Tia sáng Mặt Trời chiếu vào Trái Đất khu vực có góc nhập xạ lớn nhất là
|
I. KHÍ QUYỂN - Khí quyển là lớp không khí bao quanh Trái Đất, chịu ảnh hưởng của Vũ Trụ, trước hết là Mặt Trời. - Khí quyển là lớp vỏ bảo vệ Trái Đất, có vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của sinh vật trên Trái Đất. - Thành phần khí quyển: Khí nitơ 78,1%; ôxi 20,43%; hơi nước và các khí khác 1,47%. 1. Cấu trúc của khí quyển - Gồm 5 tầng với đặc điểm khác nhau về giới hạn, độ dày, khối lượng không khí, thành phần. a) Tầng đối lưu - Nằm sát bề mặt đất, bề dày không đồng nhất: ở xích đạo 16km, ở cực khoảng 8km. - Tập trung 80% khối lượng không khí của khí quyển, 3/4 lượng hơi nước và tro bụi, muối, vi sinh vật… - Không khí chuyển động theo chiều thẳng đứng. - Hấp thu bức xạ Mặt Trời $ \rightarrow$ mặt đất ban ngày đỡ nóng, ban đêm đỡ lạnh. - Là hạt nhân ngưng tụ hơi nước $ \rightarrow$ tạo sương mù, mây, mưa… - Nhiệt độ giảm theo độ cao. b) Tầng bình lưu - Phần lớn là ôzôn, không khí khô và chuyển động theo chiều ngang, nhiệt độ tăng dần theo độ cao. c) Tầng giữa - Nhiệt độ giảm mạnh theo độ cao (xuống còn khoảng –700C $ \rightarrow$ –800C ở đỉnh tầng). d) Tầng ion - Không khí loãng, chứa nhiều ion mang điện tích dương hoặc âm $ \rightarrow$ có tác dụng phản hồi sóng vô tuyến điện từ mặt đất truyền lên. e) Tầng ngoài - Chủ yếu là khí hêli và hiđrô, không khí rất loãng. 2. Các khối khí - Trong tầng đối lưu có 4 khối khí cơ bản (2 bán cầu): + Khối khí cực (rất lạnh): A + Khối khí ôn đới (lạnh): P + Khối khí chí tuyến (rất nóng): T + Khối khí xích đạo (nóng ẩm): E - Mỗi khối khí chia ra 2 kiểu: kiểu hải dương (ẩm): m; kiểu lục địa (khô): c . - Riêng không khí xích đạo chỉ có Em. - Các khối khí khác nhau về tính chất, luôn luôn chuyển động, bị biến tính. 3. Frông - Là mặt ngăn cách hai khối khí khác biệt nhau về tính chất vật lí. - Trên mỗi bán cầu có hai frông: + Frông địa cực (FA). + Frông ôn đới (FP). - Ở khu vực xích đạo có dải hội tụ nhiệt đới cho cả hai bán cầu (FIT). Dải hội tụ nhiệt đới là mặt tiếp xúc của các khối khí xích đạo bán cầu Bắc và Nam, đây đều là 2 khối khí có cùng tính chất nóng ẩm. II. SỰ PHÂN BỐ CỦA NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ TRÊN TRÁI ĐẤT 1. Bức xạ và nhiệt độ không khí - Bức xạ Mặt Trời là các dòng năng lượng và vật chất của Mặt Trời tới Trái Đất, được mặt đất hấp thụ 47%, khí quyển hấp thụ một phần, còn lại phản hồi vào không gian. - Nhiệt cung cấp chủ yếu cho không khí ở tầng đối lưu là nhiệt của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng. - Góc chiếu của tia bức xạ Mặt Trời càng lớn, lượng nhiệt thu được càng lớn và ngược lại. 2. Sự phân bố nhiệt độ của không khí trên Trái Đất a) Phân bố theo vĩ độ địa lí - Nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ xích đạo đến cực (vĩ độ thấp lên cao) do càng lên vĩ độ cao, góc chiếu sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) càng nhỏ dẫn đến lượng nhiệt ít. - Biên độ nhiệt lại tăng dần (chênh lệch góc chiếu sáng, thời gian chiếu sáng càng lớn). b) Phân bố theo lục địa, đại dương - Nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều ở lục địa: + Cao nhất 300C (hoang mạc Xa-ha-ra). + Thấp nhất –30,20C (đảo Grơn-len). - Đại dương có biên độ nhiệt nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt lớn, do sự hấp thụ nhiệt của đất, nước khác nhau $ \rightarrow$ Càng xa đại dương, biên độ nhiệt năm càng tăng do tính chất lục địa tăng dần. c) Phân bố theo địa hình - Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ cao, trung bình cứ 100m giảm 0,60C (không khí loãng, bức xạ mặt đất yếu). - Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ dốc và hướng phơi sườn núi: + Sườn cùng chiều, lượng nhiệt ít. + Sườn càng dốc góc nhập xạ càng lớn. + Hướng phơi của sườn núi ngược chiều ánh sáng Mặt Trời, góc nhập xạ lớn, lượng nhiệt nhiều. (*) Ngoài ra nhiệt độ không khí cũng thay đổi do sự tác động của dòng biển nóng, lạnh, lớp phủ thực vật, hoạt động sản xuất của con người. Page 2 SureLRN
