I. Quá trình văn học
1. Khái niệm quá trình văn học
- Văn học là một loại hình nghệ thuật một hình thái ý thức xã hội đặc thù luôn vận động biến chuyển.
- Diễn tiến của văn học như một hệ thống với sự hình thành tồn tại thay đổi có mối quan hệ khăng khít chặt chẽ với thời kỳ lịch sử như: hai mặt của một tờ giấy.
- Quá trình văn học là diễn biến hình thành tồn tại phát triển, thay đổi của văn học qua các thời kỳ lịch sử.
Các thời kì gồm có: cổ đại, trung đại, cận đại, hiện đại, đương đại.
2. Những quy luật cơ bản của quá trình văn học
- Quy luật gắn bó với đời sống.
- Quy luật kế thừa và cách tân.
- Quy luật bảo lưu và tiếp biến.
2. Trào lưu văn học
Hoạt động nổi bật của quá trình văn học là các trào lưu văn học.
Trào lưu văn học là một hoạt động có tính chất lịch sử, ra đời và mất đi trong một khoảng thời gian nhất định. Đó là một phong trào sáng tác tập hợp các tác giả, tác phẩm gần gũi nhau về cảm hứng tư tưởng tạo thành một dòng rộng lớn có bề thế trong đời sống văn học của một dân tộc.
- Văn học Phục hưng
- Chủ nghĩa cổ điển
- Chủ nghĩa lãng mạn
- Chủ nghĩa hiện thực phê phán
- Chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa
- Chủ nghĩa siêu thực.
* Ở Việt Nam trào lưu đầu tiên xuất khoảng từ những năm 30 của thế kỷ XX - Gồm:
- Trào lưu lãng mạn.
- Trào lưu hiện thực phê phán.
- Trào lưu hiện thực xã hội chủ nghĩa.
III. Phong cách văn học
1. Khái niệm phong cách văn học
Là sự độc đáo riêng biệt của các nghệ sĩ biểu hiện trong các tác phẩm của họ. Phong cách văn học in đậm dấu ấn dân tộc và thời đại.
2. Những biểu hiện của phong cách văn học
- Giọng điệu riêng biệt của tác giả, cách nhìn, cách cảm thụ có tính chất khám phá.
- Sự sáng tạo các yếu tố thuộc nội dung tác phẩm.
- Hệ thống phương thức biểu hiện, các thủ pháp...
- Có phẩm chất thẩm mĩ cao, giàu tính nghệ thuật.
Luyện bài tập vận dụng tại đây!
Sắp xếp lại trật tự các thời kì văn học:
Những quy luật cơ bản của quá trình văn học là:
Trên thế giới có mấy trào lưu văn học lớn?
Tích vào những trào lưu văn học xuất hiện ở Việt Nam:
Những biểu hiện của phong cách văn học:
BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONGPHONG CÁCH VĂN HỌC CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌC1.Khái niệm quá trình văn học:-Là sự vận động của chính bản thân văn học[tác giả tác phẩm, trào lưu,khuynh hướng ]qua các thời kì lịch sử -Là sự hình thành,tồn tại ,thay đổi,phát triển của toàn bộ đời sống văn học [tác giả,tác phẩm,trào lưu,khuynh hướng,các tổ chức hội đoàn ,các hoạt động nghiên cứu ,phê bình ,dịch thuật xuất bản,phát hành ,tiếp nhận văn học]qua các thời kì lịch sửLỊCH SỬ VĂN HỌCQUÁ TRÌNH VĂN HỌCDựa vào SGK em hãy cho biết khái niệm nào sau đây là khái niệm về quá trình văn học? LỊCH SỬ VĂN HỌC QUÁ TRÌNH VĂN HỌCLịch sử văn học chỉ nghiên cứu quá khứ văn họcQuá trình văn học chỉ sự vân động của văn học trong tổng thể ở quá khứ,hiện tại và cả tương laiI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌC1.Khái niệm quá trình văn học:Vậy lịch sử văn học và quá trình văn học khác nhau như thế nào?BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌC BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCVÍ DỤCÁC THỜI KÌCổ đại Trung đại Cận đại Hiện đại Đương đạiI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌC1.Khái niệm quá trình văn học:VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM[gồm các giai đoạn]Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIVTừ thế kỉ XV đếnthế kỉ XVIITừ thế kỉ XVIIIđến nửa đầuthế kỉ XIXNửa cuối thế kỉ XIX BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌCb.Những quy luật cơ bản của quá trình văn họcVÍ DỤ 1Cách mạng tháng Tám thành công mở ra kỉ nguyên mới cho dân tộc ta .Từ đây một nền văn học mới gắn liền với lí tưởng độc lập,tự do và CNXH [nền văn học cách mạng được khai sinh.QUY LUẬT VĂN HỌC GẮN BÓ VỚI ĐỜI SỐNGĐây là mối quan hệ giữa quá trình văn học và lịch sử đất nước,đời sống xã hội… Mỗi biến động lịch sử của đời sống xã hội thường tạo nên những chuyển biến trong lịch sử phát triển của văn học.Dựa vào ví dụ dưới đây em hãy nêu nhận xét và gọi tên các quy luật cơ bản của quá trình văn học? BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌCb.Những quy luật cơ bản của quá trình văn họcVÍ DỤ 2Thơ mới [1932-1945] vừa kế thừa những yếu tố truyền thống của thơ ca cổ điển [cảm xúc,hình ảnh,hình tượng,thể thơ…]vừa có những khám phá mới mẻ [ý thức về cái tôi,thể thơ tự do…]Thơ mới vừa dựa trên nền tảng truyền thống,sử dụng các yếu tố truyền thốngvùa làm ra caí mới chưa từng có .QUY LUẬT VĂN HỌC PHÁT TRIỂN TRONG SỰ KẾ THỪA VÀ CÁCH TÂNDựa vào ví dụ dưới đây em hãy nêu nhận xét và gọi tên các quy luật cơ bản của quá trình văn học? BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌCb.Những quy luật cơ bản của quá trình văn họcVÍ DỤ 3Trong quá trình phát triển của mình văn học Việt Nam có sự giao lưu với VHTQ [Vay mượn đề tài.thi liệu,thể loại …trong văn học truyền thống],giao lưu với văn học Pháp [CNLM,CNHT…]Văn học dân tộc không thể phát triển nếu thiếu giao lưu với văn học các nước ,nhưng phải biết chọn lọc và cải biến cho phù hợp .QUY LUẬT VĂN HỌC TỒN TẠI,VẬN ĐỘNG TRONG SỰ BẢO LƯU VÀ TIẾP BIẾNDựa vào ví dụ dưới đây em hãy nêu nhận xét và gọi tên các quy luật cơ bản của quá trình văn học? BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌCb.Những quy luật cơ bản của quá trình văn họcNhững quy luật cơ bản của quá trình văn họcQUY LUẬT VĂN HỌC GẮN BÓ VỚI ĐỜI SỐNG QUY LUẬT VĂN HỌC TỒN TẠI, VẬN ĐỘNGTRONG SỰ BẢO LƯU VÀ TIẾP BIẾNQUY LUẬT VĂN HỌC PHÁT TRIỂN TRONG SỰ KẾ THỪA VÀ CÁCH TÂN TRÀO LƯU VĂN HỌC LÃNG MẠN * Đặc trưng Khẳng định cái tôi cá nhân được giải phóng về tình cảm,cảm xúc và trí tưởng tượng. * Đề tài: Thiên nhiên ,tình yêu… * Tác giả -tác phẩm-Phong trào thơ mới: Xuân Diệu [Thơ duyên, vội vàng…]Huy Cận[Tràng giang]….-Văn xuôi của nhóm bút tự lực văn đoàn: Nhất Linh[Đoạn tuyệt],Khái Hưng[Nửa chừng xuân]….I.QUÁ TRÌNH VĂN HỌC2.Trào lưu văn họcBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCHãy kể tên một số trào lưu văn học ở Việt Nam mà em biết BÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCBÀI:QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌCI.QUÁ TRÌNH VĂN HỌC2.Trào lưu văn họcTRÀO LƯU VĂN HỌC HIỆN THỰC: * Đặc trưng: Đi vào những chủ đề thế sự với cảm hứng phê phán XH trên tinh thần dân chủ và nhân đạo. - Xây dựng nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình * Đề tài: Cuộc sống hiện thực * Tác giả -tác phẩm -Nam Cao:Sống mòn, Đời thừa,Chí Phèo…. - Vũ Trọng Phụng: Số đỏ, Giông tố,…. - Ngô Tất Tố: Tắt đèn,Lều chõng…. -Nguyễn Công Hoan: Bước đường cùng,Tinh thần thể dục….Hãy kể tên một số trào lưu văn học ở Việt Nam mà em biết
QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌC
I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Quá trình văn học và các quy luật chung của quá trình văn học.
