Đồng dao là ca dao cho trẻ con hát thường là thơ bốn chữ, vần của chữ cuối câu trên gieo vào chữ thứ hai câu liền kế:
"Chi chi chành chành,
Cái đanh nổ lửa,
Con ngựa chết trương,
Ba vương ngũ đế,
Cấp kế đi tìm,
Ú tim bắt ập!"
Năm 1858, Pháp bắt đầu xâm lược nước ta bằng cách chiếm Đà Nẵng và năm sau [1859] đánh lấy thành Gia Định.
Ba năm sau [1862], triều đình nhà Nguyễn phải nhượng đứt cho Pháp ba tỉnh miền đông Nam kỳ [gồm Biên Hòa, Gia Định và Định Tường].
Năm năm sau nữa [1867], ta mất nốt ba tỉnh miền tây Nam kỳ còn lại [Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên].
Sáu năm sau nữa [1873], Pháp đánh thành Hà Nội lần thứ nhất [Nguyễn Tri Phương hy sinh] để buộc ta công nhận Nam kỳ lục tỉnh chính thức thuộc Pháp [Hòa ước Giáp Tuất 1874].
Chín năm sau nữa [1882], Pháp đánh Hà Nội lần thứ hai để đòi bảo hộ cả Bắc và Trung kỳ.
Bài đồng dao CCCC ra đời từ đây.
"Chi chi chành chành" chỉ là câu dạo đầu không có ý nghĩa gì [giống "nghe vẻ nghe ve"].
"Cái đanh nổ lửa" chỉ việc Pháp nổ súng đánh thành Hà Nội năm 1882.
"Con ngựa chết trương" ngầm chỉ thành Hà Nội thất thủ năm 1882 là năm Nhâm Ngọ [Tổng đốc Hoàng Diệu hy sinh].
Năm sau vua Tự Đức mất. Triều đình phải ký với Pháp các hiệp ước Quý Mùi [1883] rồi Giáp Thân [1884, Patenôtre] công nhận quyền bảo hộ của Pháp đối với cả nước.
Dục Đức, Hiệp Hòa rồi Kiến Phúc lần lượt lên ngôi nhưng đều qua đời một cách đột ngột trong vòng hai năm 1883 và 1884.
“Chi chi chành chành” is a famous rhyme and traditional game among the Vietnamese. The game starts with a person, open their hand widely, everyone sing along a rhyme and put their fingers on that person’s hand:
“Chi chi chành chành
Trái chanh thổi lửa
Con ngựa chết trương
Ba vương ngũ đế
Bắt dế đi tìm
Ù à ù ập!”
When the rhyme ends, the person closes their hand, everybody else must pull back their hands, if not, they might get caught and lose.
It is a simple game, played and enjoyed widely by the Vietnamese youth through centuries. With many variants through time, the rhyme seems to be meaningless. But as historians digged into the rhyme origin, they found out the original rhyme is nothing like the version we know today.
This is the original rhyme:
“Chu chi rành rành
Cái đanh nổ lửa
Con ngựa đứt cương
Ba vương tập đế
Cấp kế đi tìm
Hú tim oà ập”
The first sentence: “Chu chi rành rành”. This is a regional sentence, usually used in central Vietnam, which acts like the opening of an important announcement.
The second sentence: “Cái đanh nổ lửa” represent the first gun shot fired by the French on Son Tra peninsula, Da Nang. This event marked the beginning of French colonization in Vietnam.
The third sentence: “Con ngựa đứt cương” means the horse rein is broken. This represents Vietnam situation after the death of King Tu Duc in 1883, the government was tangled as there was no heir. The kingdom was at risked of being invaded but no way to fight back, like a horse running without a rein.
The fourth sentence: “Ba vương tập đế” means 3 kings took turn to lead the kingdom. Less than a year after King Tu Duc’s death [9-1884], King Hiep Hoa, Kien Phuc and Ham Nghi took turn to lead the kingdom.