Câu 1 Giải thích tại sao xích đạo là vùng có góc nhập xạ lớn nhất nhưng nhiệt độ trung bình năm ở khu vực này lại thấp hơn vùng chí tuyến? Câu2 Sự giảm nhiệt độ không khí theo vĩ độ địa lí và theo độ cao trên Trái đất khác nhau như thế nào? Câu 3 Vận động của nội lực tác động như thế nào đến lớp vỏ Trái đất? Các câu hỏi tương tự
Câu 1. Trường hợp nào sau đây sẽ có hiện tượng ngưng tụ hơi nước? A. Nhiệt độ không khí thay đổi đột ngột B.Nhiệt độ không khí tăng lên nhanh C.Nhiệt độ không khí giảm xuống D.Không khí đã bão hoà mà nhiệt độ giảm Câu 2. Nằm trên cùng vĩ độ, so với một nơi tên đất liền thì một nơi trên biển sẽ có a. Nhiệt độ thấp hơn b. Nhiệt độ lớn hơn hoặc nhỏ hơn tuỳ theo mùa c. Cùng nhiệt độ d. Nhiệt độ cao hơn Câu 3. Để sản xuất các loại đồ gốm, đồ sứ …chúng ta cần khai thác loại khoáng sản a. Nhiên liệu b. Kim loại đen c. Kim loại màu d. Phi kim loại Câu 4. Gọi là tầng đối lưu vì a. Không khí trong tầng này luôn di chuyển b. Không khí di chuyển theo chiều thẳng đứng c. Không khí di chuyển thành luồng ngang d. Không khí luôn đứng yên không di chuyển II. Điền vào chỗ trống (…) những kiến thức phù hợp. (1.0 điểm) Câu 5. Càng lên cao thì nhiệt độ không khí càng ……………….(A), trong khi đó vĩ độ càng giảm thì nhiệt độ không khí càng ………………..(B) Câu 6. Chiếm tỉ trọng lớn nhất trong các thành phần của không khí là…………………… ……(C), còn ………………………………..(D) tuy chiếm tỉ trọng rất nhỏ bé nhưng lại đóng vai trò hết sức quan trọng, gây ra các hiện tượng mây, mưa, sấm, chớp. III. Ghép tên các khối khí ở bên trái với các đặc điểm tương ứng ở bên phải. (1.0 điểm)
B.TỰ LUẬN. (7.0 điểm) Câu 1. Sông là gì? Phân tích mối quan hệ giữa nguồn cung cấp nước và chế độ nước chảy (thuỷ chế) của sông. (3.0 điểm) Câu 2. Trình bày quá trình tạo thành mây, mưa? Sự phân bố lượng mưa trên thế giới có sự khác nhau như thế nào? (3.0 điểm) Câu 3. Tại sao có sự khác nhau giữa khí hậu đại dương và khí hậu lục địa? (1.0 điểm)
Giáo án Bồi dỡng Học sinh giỏi môn Địa LýS GIO DC & O TOTRNG THPT------------------- ----------------Giáo ánBồI DƯỡNG Học sinh giỏi môn địa lýPhần bài tập : địa lý tự nhiên 10NTHGi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýCHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN ĐỊA LÍA. PHẦN MỞ ĐẦUTrái Đất tham gia vào nhiều loại vận động trong vũ trụ nhưng có hai vận động chính ảnh hưởng trựctiếp đến các hiện tượng địa lí trên Trái Đất đó là vận động tự quay quanh trục của Trái Đất và quayquanh Mặt Trời.Giải được các bài toán về tính các ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh, tính góc nhập xạ của các vĩ độ, chothấy được tác dụng to lớn trong việc khắc sâu hơn kiến thức và những kĩ năng vận dụng kiến thức củahọc sinh để giải thích các hệ quả tạo ra bởi các chuyển động này. Học sinh hiểu sâu sắc hơn ý nghĩacủa góc nhập xạ:Đối với từng địa phương: Quy định năng lượng ánh sáng nhận được do đó ảnh hưởng lớn đến chếđộ nhiệt, khí áp, gió, chế độ ẩm, tạo ra sự phân mùa của khí hậu.