Tại sao say xe lại nôn
|
 Tiền đình là một bộ phận trong tai. Bộ phận này không hỗ trợ cho việc nghe mà giúp chúng ta cảm nhận chuyển động và giữ thăng bằng. Một số chứng rối loạn tiền đình có mối liên hệ với giảm thính lực. Tại Trợ Thính Quang Đức, chúng tôi có cả dịch vụ đo thính lực và đo chẩn đoán rối loạn tiền đình với thiết bị từ châu Âu. Trong bài viết này, mọi người sẽ hiểu hơn về nguyên nhân say xe, một triệu chứng gây ra bởi hệ thống tiền đình. Nếu bạn có thể đọc sách khi đang đi xe, có thể xem bạn là người khá may mắn vì khoảng một phần ba dân số, việc đọc sách trong khi di chuyển trên ôtô, trên thuyền, trên tàu hoặc trên máy bay nhanh chóng làm họ cảm thấy buồn nôn, hay còn được gọi là say tàu xe. Vậy vì sao chúng ta lại bị say tàu xe? Khái niệm phổ biến nhất để giải thích cho hiện tượng này là do sự sai lệnh tín hiệu giữa các giác quan. Khi di chuyển bằng ôtô, cơ thể bạn nhận được hai thông tin rất khác nhau. Mắt bạn đang nhìn thấy bên trong xe, dường như không hề chuyển động. Trong khi đó, tai bạn lại nói với não bộ rằng bạn đang tăng tốc. Tai có một chức năng quan trọng khác ngoài nghe. Một nhóm cấu trúc nằm sâu bên trong tai được biết đến là hệ thống tiền đình, bộ phận mang lại cho chúng ta cảm nhận về sự cân bằng và chuyển động. Bên trong đó, có ba ống bán khuyên có khả năng cảm nhận được chuyển động, mỗi ống cho một chiều không gian. Và còn có hai soan nan và cầu nang chứa đầy dịch lỏng. Khi bạn di chuyển, khối chất lỏng thay đổi và kích thích các sợi lông, báo cho não bộ biết bạn đang chuyển động theo phương ngang hay dọc. Kết hợp tất cả những thứ đó lại, cơ thể bạn có thể cảm nhận được hướng chuyển động, gia tốc và cả góc của chuyển động. Vậy nên, khi đang ở trong ôtô, hệ thống tiền đình cảm nhận đúng về chuyển động của bạn, nhưng mắt bạn lại không thấy vậy, đặc biệt là khi bạn đang dán mắt vào trang sách. Cũng có thể xảy ra chuyện ngược lại. Khi đang ngồi yên trong rạp chiếu phim và camera tạo những chuyển động nhanh trên màn hình rộng. Lần này mắt bạn lại nghĩ rằng cơ thể đang chuyển động trong khi tai bạn biết rằng bạn vẫn đang ngồi im. Nhưng tại sao sự mâu thuẫn thông tin này lại khiến chúng ta cảm thấy khổ sở đến vậy? Các nhà khoa học cũng không biết chắc về nó, nhưng họ cho rằng nguyên nhân là do sự tiến hoá. Như bạn biết đấy, phương tiện di chuyển nhanh và công nghệ ghi hình chỉ mới xuất hiện vài thế kỷ nay, một khoảng thời gian rất nhỏ trong quá trình tiến hoá. Trong hầu hết lịch sử loài người, không có nhiều thứ có thể gây ra những kiểu xáo trộn cảm nhận như vậy ngoại trừ chất độc, khi đó cơ thể phát ra một mệnh lệnh không mấy dễ chịu để tống khứ tất cả mọi thứ mà chúng ta đã ăn ra ngoài. Lý thuyết này có vẻ khá thuyết phục, nhưng cũng có rất nhiều điều còn chưa thể giải thích như tại sao phụ nữ lại dễ bị tác động hơn bởi say tàu xe hơn đàn ông, hay tại sao hành khách dễ bị nôn hơn tài