– Quá trình văn học là sự tồn tại, vận động và tiến hoá của văn học vừa phụ thuộc vào quá trình lịch sử xã hội vừa tuân theo những quy luật riêng.
Thứ nhất, quá trình văn học phản ánh sự vận động của văn học trong thời gian và trong không gian. Nói về thời gian, quá trình văn học cho thấy văn học đã phát triển qua nhiều thời kì và giai đoạn, trong đó, các thời kì lớn là cổ đại, trung đại, cận đại, hiện đại và đương đại ; trong từns; thời kì lại có các giai đoạn cụ thể, tuỳ tùng nền văn học mà có những cách phân chia khác nhau. Nói về không gian, quá trình văn học cho thấy văn học đã phát triển không giống nhau, không đồng đều ở các khu vục, lãnh thổ, quốc gia, dân tộc.
Thứ hai, khái niệm quá trình vặn học còn chỉ ra cả cấu trúc của bản thân văn học. Đó là một cấu trúc phức tạp vừa bao gồm toàn thể các tác phẩm văn học, mọi hình thức lưu giữ và truyền bá văn học, mọi thành tố của đời sống văn học, lại vừa chứa đựng tất cả những mối quan hệ đa chiều giữa các bộ phận văn học và giữa văn học với các loại hình nghệ thuật, các hình thái ý thức xã hội khác. Sự đổi thay của ý thức văn học, hình thức văn học, sự biến động trong tiếp nhận văn học cũng là những bộ phận không thể tách rời của quá trình văn học, thậm chí đây là những bộ phận cơ bản nhất. Thiếu chúng, người ta khó mà hình dung được bản chất của quá trình văn học.
– Các quy luật cơ bản của quá trình văn học :
+ Quy luật tiếp nhận tác động của đời sống xã hội : Là một bộ phận của lịch sử xã hội, quá trình văn học tất yếu phải chịu sự chi phối của những yếu tố, điều kiện đã làm nên hay thúc đẩy quá trình đó. Mọi hiện tượng của quá trình văn học đều có tiền đề trực tiếp hay gián tiếp trong đời sống văn hoá, xã hội và lịch sử.
+ Quy luật kế thừa và cách tân : Quá trình văn học chủ yếu là quá trình của sự sáng tạo ra những giá trị nghệ thuật mới. Những thành tựu văn học ra đời trước tạo ra điểm xuất phát cho những tìm tòi hướng tới các thành tựu mới và quá trình này là vô tận. Ở đây, giữa kế thừa và cách tân có mối quan hệ hết sức chặt chẽ.
+ Quy luật giao lưu : Văn học một dân tộc không thể phát triển nếu thiếu sự giao lưu với văn học của các dân tộc khác. Giao lưu càng rộng thì văn học càng có điều kiện phát triển. Nhưng văn học một dân tộc chỉ thực sự phát triển khi giữa các yếu tố nội sinh và ngoại lai có sự tương tác tích cực, khiến các yếu tố ngoại lai không làm triệt tiêu bản sắc vốn có của nền văn học dân tộc mà ngược lại làm cho bản sắc ấy thêm phong phú.
2. Phong cách văn học là khái niệm được dùng để chỉ tính độc đáo có ý nghĩa thẩm mĩ của một hiện tượng văn học. Cái gọi là hiện tượng văn học này bao gồm phạm vi rất rộng, từ nền văn học của một dân tộc, một thời đại, một trào lưu, một trường phái tới toàn bộ sáng tác của một nhà văn, thậm chí tới những tác phẩm văn học riêng lẻ,… Chính vì vậy, ta thường bắt gặp những cách nói : phong cách nghệ thuật của nhà văn, phong cách nghệ thuật của một tác phẩm văn học cụ thể.
II – HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU BÀI
1. Quá trình văn học và các quy luật chung của quá trình văn học [xem mục 1 phần Kiến thức cơ bản cần nắm vững].
2. – Đặc trưng cơ bản của văn học Phục hưng, chủ nghĩa cổ điển, chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa hiện thực phê phán, chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa :
+ Văn học thời Phục hưng ở châu Âu thế kỉ XV, XVI [tiêu biểu là văn học các nước I-ta-li-a, Anh, Pháp, Tây Ban Nha,…] đề cao con người, giải phóng cá tính, chống lại tư tưởng giáo điều, hẹp hòi thời Trung cổ Đôn Ki-hô-tê của Xéc-van-tét, Ham-lét, Rô-mê-ô và Giu-li-ét của Sếch-xpia,…]
+ Chủ nghĩa cổ điển ở Pháp thế kỉ XVII chủ trương mô phỏng văn học cổ đại, sáng tác theo các quy tắc lí tính chặt chẽ [Lơ Xít, Người nói dối của Coóc-nây ; Ăng-đrô-mác của Ra-xin ; Lão hà tiện, Trưởng giả học lùm sang của Mô-lr-e,…].
+ Chủ nghĩa lãng mạn hình thành ở các nước Tây Âu từ sau Cách mạng tư sản Pháp năm 1789 chủ trương phá bỏ các quy tắc của chủ nghĩa cổ điển, để cao tưởng tượng, xây dựng các hình tượng nghệ thuật theo mong muốn chủ quan của nhà văn [Những người khốn khổ của Huy-gô, Những tên cướp của Si-le,…].
+ Chủ nghĩa hiện thực phê phán thế kỉ XIX chủ trương nhà văn là “người thư kí trung thành của thời đại” quan sát thực tế để sáng tạo những bức tranh đời sống giàu chi tiết và chân thực, mỗi nhân vật là một điển hình trong hoàn cảnh điển hình [ơ-giê-ni Grăng-đê của Ban-dắc, Chiến tranh và hoà bình của L. Tôn-xtôi].
+ Chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa chủ trương miêu tả xã hội trong quá trình phát triển cách mạng, đề cao vai trò lịch sử của nhân dân lao động [Người mẹ của M. Go-rơ-ki, Sông Đông êm đềm của M. Sô-lô-khốp,…].
+ Chủ nghĩa siêu thực, chủ nghĩa hiện thực huyền ảo, chủ nghĩa hiện sinh,… là những trường phái văn học hiện đại đã đưa đến những cách nhìn mới về thế giới, con người và có những cách tân quan trọng về thi pháp.
– Vắn tắt về các trào lưu văn học ở Việt Nam : Trong giai đoạn 1930 – 1945, văn học Việt Nam tồn tại khuynh hướng lãng mạn với các tác phẩm văn xuôi của Tự lực văn đoàn, Nguyễn Tuân ; thơ mới của Lưu Trọng Lư, Xuân Diệu, Huy Cận, Nguyễn Bính, Hàn Mặc Tử,… Giai đoạn này cũng xuất hiện khuynh hướng văn học hiện thực phê phán với các sáng tác của Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng,… Từ sau năm 1945, bộ phận văn học cách mạng Việt Nam [vốn tồn tại bí mật trước đó] đã tiếp thu phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa, hình thành trào lưu văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
3. Phong cách văn học [xem mục 2 phần Kiến thức cơ bản cần nắm vững].
4. Những biểu hiện của phong cách văn học.
– Phong cách văn học được biểu hiện ở những phương diện cơ bản sau :
+ Phong cách văn học biểu hiện trước hết ở cách nhìn, cách cảm thụ giàu tính khám phá đối với cuộc sống. Phong cách của các nền văn học, thời đại văn học, tác giả văn học phân biệt với nhau trước hết là ở cách nhìn và cách cảm thụ đó. Do vậy, đi vào tìm hiểu một phong cách văn học, người ta không thể bỏ qua việc xác định, nắm bắt yếu tố cốt tử này.
+ Giọng điệu riêng gắn liền với cảm hứng sáng tác cũng là một biểu hiện của phong cách văn học.
+ Biểu hiện quan trọng khác của phong cách văn học là nét riêng trong sự lựa chọn, xử lí đề tài, xác định chủ đề, xác định đối tượng miêu tả, thể hiện,…
+ Một biểu hiện hết sức cơ bản nữa của phong cách văn học là tính thống nhất, ổn định trong cách sử dụng các phương thức và phương tiện nghệ thuật.
