe người sử dụng.

Nấm mốc không dễ dàng phân hủy ở nhiệt độ cao, có rất nhiều loại nấm mốc ở điều kiện thích hợp lại sinh ra những độc tố mạnh hơn. Quan niệm thuốc Bắc có nguồn gốc từ thiên nhiên nên hoàn toàn không gây tác dụng phụ nên nhiều trường hợp sử dụng thuốc Bắc không đúng cách như: để quá lâu hoặc dùng quá liều. Thuốc Bắc theo dạng thuốc thang, liều dùng bao nhiêu, cắt bao nhiêu thang và cách bảo quản chúng như thế nào là trách nhiệm của thầy thuốc phải chỉ dẫn cho bệnh nhân.

Một lần bốc thuốc không được cắt uống quá 5 ngày, bảo quản nơi khô ráo thoáng mát. Nhiều năm trước đây, tại một số vùng quê, người dân đem treo thuốc Bắc, thuốc lá tại những nơi khô ráo. Tuy nhiên hiện nay, khi y học phát triển cùng với đó là rất nhiều các địa chỉ bốc thuốc Bắc mọc lên. Nếu không có kiến thức khoa học về bảo quản và sử dụng thuốc Bắc trước và sau khi sắc uống thì bệnh nhân có thể mắc thêm nhiều loại bệnh khác từ nhiễm nấm mốc, vi khuẩn, vi sinh, rối loạn tiêu hóa….

Thuốc Bắc dù là thuốc bổ hay thuốc chữa bệnh cũng cần phải tuân thủ nguyên tắc sắc uống và bảo quản. Đặc biệt, sau khi sắc thuốc mà để trong tủ lạnh trữ cả ngày sẽ làm mất tinh dầu, dược tính của thuốc. Một số hoạt chất, tinh dầu chứa trong thuốc cần được uống ấm vào cơ thể.

Xem thêm: Bật mí cách sắc thuốc Nam đúng cách không phải ai cũng biết

4. Bảo quản thuốc Bắc trước và sau khi sắc 

Bảo quản thuốc Bắc trước khi sắc: thuốc Bắc thường là loại đã được phơi khô, xao, không nên bỏ vào tủ lạnh. Thường chỉ cần bảo quản nơi khô ráo thoáng mát là được.

Bảo quản thuốc Bắc sau khi sắc: Thuốc cắt thang phát huy tác dụng tốt nhất là khi sắc ngay khi bốc và uống ngay sau khi sắc. Sau khi sắc thuốc nếu để trong tủ lạnh cả ngày sẽ làm giảm dược tính, tinh dầu của thuốc. Với những người bận rộn, nên sắc thuốc sẵn rồi ủ nóng trong bình giữ nhiệt để uống trong ngày. Bình giữ nhiệt sẽ giữ nhiệt tốt cho thuốc, chọn bình có chất liệu an toàn để tránh làm biến chất thuốc.

Nếu không có kiến thức khoa học về bảo quản thuốc Bắc trước và sau khi sắc thuốc thì người dùng có thể sẽ gặp rất nhiều các loại bệnh khác phát sinh do nấm mốc, vi khuẩn,..

5. Cách bảo quản thuốc Bắc đã chế biến 

Rất nhiều người đã mắc sai lầm khi cho rằng thuốc Bắc được chế biến thành dạng viên nén, dạng dung dịch, dạng cao hay trộn với mật ong là sẽ có thể giữ được lâu. Thực chất, sau khi đã chế biến như vậy mà không được bảo quản đúng cách thì thuốc Bắc rất dễ bị hỏng, nấm mốc.

Sử dụng thuốc đã hỏng không chỉ làm mất dược tính của thuốc khiến cho hiệu quả điều trị bệnh không còn mà còn gây ảnh hưởng xấu cho đường tiêu hóa. Bởi vậy, khâu bảo quản thuốc Bắc là không thể xem nhẹ. Dưới đây là một số phương pháp bảo quản thuốc Bắc đúng cách mà các bạn nên tham khảo:

5.1  Thuốc Bắc dạng cao 

Ở nhiệt độ quá cao, dạng thuốc này rất dễ bị chảy nhuyễn, phân lớp hoặc lên men rồi hỏng. Cần sử dụng lọ kín và bảo quản thuốc nơi râm mát, tránh ánh nắng mặt trời. Đặc biệt, khi thời tiết quá nóng hay nồm ẩm thì có thể cất vào ngăn mát tủ lạnh, ngăn cánh cửa.

5.2 Thuốc Bắc dạng viên nén 

Thuốc Bắc dạng viên nén khá dễ hút ẩm, ở những môi trường ẩm thấp thuốc nhanh bị mốc, biến dạng màu sắc và vỡ vụn. Cần đựng thuốc trong lọ kín, tránh ánh sáng và để nơi khô ráo. Một tips nhỏ cho các bạn là có thể sử dụng 1 viên vôi sống để vào lọ đựng thuốc để hút ẩm triệt để.

5.3 Thuốc Bắc dạng dung dịch

Đây là loại thuốc được chiết xuất từ thành phần thuốc Bắc, thêm chất thơm, dung dịch đường mía cùng với đó là thuốc chống mốc. Ở nhiệt độ cao, thuốc sẽ chuyển màu đục, bị chua và có mùi khác lạ. Cách bảo quản tốt nhất là nên đựng vào lọ đã hút sạch không khí và để ở nơi hạn chế ánh sáng với nhiệt độ dưới 20 độ C.

5.4 Thuốc Bắc trộn mật ong 

Do lượng mật ong trong thuốc khá nhiều mà bột thuốc hút mật ong khá mạnh nên thuốc rất chóng bị ẩm mốc và biến chất hoàn toàn. Cần cất giữ thuốc ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh côn trùng.

Tóm lại, không nên cắt quá nhiều thang thuốc/lần, dù là thuốc để điều trị bệnh hay thuốc bổ. Ngoài ra, bao bì gói thuốc cũng cần đảm bảo an toàn cho sức khỏe, không nên gói thuốc trực tiếp bằng giấy, trước khi sắc cần rửa sạch thuốc.

Người bệnh dùng thuốc Bắc có thật sự hiệu quả không còn phụ thuộc rất nhiều vào chỉ dẫn tâm huyết của thầy thuốc. Phòng khám Đông y Sơn Hà, nơi đáng tin cậy với đội ngũ y bác sĩ có chuyên môn cao, làm việc với cái tâm của người thầy thuốc.

Nếu có bất kỳ khó khăn hay thắc mắc về điều trị bệnh hoặc cần tư vấn về cách sử dụng và bảo quản thuốc Bắc các bạn có thể liên hệ phòng khám Đông y Sơn Hà để được hỗ trợ và giải đáp sớm nhất.