xế. Chúng ta đều biết vài phương pháp phổ biến để chống say xe như nhìn xa về phía đường chân trời, nhai kẹo cao su, uống vài viên thuốc chống say, nhưng không có phương pháp nào là hoàn toàn chắc chắn. Tại NASA, khi các nhà du hành bị phóng mạnh vào không gian vào không gian ở vận tốc 27,000 km/h, việc bị say trở thành vấn đề nghiêm trọng. Do đó, cần thêm nhiều nghiên cứu công nghệ mới nhất trong kỷ nguyên vũ trụ, NASA đã dành rất nhiều thời gian cố tìm cách giúp các nhà du hành tránh khỏi nôn mửa bằng cách chuẩn bị kỹ lưỡng khẩu phần ăn. Giống như việc tìm hiểu bí ẩn của giấc ngủ, say tàu xe vẫn còn là một trong những vấn đề nghe có vẻ đơn giản nhưng vẫn còn nhiều góc khuất cần được khoa học khám phá. Nguồn: TED-Ed Tham khảo thêm: GIỚI THIỆU MÁY ĐO CHẨN ĐOÁN TIỀN ĐÌNH LẦN ĐẦU TIÊN TẠI NHA TRANG – KHÁNH HÒA BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ VỀ CHẨN ĐOÁN VÀ HỒI PHỤC RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH KHÓA TẬP HUẤN “CHẨN ĐOÁN VÀ HỒI PHỤC RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH” TẬP HUẤN “CHẨN ĐOÁN VÀ HỒI PHỤC RỐI LOẠN TIỀN ĐÌNH” MÁY ĐO TIỀN ĐÌNH
Nguyên nhân chủ yếu gây say tàu xe là sự kém thích ứng của tiền đình với sự thay đổi vị trí của cơ thể một cách không có quy tắc. Trong hoạt động hằng ngày, chúng ta quen đi lại trên mặt đất bằng, không quen với sự tròng trành. Sự thay đổi phương hướng và tốc độ vận động khác nhau đều gây kích thích không tốt cho cơ quan tiền đình ở tai trong. Sự kích thích này mạnh đến một mức nào đó sẽ làm cho một số người chịu không nổi, dẫn đến tình trạng váng đầu, buồn nôn và nôn. Dưới sự chi phối của thần kinh trung ương, tiền đình điều tiết sự thăng bằng tư thế của cơ thể khi đi máy bay, tàu thuyền hoặc các loại xe cộ. Sự dao động tròng trành làm cho cơ thể thay đổi tư thế không có quy luật, kích thích cơ quan tiền đình của tai trong. Người thích ứng tốt thì không sao, nhưng với những người có cơ quan tiền đình quá mẫn cảm, kém thích ứng với sự thay đổi vị trí không có quy tắc, hiện tượng say tàu, say xe sẽ diễn ra. Tuy nhiên, nhiều trường hợp say xe không phải do tiền đình mà do ăn quá no, quá đói, mệt mỏi, bực bội, mất ngủ, không khí ô nhiễm. Bạn cũng dễ say nếu mẫn cảm với các mùi đặc biệt như mùi xăng ôtô, khói thuốc lá, mùi các loại mồ hôi ở hành khách, mùi tàu xe lâu không được khử mùi. Hạn chế say tàu xe Thông thường những người ít hoặc lần đầu đi tàu xe dễ bị chứng say hơn những người phải đi lại thường xuyên. Biện pháp tốt nhất là tập luyện trong một thời gian dài hoặc ngồi tàu, xe nhiều lần để nâng cao khả năng thích ứng của cơ quan tiền đình đối với vận động không có quy tắc. Đối với những người không có cơ hội đi tàu xe trong thời gian dài, việc thường xuyên rèn luyện thể lực có tác dụng hỗ trợ cho việc điều tiết thăng bằng vị trí của cơ thể. Các môn vận động vòng lăn, bàn đu dây, cầu trượt, xà đơn, xà kép, nhào