Đối với khí hậu toàn cầu: Tạo nên sự phân chia các đới khí hậu từ xích đạo đến 2 cực đối xứng quaxích đạo, các mùa giữa 2 bán cầu trái ngược nhau. Là nguyên nhân chủ yếu của quy luật địa đới, cácđới cảnh quan, sinh ra ngoại lực, phân bố các khu khí áp, chế độ gió trên Trái Đất.Qua việc nắm vững các cách tính này còn giúp học sinh phân tích được mối quan hệ nhân quả giữa cáchiện tượng tự nhiên, nhận xét và giải thích được những nguyên nhân của hệ quả, các sơ đồ, các hình vẽliên quan đến hai chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời trong SGK và các tài liệu khác.B. PHẦN NỘI DUNGI. TÍNH NGÀY MẶT TRỜI LÊN THIÊN ĐỈNH Ở CÁC ĐỘ VĨ1. Khái niệm: Mặt Trời lên thiên đỉnh là hiện tượng xảy ra ở những địa điểm trong vùng nội chí tuyến(từ chí tuyến Bắc (CTB) đến chí tuyến Nam (CTN) lúc 12h (giữa trưa) Mặt Trời ở ngay trên đỉnh đầucủa một điểm, tia sáng Mặt trời thẳng góc với đường chân trời của địa phương đó vào những ngàykhác nhau.Nguyên nhân : do trục Trái Đất nghiêng một góc 66033’ không đổi so với mặt phẳng quỹ đạo trongkhi chuyển động tịnh tiến trên quỹ đạo quanh Mặt Trời, làm cho Mặt Trời lên thiên đỉnh lần lượt cácđiểm trong vùng nội chí tuyến Bắc bán cầu (BBC) đến Nam bán cầu (NBC).Biểu hiện: Từ ngày 21/3 (Xuân Phân) đến ngày 23/9 (Thu Phân), BBC ngã về phía Mặt Trời nên MặtTrời lên thiên đỉnh lần lượt tại các điểm trong vùng nội chí tuyến Bắc bán cầu (BBC), xa nhất là tạiCTB (23027’B).Từ sau ngày 23/9 đến ngày 21/3 năm sau NBC ngã về phía Mặt Trời nên Mặt Trời lầnlượt lên thiên đỉnh ở vùng nội chí tuyến NBC, xa nhất là tại CTN (23027’N).Mọi điểm trong vùng nội chí tuyến trong 1 năm đều có 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh nhưng vào cácngày khác nhau. Càng xa xích đạo khoảng cách giữa 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh càng gần nhau.Vùng ngoại chí tuyến không có hiện tượng này. Ngay tại đường chí tuyến 23 027’ B & N chỉ có 1 lầnduy nhất.2. Cách tính tổng quát:Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýMuốn tính ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh của điểm A có A 0 vĩ, ta cần nắm số ngày từ lúc Mặt Trời lênthiên đỉnh tại xích đạo 00 đến chí tuyến 23027’đi mất ở BBC: 93 ngày. Ở NBC: 90 ngày. Mỗi ngày MặtTrời đi được ở BBC: 908”, ở NBC: 938”.Bước 1: Đổi vĩ độ của điểm A ra giây (1)Bước 2: Tính số ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh từ xích đạo đến vĩ độ của điểm A bằng cách lấy (1):908” (ở BBC) hoặc 938” (ở NBC) (2)Bước 3: Tính ngày Mặt Trời lên thiên đỉnhỞ BBC: lần I: Từ 21/3 + số ngày đến A. lần II: 23/9 - số ngày đến A.Ở NBC: lần I: Từ 23/9 + số ngày đến A. lần II: 21/3 - số ngày đến A.Lưu ý : - Tháng 1,3,5,7,8,10,12 có 31 ngày.- Tháng 2 có 28 ngày, năm nhuận 29 ngày- Tháng 4,6,9,11 có 30 ngày.- 10 = 60’ cung vĩ độ- 10 = 3600’’ cung vĩ độ- 1’ = 60’’ cung vĩ độ3. Công thức tính ngày mặt trời lên thiên đỉnha. Tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh tại địa điểm Huyện Diễn Châu (Nghệ An) có vĩ độ 19 0 20 ' B.- Mặt trời di chuyển biểu kiến từ Xích đạo (21/3) -> CTB (22/6) hết 93 ngày với góc đi được là: 23 027’ = ( 23 x 60’ ) + 27’ = 1407’.- Như vậy, mỗi ngày Mặt trời di chuyển được một góc: (1407 ' x 60’’) : 93 ngày = 908’’- Số ngày Mặt trời chuyển động biểu kiến từ Xích đạo lên Diễn Châu (19 0 20 ' ) là:19 0 20 ' = (( 19 x 3600’’) + (20’ x 60’’)) : 908’’= ( 68400’’ + 1200’’ ) : 908’’= 69600’’ : 908’’= 77 ngày- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất tại Diễn Châu là: 21/ 3 + 77 ngày = ngày 6/6.- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ hai tại Diễn Châu là: 22/6 + ( 93 ngày – 77 ngày ) = ngày 10/7Hoặc: 23/ 9 – 77 ngày = ngày 08/ 7.- ( Được phép sai số 01 ngày )b. Tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh tại địa điểm Huế có vĩ độ 16 0 24 ' B.- Mặt trời di chuyển biểu kiến từ Xích đạo (21/3) -> CTB (22/6) hết 93 ngày với góc đi được là: 23 027’ = ( 23 x 60’ ) + 27’ = 1407’.