The fifth sentence: “Cấp kế đi tìm” means hurrying to search. This addressed the searching for Ton That Thuyet who attacked Kham Su palace and Mang Ca fort in Hue [1885-5-22]. But he failed and fled with King Ham Nghi. The French hurriedly began a search for them to ease the Vietnamese anger.
The last sentence: “Hú tim oà ập” means surprisingly caught. This addressed the betrayal of Truong Quang Ngoc and some other people who travelled with King Ham Nghi. They leaked Ham Nghi’s location and at midnight 1888-9-26, the King was arrested in his shelter [Ta Bao village, Quang Binh province] while sleeping.
There are so much more theories and arguments about the origin of the rhyme. Behind a simple traditional game, there are so much meanings that we haven’t known. Follow us for more articles like this.
Người chơi có thể từ 3 người trở lên. Chọn một người đứng ra trước xòe bàn tay ra các người khác giơ ngón trỏ ra đặt vào long bàn tay vào. Người xòe bàn tay đọc thật nhanh:
Chi chi chành chành.
Cái đanh thổi lửa.
Con ngựa chết chương.
Ba vương ngũ đế.
Chấp chế đi tìm
Ù à ù ập.Đọc đến chữ “ập” người xòe tay nắm lại, những người khác cố gắng rút tay ra thật nhanh, ai rút không kịp bị nắm trúng thì vào thế chỗ người xòe tay và vừa làm vừa đọc bài đồng dao cho các bạn khác chơi.
Các trò chơi thiếu nhi khác
Chơi chuyền
27/08/2020
8.353 lượt xem
Trò chơi dành cho con gái. Số người chơi 2-5 người. Đồ chơi gồm có 10 que nhỏ và một quả tròn nặng [quả cà, quả bòng nhỏ…], ngày nay các em thường chơi bằng quả bóng tennis.Cầm quả ở tay phải tung lên không trung và nhặt từng que.
Trò chơi: THI THỔI CƠM
27/08/2020
19.872 lượt xem
Trong dịp lễ hội, một số làng ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam có tổ chức thổi cơm thi. Cuộc thi thổi cơm ở từng nơi có những luật lệ, nét đặc trưng riêng như nấu cơm trên thuyền, nấu cơm trông trẽ, vừa đi vừa nấu cơm… Thi nấu cơm ở hội Thị Cấm [Từ Liêm – Hà Nội]
Trò chơi: DUNG DĂNG DUNG DẼ
27/08/2020
5.661 lượt xem
Khi chơi các bạn nắm áo tạo thành một hàng đi quanh các vùng tròn và cùng độc”dung dăng dung dè dắc trẽ đi chơi,đi đến cổng trời gặp cậu gặp mợ,cho cháu về quê, cho dê đi học,cho cóc ở nhà cho gà bới bếp,ngồi xệp xuống đây”
Trò chơi: CƯỚP CỜ
27/08/2020
65.680 lượt xem
Quản trò chia tập thể chơi thành hai đội, có số lượng bằng nhau mỗi đội có từ 5-6 bạn, đứng hàng ngang ở vạp xuất phát của đội mình. Đếm theo số thứ tự 1,2,3,4,5… các bạn phải nhớ số của mình.
Chơi banh đũa
27/08/2020
28.786 lượt xem
Chuẩn bị chơi: Để chọn ra người chơi được quyền chơi trước, các người chơi lấy ra 3 cây đũa quay, nếu ai quay được 3 cây đũa nằm đè lên nhau thành hình tam giác, rồi dùng một cây đũa khác chạm nhẹ vào giữa 3 lần nhưng không chạm vào cạnh nào của tam giác là được.
Chim bay cò bay
27/08/2020
6.650 lượt xem
Mục đích ý nghĩa, yêu cầu: - Góp phần rèn luyện tính tập trung và khả năng phán đoán… cho người chơi. - Tạo không khí vui chơi sôi nổi, thư giãn.