Nguồn gốc, bản chất của lợi nhuận thương nghiệp
+ Việc tạo ra giá trị thặng dư và phân chia giá trị thặng dư là hai vấn để khác nhau. Lĩnh vực lưu thông cũng như hoạt động của các nhà tư bản thương nghiệp đúng là không tạo ra được giá trị thặng dư, nhưng do vị trí, tầm quan trọng của lưu thông đối với sự phát triển của sản xuất và tái sản xuất nên các nhà tư bản thương nghiệp vẫn được tham gia vào việc phân chia giá trị thặng dư cùng với các nhà tư bản công nghiệp và phần giá trị thặng dư mà các nhà tư bản thương nghiệp được chia chính là lợi nhuận thương nghiệp.
+ Như vậy, lợi nhuận thương nghiệp là một phần của giá trị thặng dư được sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất và do nhà tư bản công nghiệp nhượng lại cho nhà tư bản thương nghiệp, để nhà tư bản thương nghiệp tiêu thụ hàng cho mình.
+ Tại sao nhà tư bản công nghiệp lại nhượng lại cho nhà tư bản thương nghiệp một phần giá trị thặng dư? Điều đó được giải thích như sau:
* Tư bản thương nghiệp hoạt, động trong lĩnh vực lưu thông, đó là một khâu, một giai đoạn của quá trình tái sản xuất. Hơn nữa, hoạt động trong lĩnh vực này nếu không có lợi nhuận thì nhà tư bản thương nghiệp không thể tiếp tục đảm nhiệm công việc đó. Vì vậy, xuất phát từ lợi ích kinh tế của nhà tư bản thương nghiệp mà nhà tư bản công nghiệp nhượng lại cho nó một phần lợi nhuận.
* Tư bản thương nghiệp góp phần mở rộng quy mô tái sản xuất.
* Tư bản thương nghiệp góp phần mỏ rộng thị trường, tạo điều kiện cho công nghiệp phát triển.
* Do tư bản thương nghiệp đảm nhận khâu lưu thông, nên tư bản công nghiệp có thể rảnh tay trong lưu thông và chỉ tập trung đẩy mạnh sản xuất. Vì vậy, tư bản của nó chu chuyển nhanh hơn, năng suất lao động cao hơn và nhờ đó lợi nhuận cũng tăng lên.
* Tư bản thương nghiệp tuy không trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, nhưng góp phần làm tăng năng suất lao động, tăng lợi nhuận, do đó làm cho tỷ suất lợi nhuận chung của xã hội cũng tăng lên, góp phần tích lũy cho tư bản công nghiệp.
nguồn: loigiaihay.com
I. Mở đầuTrải qua một thời kỳ thai nghén và phát triển lâu dài, CNTB và phơng thức sản xuất của nó đã đạt đợc nhiều thành tựu to lớn, đóng góp vào sự phát triển của lịch sử loài ngời. Sự phát triển mạnh mẽ của CNTB cũng hình thành nên các hình thức bóc lột ngày càng tinh vi hơn. Tiêu biểu cho các hình thức đó hoạt động bóc lột sức lao động của ngời lao động trong hoạt động thơng nghiệp và cho vay. Nhìn bề ngoài các hoạt động này không có vẻ gì là sự bóc lột giá trị thặng d, tuy nhiên đây chỉ là những hình thức phát triển cao của phơng thức sản xuất t bản với cách thức bóc lột ngày càng tinh vi hơn., đặc biệt là trong hoạt động thơng nghiệp bởi lợi nhuận của t bản thơng nghiệp không chỉ là kết quả của của sự bóc lột giá trị thặng d của ngời lao động trong sản xuất, mà còn là kết quả của sự bóc lột giá trị thặng d của những ngời lao động thơng nghiệp thuần tuý.1II. Nội dungĐể làm rõ đợc quan điểm này, trớc hết cần phải tìm hiểu sự ra đời của t bản th-ơng nghiệp trong nền kinh tế TBCN.1. Sự ra đời của t bản th ơng nghiệp Xét về mặt lịch sử thì t bản thơng nghiệp ra đời trớc cả t bản công nghiệp, nó xuất hiện trên cơ sở của nền thơng nghiệp cổ xa. T bản thơng nghiệp dới chế độ CNTB đợc hình thành do sự phân công lao động xã hội, khi việc thực hiện chức năng chuyển hoá H' - T' của t bản đợc chuyển hoá thành một hoạt động chuyên môn hoá cho một nhóm t bản nào đó. T bản thơng nghiệp dới chế độ CNTB là một bộ phận của t