- Như vậy, mỗi ngày Mặt trời di chuyển được một góc: (1407 ' x 60’’) : 93 ngày = 908’’- Số ngày Mặt trời chuyển động biểu kiến từ Xích đạo lên Huế (16 0 24 ' B) là:16 0 24 ' = (( 16 x 3600’’) + (24’ x 60’’)) : 908’’Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý= ( 57600’’ + 1440’’ ) : 908’’= 59040’’ : 908’’= 65 ngày- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất tại Huế là: 21/ 3 + 65 ngày = ngày 26/5.- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ hai tại Huế là: 22/6 + ( 93 ngày – 65 ngày ) = ngày 20/7Hoặc: 23/ 9 – 65 ngày = ngày 10/ 7.4. Bài tập:a. Tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh tại địa điểm Cần Thơ có vĩ độ 10 0 02 ' B.- Mặt trời di chuyển biểu kiến từ Xích đạo (21/3) -> CTB (22/6) hết 93 ngày với góc đi được là: 23 027’ = ( 23 x 60’ ) + 27’ = 1407’.- Như vậy, mỗi ngày Mặt trời di chuyển được một góc: (1407 ' x 60’’) : 93 ngày = 908’’- Số ngày Mặt trời chuyển động biểu kiến từ Xích đạo lên Cần Thơ (10 0 02 ' B) là:10 0 02 ' = (( 10 x 3600’’) + (02’ x 60’’)) : 908’’= ( 36000’’ + 120’’ ) : 908’’= 36120’’ : 908’’= 40 ngày- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất tại Cần Thơ là: 21/ 3 + 40 ngày = ngày 30/4.- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ hai tại Cần Thơ là: 22/6 + ( 93 ngày – 40 ngày ) = ngày 14/8Hoặc: 23/ 9 – 40 ngày = ngày 14/ 8.b. Tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh tại địa điểm Đà Nẵng có vĩ độ 16 0 B.- Mặt trời di chuyển biểu kiến từ Xích đạo (21/3) -> CTB (22/6) hết 93 ngày với góc đi được là: 23 027’ = ( 23 x 60’ ) + 27’ = 1407’.- Như vậy, mỗi ngày Mặt trời di chuyển được một góc: (1407 ' x 60’’) : 93 ngày = 908’’- Số ngày Mặt trời chuyển động biểu kiến từ Xích đạo lên Đà Nẵng (10 0 02 ' B) là:16 0 = ( 16 x 3600’’) : 908’’= 57600’’ : 908’’= 63 ngày- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất tại Đà Nẵng là: 21/ 3 + 63 ngày = ngày 23/5.- Ngày Mặt trời lên thiên đỉnh lần thứ hai tại Đà Nẵng là: 22/6 + ( 93 ngày – 63 ngày ) = ngày 22/7Hoặc: 23/ 9 – 63 ngày = ngày 22/ 7.c. Làm bài tập:Tính ngày mặt trời lên thiên đỉnh tại địa điểm Hà Nội có vĩ độ 21 0 02 ' B và TP Hồ Chí Minh cóvĩ độ 10 0 47 ' BGi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýII. TÍNH GÓC NHẬP XẠ CỦA CÁC VĨ ĐỘ1. Khái niệm: Góc nhập xạ (góc chiếu sáng) là góc được tạo ra bởi các tia tới của ánh sáng Mặt Trờihợp với mặt phẳng chân trời của 1 điểm ở 1 độ vĩ trên bề mặt Trái Đất.Cùng với mặt cong của bề mặt Trái Đất và chuyển động biểu kiến hàng năm của Trái Đất nên gócnhập xạ có 1 số tính chất sau:- Góc nhập xạ của các vĩ độ khác nhau thì không bằng nhau, nhìn chung nhỏ dần từ xích đạo đếncực.- Vào 2 ngày 21/3 và 23/9 góc nhập xạ có sự đối xứng qua đường xích đạo: tại xích đạo góc nhậpxạ = 900, các điểm nằm trên cùng 1 vĩ độ ở Bắc và Nam bán cầu thì có góc nhập xạ bằng nhau.- Vào ngày 22/6 góc nhập xạ lớn nhất ở CTB và = 90 0, vào ngày 22/12 góc nhập xạ lớn nhất ởCTN và = 900.- Chỉ có các vĩ độ trong vùng nội chí tuyến mới có góc nhập xạ lớn nhất = 90 0 ứng với ngày MặtTrời lên thiên đỉnh .Ngoài vùng chí tuyến góc nhập xạ luôn nhỏ hơn 900.