– Các biểu hiện nói trên của phong cách văn học vốn không tồn tại một cách biệt lập, tách rời. Chúng thuộc nhiều cấp độ, bao hàm lẫn nhau hay tồn tại thông qua nhau. Tất cả tạo thành một nguyên tắc xuyên suốt trong việc xây dựng hình tượng nghệ thuật, đem lại cho hiện tượng văn học một tính chỉnh thể có thể cảm nhận được.
IỊI – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1. Về sự khác biệt giữa đặc trưng của văn học lãng mạn và văn học hiện thực phê phán qua truyện Chữ người tử tù [Nguyễn Tuân] và đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia [trích Số đỏ – Vũ Trọng Phụng]
Đặc trưng của văn học lãng mạn là thường lấy đề tài trong thế giới tưởng tượng của nhà văn. Theo đó, hình tượng nghệ thuật cũng phải được xây dựng sao cho phù hợp với lí tưởng và ước mơ của người nghệ sĩ. Văn học lãng mạn thường sử dụng các thủ pháp đối lập trong miêu tả để tuyệt đối hoá khung cảnh hoặc con người, tính cách của đối tượng. Trong khi đó, văn học hiện thực phê phán chú trọng chọn những đề tài trong cuộc sống hiện thực, chủ trương “nhà văn là người thư kí trung thành của thời đại”. Nhà văn hiện thực phê phán quan sát thực tế, góp nhặt chi tiết để sáng tạo các điển hình văn học. Có thể thấy rõ sự khác biệt trên qua truyện Chữ người tử tù và đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia.
– Ở Chữ người tử tù, vấn đề mà Nguyễn Tuân đề cập đến là vẻ đẹp trong quá khứ, cụ thể là vẻ đẹp của tài hoa, của thiên lương trong sáng và khí phách anh hùng của con người trước cường quyền bạo ngược. Để triển khai đề tài này, Nguyễn Tuân đã lựa chọn xây dựng hình ảnh một con người tài hoa nhưng lại bị đặt trong hoàn cảnh thật éo le : tử tù đang trong thời gian chờ thi hành án. Thế nhưng, thật bất ngờ là trong hoàn cảnh oái oăm ấy, người tử tù kia lại bộc lộ những vẻ đẹp tiềm ẩn của mình. Truyện Chữ người tử tù có những đoạn [như đoạn Huấn Cao cho chữ viên quản ngục] có thể xem là mẫu mực của nghệ thuật miêu tả theo đặc trưng thi pháp của văn học lãng mạn.
– Khác với Nguyễn Tuân, trong đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia, Vũ Trọng Phụng lại chú trộng xoáy sâu vào hiện thực xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Nhà văn đã ghi lại một cách chân thực nhũng cái đồi bại, lố lăng, vô đạo đức của xã hội tư sản thành thị đương thời. Trong đoạn trích, một loạt những tính cách điển hình được hiện lên hài hước và kệch cỡm. Bóc trần bộ mặt giả dối của những kẻ thượng lưu thành thị, nhà văn kêu gọi hãy chôn vùi cái xã hội xấu xa, đen tối kia để cứu lấy những giá trị tốt đẹp của cuộc sống.
2. Những nét chính của phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuấn và.Tố Hữu.
– Những nét chính trong phong cách nghệ thuật Tố Hữu :
+ Thơ Tố Hữu mang tính chất trữ tình – chính trị sâu sắc.
+ Thơ Tố Hữu mang đậm tính sử thi và cảm hứng lãng mạn.
+ Thơ Tố Hữu đặc trưng bởi giọng tâm tình, ngọt ngào, hình thức thể hiện đậm đà tính dân tộc.
– Những nét chính trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân :
+ Tài hoa, uyên bác.
+ Là nhà văn của những tính cách độc đáo, của những tình cảm, cảm giác mãnh liệt, của những phong cảnh tuyệt mĩ.
+ Tự do, phóng túng và ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân.
XEM THÊM : Vận dụng kết hợp các thao tác lập luận – Ngữ văn 12 ” TẠI ĐÂY “