bản công nghiệp tách rời ra, phục vụ quá trình lu thông hàng hoá của t bản công nghiệp.Hàng hoá sau khi ở tay nhà t bản công nghiệp đợc chuyển sang nhà t bản thơng nghiệp, có nghĩa là nhà t bản công nghiệp đã bán xong hàng hoá. Đứng về mặt xã hội mà xét thì nhà t bản công nghiệp phải bán một lần nữa thì mới xong [vì hàng hoá còn phải lu thông đến tay ngời tiêu dùng]. Nhng khâu này giờ đây do nhà t bản thơng nghiệp đảm nhiệm. Do đó t bản thơng nghiệp chỉ là một khâu trong quá trình tái sản xuất, không có khâu này thì quá trình sản xuất không thể tiến hành bình thờng đợc. Đây là sự phân chia cần thiết nếu nhà t bản công nghiệp muốn nâng cao mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao lợi nhuận và khả năng cạnh tranh.2. Giá trị thặng d Vậy là t bản thơng nghiệp ra đời để thực hiện chức năng lu thông hàng hoá của t bản công nghiệp. Chức năng này đợc thực hiện một cách độc lập. Nếu nh vậy thì có vẻ vô lý vì bất kỳ một t bản nào thì mục đích hoạt động của chúng cũng đều nhằm 2sinh lợi nhuận, trong khi đó, chúng ta đã biết: hoạt động lu thông hoàn toàn không tạo ra giá trị. Thực chất sự hoạt động của t bản thơng nghiệp hoàn toàn không vô lý mà còn tạo ra lợi nhuận cao hơn cả t bản công nghiệp, bởi đây là sự bóc lột giá trị thặng d trên cả hai phơng diện: sản xuất và lu thông.3.Sự bóc lột giá trị thặng d trong sản xuất của t bản th ơng nghiệp Để hiểu rõ đợc sự bóc lột giá trị thặng d của ngời lao động trong sản xuất ta phải đi tìm hiểu nguyên nhân của việc tại sao nhà t bản công nghiệp lại nhờng cho nhà t bản thơng nghiệp, hay t bản thơng nghiệp chấp nhận làm thay t bản công nghiệp trong hoạt động lu thông.Lợi nhuận thơng nghiệp là một phần giá trị thặng d đợc sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất mà nhà t bản công nghiệp nhờng cho nhà t bản thơng nghiệp. Tại sao nhà t bản công nghiệp lại nhờng cho nhà t bản thơng nghiệp phần lợi nhuận đó. Có điều này là bởi vì t bản thơng nghiệp chỉ hoạt động trong lĩnh vực lu thông, đó là một khâu, một giai đoạn của quá trình sản xuất, không có giai đoạn đó thì quá trình tái sản xuất không thể tiếp diễn đợc liên tục. Hơn nữa, hoạt động trong lĩnh vực này nếu không có lợi nhuận thì nhà t bản thơng nghiệp không thể tiếp tục đảm nhiệm công việc đó. Vì vậy, xuất phát từ lợi ích kinh tế của nhà t bản thơng nghiệp mà nhà t bản công nghiệp nhờng cho họ một phần lợi nhuận. Bên cạnh đó, t bản thơng nghiệp cũng góp phần vào việc mở rộng quy mô sản xuất, mở rộng thị trờng, tạo điều kiện cho t bản công nghiệp tập trung đẩy mạnh sản xuất, đẩy nhanh quá trình chu chuyển t bản và do vậy làm tăng năng suất lao động, tăng lợi nhuận.Sự phân chia lợi nhuận của hai t bản này đợc thể hiện nh sau:Lợi nhuận thơng nghiệp là số chênh lệch giữa giá bán và gia mua hàng hoá. Nhng điều đó không có nghĩa là nhà t bản thơng nghiệp bán hàng hoá cao hơn giá trị của nó, mà là nhà t bản thơng nghiệp mua hàng hoá thấp hơn giá trị của nó và khi bán thì anh ta bán đúng giá trị của nó.3Ví dụ: Một nhà t bản công nghiệp có số t bản là 800 trong đó chia thành [700c + 100v]. Giả sử tỷ suất giá trị thặng d là 100% thì giá trị hàng hoá sẽ là: 700c + 100v + 100m= 900Tỷ suất lợi nhuận công nghiệp sẽ là: P'cn= [100/800] *100%= 12,5%Cũng giả sử một nhà t bản công nghiệp bỏ ra một số t bản là 200 để mua hàng hoá của nhà t bản công nghiệp . Vì nhà t bản thơng nghiệp ứng t bản để kinh doanh nên phải có lợi nhuận và do đó tỷ suất lợi nhuận có sự tham gia của t bản thơng nghiệp sẽ là: [100/[800+ 