- Góc nhập xạ của mỗi độ vĩ thay đổi trong năm. Lớn nhất ứng với ngày Hạ chí và nhỏ nhất ứngvới ngày Đông chí của bán cầu đó đối với các vĩ độ từ chí tuyến về hai cực. Trong vùng nội chí tuyếnlà ngày Mặt trời lên thiên đỉnh tại điểm đó.2. Cách tính góc nhập xạ:2.1. Công thức tính góc nhập xạ- Ngày 21/3 và 23/9: tia sáng MT chiếu thẳng góc vào XĐ, độ cao MT ở mọi địa điểm vào lúc 12h trưađược tính theo công thức:h = 90 0 - φRiêng ở XĐ: h = 90 0- Ngày 22/6: Lúc 12h trưa tại BBC độ cao MT ở các vĩ độ Bắc là:h = 90 0 - φ + 23 0 27’ở các vĩ độ Nam là:h = 90 0 - φ - 23 0 27’- Ngày 22/12: Lúc 12h trưa tại BBC độ cao MT ở các vĩ độ Bắc là:h = 90 0 - φ - 23 0 27’ở các vĩ độ Nam là:h = 90 0 - φ + 23 0 27’- Ngày 22/6 MT chiếu thẳng góc vào CTB (23 0 27’B ) lúc 12h trưa CTB = 90 0- Ngày 22/12 MT chiếu thẳng góc vào CTN (23 0 27’N ) lúc 12h trưa CTN = 90 0Riêng ở XĐ:h = 90 0 - φ2.2. Ví dụ:* Ngày 22/6:+ Tại CTB ( 23 0 27’B ) = 90 0+ Tại CTN = 90 0 - (23 0 27’ + 23 0 27’ ) = 43 0 06’+ Ở vòng cực Bắc ( 66 0 33’ B )90 0 - ( 66 0 33’ - 23 0 27’ ) = 46 0 54’+ Ở XĐ: 90 0 - 23 0 27’ = 66 0 33’+ Ở vòng cực Nam = 00 vì tia sáng tiếp tuyến với vòng cực này.* Ngày 22/ 12 .Tính tương tự ta có:Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý+ Ở vòng cực Bắc = 00 vì tia sáng tiếp tuyến với vòng cực này.+ Tại CTB = 43 0 06’.+ Ở XĐ: 90 0 - 23 0 27’ = 66 0 33’+ Tại CTN ( 23 0 27’N ) = 90 0+ Ở vòng cực Nam ( 66 0 33’ N )90 0 - ( 66 0 33’ - 23 0 27’ ) = 46 0 54’* Ngày 21/3 và 23/9:+ Tại vòng cực Bắc: 90 0 - 66 0 33’ = 23 0 27’+ Tại CTB: 90 0 - 23 0 27’ = 66 0 33’+ Tại XĐ: = 90 0+ Tại CTN: 90 0 - 23 0 27’ = 66 0 33’+ Tại vòng cực nam:90 0 - 66 0 33’ = 23 0 27’* Kết luận:Góc chiếu sáng lúc 12 h trưaVĩ21 - 3 và22 - 622 - 1223 - 966033’ B23027’46054’0023027’ B66033’90043006’0090066033’66033’00023 27’ N66 33’46 06’90066033’ N23027’0046054’3. Tính độ vĩ (φ) khi biết góc nhập xạ:Từ công thức tổng quát tính góc nhập xạ:h0=900 - φ ± δ và φ = 900 – h0 ± δ3.1. Đối với vùng nội chí tuyến: φ = h0 - 900 + δVí dụ 1: Tính φ của điểm A nằm trong vùng nội chí tuyến BBC vào ngày 22/6 khi biết h0= 800δ A = (800 - 900) + 23027’ = 13027’ = 13027’B.Ví dụ 2: Tính φ của điểm B nằm trong vùng nội chí tuyến BBC vào ngày 22/6 khi biết h0 = 87034’.φ B = 87034’ - 900 + 23027’ = 21001’B3.2. Đối với vùng ngoại chí tuyến: φ = 900 – h0+ δVí dụ: Tính φ của điểm C có h0 = 43006’ vào ngày 22/6.φ C = 900 – h0 + δ = 900 – 43006’ + 23027’ = 71001’B.3.3. Đối với tất cả các độ vĩ ở NBC: vào ngày 22/6Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýCông thức tổng quát là φ = 900 – h0 – δVí dụ: Tính φ của điểm D khi biết h0 = 43006’φ D = 900 – h0 – δ = 900 – 43006’ – 23027’ = 23027’N.Vào ngày 22/12 thì ngược lại với ngày 22/06.4. Bài tập 1: Cho BSL về số giờ chiếu sỏng trong ngày ở một số vĩ tuyến:Vĩ tuyếnSố giờ chiếu sỏng trong ngày21 - 322 - 623 - 922 - 12066 33’ B122412023027’ B1213 1/21210 1/20012121212023 27’ N1210 1/21213 1/266033’ N1201224Hãy tìm nguyên nhân để giải thích về sự khác nhau hoặc giống nhau của số giờ chiếu sáng trong ngàytại một số vĩ tuyến tại bảng trên.Bài làm:* Số giờ chiếu sáng tại Xích đạo các ngày trong năm là như nhau (12h). Nguyên nhân là do dạng cầucủa Trái Đất, đường phân chia sáng-tối luôn đi qua tâm Trái Đất và chia xích đạo thành hai phần bằngnhau.* Sự giống và khác nhau về số giờ chiếu sang trong ngày ở mỗi vĩ tuyến là do Trái Đất hình cầu và làkết quả của sự chuyển động quanh Mặt Trời, trong quá trình chuyển động trục Trái Đất luôn nghiêng66033’ với mặt phẳng Hoàng đạo và không đổi phương trong không gian.- Vào ngày 21-3 và 23-9 thời gian chiếu sáng ở các vĩ tuyến là như nhau (12h). Do lúc này Mặt Trờichiếu vuông góc tại Xích đạo, đường phân chia sáng-tối đi qua hai cực của Trái Đất và chia các vĩtuyến ra 2 phần bằng nhau, nên mọi nơi số giờ chiếu sáng là như nhau.- Vào ngày 22-6 , bán cầu Bắc có thời gian chiếu sáng dài hơn, còn bán cầu Nam thì ngược lại:+ Ở CTB: số giờ chiếu sáng trong ngày là 13,5h, ngày dài hơn đêm.+ Ở CTN: số giờ chiếu sáng trong ngày là 10,5h, ngày ngắn hơn đêm.+ Ở vũng cực Bắc: số giờ chiếu sáng trong ngày là 24h, không có đêm.+ Ở vòng cực Nam: số giờ chiếu sỏng trong ngày là 0h, không có ngày.