lộn trên đệm... đều có thể nâng cao khả năng thích ứng của tiền đình. Đối với những người say tàu, xe do mùi, do tâm lý hay tình trạng quá no, quá đói thì phải khắc phục được những nguyên nhân này. Nếu bạn mẫn cảm với mùi xăng, mùi mồ hôi thì nên chọn những chiếc xe chất lượng tốt, được vệ sinh sạch sẽ. Có thể ngửi những mùi dễ chịu như ruột bánh mì, vỏ cam, quýt, gừng. Đừng nên ăn quá no hoặc để quá đói, tránh những thức ăn khó tiêu như dừa, trứng, lạc. Tình trạng stress cũng làm bạn nôn nao, do vậy phải tạo một cảm giác thoải mái khi bước lên tàu, xe. Cười, nói vui vẻ với những người xung quanh cũng hạn chế được rất nhiều chứng này. Chính vì vậy mà những hành khách không có bạn đồng hành thường dễ bị say dù là đi một đoạn đường ngắn; nhưng nếu đi cùng bạn bè, gia đình thì dù trải qua một chặng đường dài vẫn khỏe mạnh bình thường.Hiện nay đã có rất nhiều loại thuốc say tàu xe được sử dụng, có thể gây buồn ngủ hoặc không. Để sử dụng thuốc có hiệu quả, người cần nói rõ mức độ say của mình để bác sĩ cho thuốc phù hợp. Nên uống trước khi lên tàu xe 30 phút.
Say tàu xe (hay say sóng, buồn nôn và nôn do say tàu xe) là một phản ứng bình thường trước những kích thích xảy ra khi đi tàu xe, mà bản thân không thích nghi được. Say tàu xe bao gồm tất cả các loại vận chuyển như: say tàu biển, say ô tô, say tàu hỏa, say máy bay.[1] Nguyên nhân của chứng say tàu xe là do bộ phận nhạy cảm giữ thăng bằng trong tai bị kích thích khác thường, hoặc do não bộ nhận tín hiệu từ mắt nhưng không đồng nhất với tín hiệu từ tai (thí dụ đi tàu mà không có cửa sổ: tai cho biết đang di chuyển, trong khi mắt thì cho cảm giác là không di chuyển).[2] Đây là một dạng chóng mặt mà những triệu chứng tự động đóng vai trò chủ đạo,[3] các triệu chứng gồm: buồn nôn, nôn ói, tái mặt, đổ mồ hôi, nhiều nước bọt, ngáp, khó chịu, thở sâu và mạnh. Các thuốc chống nôn dùng dự phòng có tác dụng tốt hơn là để chữa khi đã buồn nôn và nôn. Thuốc chính là các chất kháng muscarinic hyoscine[4] và một số kháng histamin tác dụng lên thần kinh trung ương. Để dự phòng ngắn hạn việc say tàu xe, thuốc được chọn là hyoscine hydrobromide[5] dùng đường uống, dùng thuốc 30 phút trước khi di chuyển, sau đó 6 giờ lại dùng thuốc lần 2 nếu cần. Hoặc tiêm dưới da hyosin dưới dạng thuốc giải phóng chậm sẽ kéo dài được thời gian tác dụng, nhưng phải tiêm vài giờ trước khi di chuyển. Các thuốc kháng histamin có hiệu quả kém hyoscin đôi chút trong việc chống say tàu xe, nhưng dung nạp tốt hơn, thông thường dùng theo đường uống. Các kháng histamin thường dùng gồm có: cinnarizin, cyclizin, dimenhydrinat, meclozin, promethazin. Các thuốc này có tác dụng giống nhau, nhưng thời gian bắt đầu tác dụng và tác dụng bao lâu thì khác nhau. Các thuốc này gồm các chất đối kháng dopamine như domperidon,[6] metoclopramid[7] và chlorpromazine,[8] và các chất đối kháng thụ thể 5-HT3 như ondansetron.
|