200]] *100% = 10%Theo tỷ suất lợi nhuận này, nhà t bản thơng nghiệp chỉ thu đợc lợi nhuận là: 800*10% = 80và lợi nhuận thơng nghiệp sẽ là: 200*10% = 20Nh vậy t bản công nghiệp sẽ bán hàng hoá với giá thấp hơn giá trị của nó, cụ thể là: 700c +100v + 80m = 880Còn t bản thơng nghiệp sẽ bán đúng giá trị của hàng hoá là: 880 + 20 = 900Nh vậy là t bản công nghiệp và t bản thơng nghiệp có sự thoả hiệp để cùng nhau bóc lột giá trị thặng d của những ngời lao động trong sản xuất.4. Sự bóc lột giá trị thặng d của t bản th ơng nghiệp trong l u thông Tuy nhiên lợi nhuận của t bản thơng nghiệp không chỉ là kết quả của sự bóc lột giá trị thặng d của ngời lao động trong sản xuất mà còn là kết quả của sự bóc lột giá trị thặng d của những ngời lao động thơng nghiệp thuần tuý. Vấn đề này có thể giải thích nh sau:4Trong quá trình thực hiện lu thông, t bản thơng nghiệp phải thuê công nhân [những ngời lao động thơng nghiệp thuần tuý]. Tuy nhiên lợi nhuận thơng nghiệp không phải do những ngời lao động làm thuê trong lĩnh vực thơng nghiệp tạo ra, vì lẽ lao động của họ không sản xuất ra hàng hóa và do đó không thể tạo ra giá trị [ở đây không nói đến những lao động có tính sản xuất đợc tiếp tục tiến hành trong khoảng thời gian lu thông nh: vận tải hàng hoá, bảo quản hàng hoá, đóng gói v.v ]. Tuy nhiên họ vẫn bị các nhà t bản thơng nghiệp bóc lột, sự bóc lột này thể hiện ở hai điểm sau:Thứ nhất: Tiền lơng mà họ nhận đợc vẫn là giá cả của sức lao động. Với số tiền nhận đợc, ngời công nhân làm thuê trong thơng nghiệp vẫn chỉ đủ để tái sản xuất ra sức lao động cung cấp cho t bản.Thứ hai: Ngày lao động của họ vẫn bị chia ra thời gian cần thiết và thời gian thặng d. Trong thời gian lao động cần thiết, họ đợc trả công bằng công việc bán hàng, còn trong thời gian thặng d, họ làm công việc bán hàng mà không đợc trả công. Nếu nh công nhân làm thuê trong thơng nghiệp nhận đủ toàn bộ số tiền mà t bản công nghiệp nhợng cho t bản thơng nghiệp về việc tiêu thụ hàng hoá thì nhà t bản thơng nghiệp sẽ không còn lợi nhuận gì nữa. Nhng thực tế lại không xảy ra nh vậy. Điều này có thể thấy rõ qua việc xem xét ví dụ sau:Nếu nhà t bản thơng nghiệp nhận đợc của t bản công nghiệp 100 đồng về việc tiêu thụ hàng hoá thì hắn chỉ chi ra một bộ phận trong số tiền đó để thuê mớn công nhân làm nhiệm vụ lu thông, chẳng hạn là 50 đồng. Muốn làm đợc việc này, t bản th-ơng nghiệp phải bắt nhân viên làm thuê của mình lao động không công cho hắn trong một bộ phận của ngày lao động. Lao động không công của nhân viên làm thuê trong ngành thơng nghiệp tiết kiệm đợc chi phí lu thông, nhờ đó mà t bản thơng nghiệp có thể tham gia vào việc phân chia giá trị thặng d cùng với t bản công nghiệp. Ai cũng biết mọi công việc tiêu thụ hàng hóa đều do nhân viên làm thuê trong ngành thơng nghiệp thực hiện nhng họ chỉ đợc trả công bằng một nửa số tiền đó, phần còn lại thì 5
Lợi nhuận thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư được tạo ra trong quá trình sản xuất mà tư bản công nghiệp nhường cho tư bản thương nghiệp, để tư bản thương nghiệp bán hàng hóa cho mình.
Thương nghiệp là một khái niệm khá rộng để chỉ nhiều yếu tố của hoạt động mua bán và trao đổi hàng hóa, những vấn đề phát sinh trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong thương nghiệp, lợi nhuận chính là một phần quan trọng và tất yếu. Vậy nguồn gốc của lợi nhuận thương nghiệp xuất phát từ đâu? Bài viết sau đây chúng tôi sẽ đề cập rõ hơn về vấn đề này
Lợi nhuận thương nghiệp là gì?