-> Nguyên nhân là do vào ngày 22-6, bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, nên diện tích được chiếusáng lớn hơn diện tích khuất trong bóng tối, ngày dài hơn đêm. Ở bán cầu Nam thì ngược lại. Vòngcực Bắc nằm trước đường phân chia sáng-tối nên có ngày dài 24h, vòng cực Nam nằm khuất hoàntoàn sau đường phân chia sáng-tối nên không có ban ngày.- Vào ngày 22-12 số giờ chiếu sáng tại các chí tuyến và vòng cực diễn ra ngược với ngày 22-6.5. Bài tập 2: Dựa vào kết quả của 2 bảng số liệu đó tính toán ở trên, hãy nhận xét chung về số giờchiếu sáng và độ lớn góc chiếu sáng trong những ngày nói trên từ Xích đạo đến 2 vòng cực.Bài làm:- Ngày 21-3 và 23-9 số giờ chiếu sáng như nhau trên tất cả các vĩ tuyến, còn góc nhập xạ giảm dầntừ Xích đạo về 2 cực.- Ngày 22-6 số giờ chiếu sáng giảm từ vòng cực Bắc về vòng cực Nam, còn góc nhập xạ giảm dầntừ chí tuyến Bắc về 2 cực.Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý- Ngày 22-12 số giờ chiếu sáng giảm từ vòng cực Nam về vòng cực Bắc, còn góc nhập xạ giảm từchí tuyến Nam về 2 cực.- Trong năm, tổng số giờ chiếu sáng là như nhau ở các vĩ tuyến, nhưng tổng lượng bức xạ Mặt Trờigiảm dần từ Xích đạo về 2 cực.6. Làm bài tập6.1) Tính góc nhập xạ của mặt trời tại Hà Nội ở vĩ độ 21 0 01’ B và TP HCM tại vĩ độ 10 0 40’ B vàocác ngày 21/3, 23/9, 22/6, 22/12.6.2) Tính góc nhập xạ của mặt trời tại Cần Thơ ở vĩ độ 10 0 02’ B, Đà Nẵng 16 0 02’ B và TP NhaTrang tại vĩ độ 12 0 15’ B vào các ngày 21/3, 23/9, 22/6, 22/12.III. CÁCH TÍNH GIỜ1. Giờ địa phương.- Trái đất có hình khối cầu và tự quay quanh trục, nên ở mỗi địa điểm quan sát trong 1 ngày đêm chỉnhìn thấy mặt trời lên cao nhất trên bầu trời vào lúc 12h trưa.- Do trái đất quay từ T -> Đ nên ở phía đông địa điểm quan sát thấy mặt trời ngã về phía tây, còn ởphía tây thấy mặt trời sắp tròn bóng.- Cùng 1 thời điểm mỗi địa phương có 1 giờ riêng, giờ địa phương thống nhất ở tất cả các địa điểmnằm trên 1 KT.- Để tiện cho việc tính toán, bề mặt trái đất được chia làm 24 khu vực giờ, giờ chính thức của toàn khuvực là giờ địa phương của KT đi qua chính giữa khu vực.- Các múi giờ được đánh thứ tự từ 0 -> 24, khu vực đánh 0 gọi là khu vực giờ gốc tại Green wich nướcAnh.2. Đường chuyển ngày quốc tế- Do trái đất có hình khối cầu nên khu vực giờ gốc số 0 trùng vớ khu vực 24, vì vậy trên Trái Đất baogiờ cũng có 1 khu vực có 2 ngày khác nhau.- Trên trái đất quy ước lấy KT 180 0 ở giữa múi giờ 12 trên TBD làm đường chuyển ngày quốc tế, nếuđi từ T-> Đ qua KT này phải cộng thêm 1 ngày, ngược lại thì phải trừ đi 1 ngày.3. Cách tính giờ:- Công thức: Tm = To + mTrong đó: Tm : giờ của múi mTo : giờ GMTm : số thứ tự múi giờ- Ví dụ: Hãy tính giờ và ngày ở Việt Nam, biết rằng ở thời điểm đó, giờ GMT đang là 24h ngày 31tháng 12.+ Giờ GMT đang là 24h ngày 31/12 cũng là 0h ngày 1/1/. Việt Nam ở múi giờ số 7, giờ đến sớm hơngiờ GMT 7h, nên ta có: T7 = 0 + 7 + 7h.+ Vậy ở Việt Nam lúc đó là 7h ngày 1/1.4. Bài tập:Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý* VD1: Một trận bóng đá giao hữu giữa 2 đội Pháp và Braxin diễn ra lúc 19h45’ ngày 28/ 2/ 2009 tạiBraxin. Các nước đều có truyền hình trực tiếp trận đấu này, hãy tính giờ truyền hình trực tiếp tại cácnước sau:NướcKĐMúiGiờNgàygiờBraxin450 T2119h4528/2Gambia150 T23??0Achentina60 T20??Mỹ1200 T16??0Anh00??0Nam phi30 Đ2??Nga450 Đ3??0VN105 Đ7??T. Quốc1200 Đ8??=> Đáp án:NướcKĐBraxinGambiaAchentinaMỹAnhNam phiNgaVNT. Quốc450 T150 T600 T1200 T00300 Đ450 Đ1050 Đ1200 ĐMúigiờ2123201602378GiờNgày19h4521h4518h4514h4522h450h 451h 455h 456h4528/228/228/228/228/21/31/31/31/3* VD2: Một máy bay cất cánh tại sân bay Tân Sơn Nhất lúc 6 giờ ngày 1/3/2009 đến Luân Đôn sau 12giờ bay , máy bay hạ cánh. Tính giờ máy bay hạ cánh tại Luân Đôn thì tương ứng là mấy giờ và ngàynào tại các điểm sau :Vị tríTôki-ôKinhđộGiờNgày1350Đ??Vị tríTôki-ôKinhđộGiờNgày1350Đ20h1/3Niuđêli750Đ??Xítni1500Đ??Oasinhtơn750T??Lốt- Angiơ- létOasinhtơn750T6h1/3Lốt- Angiơ- lét1200T??=> Đáp án:Niuđêli750Đ16h1/3Xítni1500Đ21h1/31200T3h1/3Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý- Giờ cất cánh tại VN là 6h ngày 1/ 3/ 2009Lúc đó ở Anh đang là 23h ngày 28/2. Sau 12h bay (23 + 12 = 11h ngày 1/3 ) máy bay đến Anh lúc 11hngày 1/ 3/ 2009.5. Làm bài tập1: Tính giờ trên Trái Đất.a) Một trận đấu bóng đá ở Anh được tổ chức vào lúc 15 giờ ngày 08/3/2009, được truyền hình trựctiếp . Tính giờ truyền hình trực tiếp tại các kinh độ ở các quốc gia trong bảng sau đây:Vị tríViệt NamAnhNgaÔxtrâyliaHoa kìooooKinh độ105 Đ045 Đ150 Đ120oTGiờ15 giờNgày,tháng08/3b) Ở Việt Nam vào giờ nào trong ngày 08/3/2009 thì các địa điểm khác trên Trái Đất có cùng ngày08/3 nhưng giờ lại khác nhau? Giải thích tại sao?* Giảia) Tính giờ truyền hình trực tiếp tại các quốc gia.- Từ kinh độ của các quốc gia ta suy ra giờ các nước so với giờ ở Anh như sau: Nga sớm hơn ở Anh 3giờ, Việt Nam sớm hơn 7 giờ, Ôxtrâylia sớm hơn 10 giờ. Còn Hoa Kì muộn hơn 8 giờ => kết quả :Vị tríViệt NamAnhNgaÔxtrâyliaHoa KìKinh độ105oĐ0o45oĐ150oĐ120oTGiờ22 giờ15 giờ18 giờ01 giờ07 giờNgày,tháng08/308/308/309/308/3b)- Ở Việt Nam vào thời điểm 18 giờ ngày 8/3/2009 thì mọi nơi trên Trái Đất có cùng ngày 08/3 nhưngcó giờ khác nhau.- Vì Việt Nam ở múi giờ số 7, mà múi giờ số 12 là nơi có ngày sớm nhất. Vậy lúc đó múi giờ số 12 là18 + 5 = 23 giờ ngày 8/3, còn múi giờ số 13 có ngày trễ nhất, lúc đó là 0 giờ ngày 08/3.6. Làm bài tập2:a) Một bức điện được đánh từ Hà Nội ( múi giờ số 7 ) đến Niu Iooc ( múi giờ số 19 ) hồi 9h ngày02/03/2000. Một giờ sau thì trao cho người nhận, lúc ấy là mấy giờ, ngày nào ở Niu Iooc?b) Điện trả lời được đánh từ Niu Iooc hồi 1h ngày 02/03/2000. Một giờ sau thì trao cho người nhận,lúc ấy là mấy giờ, ngày nào ở Hà Nội?* Giảia) Niu Iooc cách Hà Nội : 19 – 7 = 12 múi giờ- Khi Hà Nội là 9h ngày 02/03/2000 thì Niu Iooc sẽ là 21h ngày 01/03/2000- Một giờ sau trao cho người nhận, lúc đó là: 21h + 1h = 22h ngày 01/03/2000b) Khi Niu Iooc vào lúc: 1h ngày 02/03/2000 thì hà Nội sẽ là 13h ngày 02/03/2000- Một giờ sau trao cho người nhận, lúc đó là: 13h + 1h = 14h ngày 02/03/2000Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýCÔNG THỨC TÍNH GÓC NHẬP XẠCâu hỏi : Hãy tính góc chiếu sáng (góc nhập xạ) của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ trưa tại: Xíchđạo, các chí tuyến và các vùng cực trong các ngày 21-3, 22-6, 23-9, 22-12 rồi điền vào bảng theo mẫudưới:Góc chiếu sáng lúc 12 giờ trưaVĩ tuyến21-322-623-922-12066 33’B (vùng cực Bắc)23027’B (chí tuyến Bắc)00 (Xích đạo)23027’N (chí tuyến Nam)66033’N (vùng cực Nam)* Cụ thể: Nếu gọi h là gúc nhập xạ của tia sáng Mặt Trời lúc 12 giờ trưa, φ là vĩ độ địa lý tại địa điểmcần tính, chúng ta sẽ có các công thức tính vào các ngày nói trên, cụ thể là:Vào ngày 21-3 và 23-9 : Tất cả các địa điểm trên Trái Đất đều có góc nhập xạ được tínhbằng công thức:h= 900- φVào ngày 22-6:+ Bắc bán cầu (BBC):h= 900- φ + 23027’+ Nam bán cầu (NBC):h= 900- φ - 23027’Vào ngày 22-12:+ BBC:h= 900- φ - 23027’+ NBC:h= 900- φ + 23027’Áp dụng các công thức vào bài tập trên ta có:Vào ngày 21-3 và 23-9:+ Tại vòng cực Bắc:h= 900- 66033’= 23027’+ Tại chí tuyến Bắc:h= 900- 23027’= 66033’+ Tại xích đạo:h= 900- 00= 900+ Tại chí tuyến Nam:h= 900- 23027’= 66033’Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa Lý+ Tại vòng cực Nam:h= 900- 66033’= 23027’Vào ngày 22-6:+ Tại vòng cực Bắc:h= 900- 66033’+ 23027’= 46054’+ Tại chí tuyến Bắc:h= 900- 23027’+ 23027’= 900+ Tại xích đạo:h= 900- 00+ 23027’= 66033’+ Tại chí tuyến Nam:h= 900- 23027’- 23027’= 43006’+ Tại vòng cực Nam:h= 900- 66033’- 23027’= 00Vào ngày 22-12:+ Tại vòng cực Bắc:h= 900- 66033’- 23027’= 00+ Tại chí tuyến Bắc:h= 900- 23027’- 23027’= 43006’+ Tại xích đạo:h= 900- 00- 23027’= 66033’+ Tại chí tuyến Nam:h= 900- 23027’+ 23027’= 900+ Tại vòng cực Nam:h= 900- 66033’+ 23027’= 46054’Cả hai phương pháp đều cho kết quả tính như sau:Góc chiếu sáng lúc 12 giờ trưaVĩ tuyến660 33’B (vòng cực Bắc)23027’B (chí tuyến Bắc)00 (Xích đạo)23027’N (chí tuyến Nam)66033’N (vòng cực Nam)21-323027’66033’900660333’23027’22-646054’90066033’43006’0023-923027’66033’900660333’23027’22-120043006’66033’90046054’Gi¸o ¸n Båi dìng Häc sinh giái m«n §Þa LýCâu hỏi:Những nơi nào trên Trái Đất có hiện tượng Mặt Trời mọc chính Đông và lặn chính Tây?- Hiện tượng Mặt trời mọc và lặn là một loại chuyển động biểu kiến diễn ra hàng ngày, đó là hệquả chuyển động của Trái Đất.- Khi Mặt Trời mọc chính Đông vào sáng sớm và lặn chính Tây vào chiều tà thì lúc giữa trưa (12h)Mặt Trời phải ở đỉnh đầu của người quan sát.- Chỉ trong khu vực nội chí tuyến thì mới thấy Mặt Trời mọc chính Đông, lặn chính Tây ( Vì chỉtrong khu vực có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh - tia nắng Mặt Trời tạo góc nhập xạ bằng 90 o lúc12h trưa).- Không phải ngày nào các địa điểm trong khu vực nội chí tuyến đều thấy hiện tượng này, mà chỉvào đúng ngày tại địa điểm đó có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh thì mới thấy Mặt Trời mọc chínhĐông và lặn chính Tây.- Ở xích đạo có hai ngày Mặt Trời mọc chính Đông và lặn chính Tây - đó là vào ngày Xuân Phân(21/3) và ngày Thu Phân (23/9).- Ở chí tuyến Bắc hiện tượng này chỉ xảy ra một ngày - đó là ngày Hạ chí(22/6).- Ở chí tuyến Nam hiện tượng này chỉ xảy ra một ngày - đó là ngày Đông chí(22/12).- Những địa điểm khác trong khu vực nội chí tuyến sẽ có hai ngày quan sát thấy Mặt Trời mọcchính Đông và lặn chính Tây - là hai ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh tại địa điểm đó.- Các địa điểm ngoại chí tuyến không bao giờ có hiện tượng Mặt Trời mọc chính Đông và lặnchính Tây.Câu hỏi:Hình dạng khối cầu của Trái Đất có ý nghĩa rất quan trọng trong các công trình nghiêncứu về địa lý, địa vật lý và địa chất. Em hãy cho biết khi Trái Đất tự quay quanh trục và quayxung quanh Mặt Trời, hình dạng khối cầu của Trái Đất đã có ảnh hưởng đến những hiện tượngnào về mặt địa lý?Khi Trái Đất tự quay quanh trục và quay xung quanh Mặt Trời, về mặt địa lý, hình dạng khối cầu củaTrái Đất đã có những ảnh hưởng đến những hiện tượng sau:- Hình dạng cầu của Trái Đất làm cho bề mặt của nó luôn luôn có một nửa được chiếu sáng và nộtnửa nằm trong bóng tối, nhịp điệu ngày và đêm diễn ra liên tục ở khắp mọi nơi trên Trái Đất làm chonhiệt độ ở lớp vỏ địa lý điều hoà.- Hình dạng cầu của Trái Đất làm cho các tia sáng song song của Mặt Trời khi chiếu xuống bề mặtTrái Đất ở các độ vĩ khác nhau tạo ra những góc nhập xạ khác nhau, dẫn đến sự phân bố nhiệt giảmdần từ xích đạo về 2 cực, hình thành các vòng đai nhiệt, các vành đai khí hậu và tính địa đới của cácyếu tố địa lý.- Hình dạng cầu của Trái Đất đối xứng qua mặt phẳng xích đạo hình thành nên nửa cầu Bắc và nửacầu Nam, làm cho nhiều hiện tượng xảy ra trong lớp vỏ địa lý của 2 nửa cầu trái ngược nhau: ở nửacầu Bắc gió xoáy theo chiều thuận chiều kim đồng hồ thì nửa cầu Nam ngược lại, ở nửa cầu Bắc càngđi về phía bắc càng lạnh thì nửa cầu Nam ngược lại,… |