Trong chủ nghĩa tư bản, tư bản thương nghiệp là một bộ phận của tư bản công nghiệp tách ra chuyên đảm nhận khâu lưu thông hàng hóa.
Lợi nhuận thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư được tạo ra trong quá trình sản xuất mà tư bản công nghiệp nhường cho tư bản thương nghiệp, để tư bản thương nghiệp bán hàng hóa cho mình. Lợi nhuận thương nghiệp là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư. Nguồn gốc của nó cũng là một bộ phận lao động không được trả công của công nhân.
Tư bản công nghiệp “nhường” một phần giá trị thặng dư cho tư bản thương nghiệp bằng cách bán hàng hóa thấp hơn giá trị thực tế của nó, để rồi tư bản thương nghiệp bán đúng giá trị, thu về lợi nhuận thương nghiệp.
Sau khi đã hiểu rõ lợi nhuận thương nghiệp là gì? Phần tiếp theo, bài viết sẽ đề cập đến nguồn gốc của lợi nhuận thương nghiệp.
Nguồn gốc, bản chất của lợi nhuận thương nghiệp
Qua quá trình nhìn nhận và phân tích trên, có thể đánh giá về sự hình thành cũng như nguồn lợi nhuận của tư bản thương nghiệp. Lợi nhuận thương nghiệp hình thành thông qua quá trình chuyển hóa giá trị mà trong đó, tư bản thương nghiệp đóng vai trò cầu nối để thực hiện nhiệm vụ phân phối, lưu thông hàng hóa của tư bản công nghiệp tới thị trường và tới người tiêu dùng nói chung trong toàn xã hội.
Lợi nhuận của tư bản thương nghiệp đóng vai trò khách quan trong quá trình tạo ra lợi nhuận của tư bản vì nó chỉ đơn thuần là một cầu nối có chức năng chuyển hóa giá trị theo công thức lưu thông hàng hóa. Lợi nhuận thương nghiệp tồn tại với tư cách khách quan trong mối quan hệ giữa các chủ thể bao gồm: tư bản công nghiệp, tư bản thương nghiệp và thị trường tiêu thụ sản phẩm.
– Việc tạo ra giá trị thặng dư và phân chia giá trị thặng dư và phân chia giá trị thặng dư là hai vấn đề khác nhau. Hoạt động của các nhà tư bản và việc tạo ra giá trị thặng dư nhưng do vị trí, tầm quan trọng của lưu thông đối với sự phát triển của sản xuất và tái sản xuất nên các nhà tư bản thương nghiệp vẫn được tham gia vào việc phân chia giá trị thặng dư cùng với các nhà tư bản công nghiệp và phần giá trị thặng dư mà các nhà tư bản thương nghiệp được chia chính là lợi nhuận thương nghiệp.
– Từ đây có thể thấy lợi nhuận thương nghiệp là một phần của giá thặng dư được sáng tạo ra trong lĩnh vực sản xuất và do nhà tư bản công nghiệp nhượng lại cho nhà tư bản thương nghiệp để họ tiêu thụ hàng cho mình.
– Trên thực tế, các nhà tư bản thương nghiệp thu lợi nhuận thương nghiệp từ chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Nhưng điều đó không có nghĩa là nhà tư bản thương nghiệp bán hàng hóa cao hơn giá trị của nó mà là: nhà tư bản thương nghiệp mua hàng của nhà tư bản công nghiệp với giá thấp hơn giá trị [khi chấp nhận bán hàng với giá thấp hơn giá trị cho nhà tư bản thương nghiệp có nghĩa là nhà tư bản công nghiệp đã chấp nhận “nhượng” một phần giá trị thặng dư cho nhà tư bản thương nghiệp], sau đó, nhà tư bản thương nghiệp lại bán hàng cho người tiêu dùng với giá đúng giá trị của nó.
– Ngoài ra, lợi nhuận thương nghiệp được hình thành thông qua quá trình tư bản thương nghiệp thực hiện chức năng phân phối và lưu thông hàng hóa. Mặc dù tư bản thương nghiệp chỉ đơn thuần thực hiện vai trò cầu nối trung gian, hay tự bản thân nó tạo ra một loại hàng hóa đặc biệt để mang trao đổi trong quá trình mua và bán thì cuối cùng tư bản thương nghiệp cũng trực tiếp tạo ra giá trị hàng hóa từ quá trình này.
Trên đây là bài viết với chủ đề nguồn gốc của lợi nhuận thương nghiệp. Chúng tôi hy vọng với những thông tin trên đây, Quý bạn đọc đã phần nào hiểu rõ hơn về lợi nhuận thương nghiệp cũng như nguồn gốc của lợi nhuận thương nghiệp.