Xét nghiệm đàm để tìm vi khuẩn lao. Ảnh minh họa. Nguồn: thehealther.com
Vi khuẩn lao chủ yếu gây bệnh ở phổi [lao phổi chiếm trên 80%] nhưng cũng có thể gây bệnh ở bất kỳ bộ phận nào khác trong cơ thể như màng phổi, màng não, thận-tiết niệu, xương khớp, hạch.....
Người mắc bệnh lao phổi khi ho, khạc nhổ làm bắn ra những hạt nước bọt nhỏ li ti có mang theo vi khuẩn lao bay vào không khi và lưu chuyển đi khắp mọi nơi. Khi hít phải vi khuẩn lao trong không khí là bị nhiễm lao, nếu sức đề kháng của cơ thể tốt, các vi khuẩn lao bị khống chế "ở trạng thái không hoạt động" nên chúng không phát triển được để có thể gây bệnh. Khi sức đề kháng của cơ bị suy giảm [do suy dinh dưỡng, do nhiễm HIV, những người già yếu, người mắc bệnh tiểu đường, trẻ em dưới 5 tuổi...] là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn lao phát triển và gây bệnh lao.
Những dấu hiệu của bệnh lao gồm:
Ho khạc kéo dài trên 2 tuần là triệu chứng hay gặp nhất của bệnh lao phổi, ngoài ra có thể kèm theo các triệu chứng khác:
- Ho ra máu
- Sốt nhẹ kéo dài, đổ mồ hôi ban đêm
- Đau tức ngực
- Gầy sút cân.
Nếu có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào nói trên cần phải đến ngay các cơ sở y tế [Trung tâm y tế dự phòng hoặc bệnh viện quận, huyện] để khám bệnh, xét nghiệm 3 mẫu đàm tìm vi khuẩn lao. Soi đàm bằng kính hiển vi là một xét nghiệm đơn giản và chính xác để chẩn đoán bệnh lao phổi. Vì không có tổn thương nào trên phim chụp X-quang phổi đặc trưng cho bệnh lao, nên không dựa vào X-quang để chẩn đoán bệnh lao phổi.
Điều trị bệnh lao
Bệnh nhân lao phải được chẩn đoán bệnh và chỉ định điều trị bệnh tại cơ sở chuyên khoa lao, thực hiện điều trị theo đúng chỉ dẫn của thầy thuốc đó là: Phối hợp thuốc chống lao, đúng liều, đều hàng ngày và đủ thời gian. Phải xét nghiệm lại đàm 3 lần vào các thời điểm: sau tháng thứ 2 hoặc thứ 3 của giai đoạn điều trị tấn công, sau tháng thứ 5 và thứ 8 của giai đoạn điều trị duy trì.
Sau khi điều trị thuốc chống lao được vài tuần, dấu hiệu bệnh thuyên giảm, bệnh nhân thấy người khỏe hơn, ăn uống ngon miệng hơn và có thể tăng cân, đó là biểu hiện tốt, nhưng bệnh chưa khỏi, bệnh nhân vẫn phải tiếp tục điều trị cho đủ 8 tháng. Nếu bệnh nhân bỏ dở điều trị [ngừng dùng thuốc trước 8 tháng] bệnh không khỏi, nhanh tái phát trở lại và đặc biệt nguy hiểm là vi khuẩn lao trở nên kháng lại các thuốc chống lao và việc điều trị về sau này sẽ khó khăn hơn rất nhiều.
Thuốc chống lao có thể gặp một số tác dụng phụ như: Buồn nôn, chóng mặt, ngứa ... là các tác dụng phụ nhẹ nên bệnh nhân vẫn tiếp tục dùng thuốc. Nếu cảm thấy giảm thị lực [nhìn mờ], giảm thính lực [nghe kém], đau khớp hoặc thấy vàng mắt cần phải ngừng thuốc và đến gặp bác sĩ ngay.
Các thuốc sử dụng điều trị lao cho phụ nữ mang thai vẫn an toàn, nên phụ nữ đang mang thai có thể tiếp tục điều trị bệnh lao, nhưng không nên sử dụng Streptomyxin vì có thể gây điếc cho thai nhi. Tốt nhất tránh mang thai trong khi khi đang điều trị bệnh lao, nhưng không nên quá lo lắng nếu có thai.
Phụ nữ mang thai chữa bệnh lao có thể vẫn tiếp tục cho con bú, nguy cơ tác động có hại của thuốc chống lao đối với trẻ em là rất hãn hữu. Tuy nhiên nên đưa con đi khám định kỳ để phát hiện kịp thời những dấu hiệu và triệu chứng ngộ độc thuốc chống lao. Nên uống thuốc sau khi cho con bú và cho trẻ bú chai vào lần bú tiếp theo sau khi uống thuốc. Không nên cho con bú nếu cả mẹ và con đều phải điều trị thuốc chống lao, vì một phần thuốc chống lao sẽ qua sữa mẹ làm tăng nồng độ thuốc chống lao trong máu của đứa trẻ nên dễ có nguy cơ ngộ độc.
Những điều bệnh nhân lao cần nhớ:
- Bệnh lao hoàn toàn chữa khỏi nếu bệnh nhân uống thuốc đều đặn, đúng liều và đủ 8 tháng.
- Cần đến khám lại mỗi tháng 1 lần.
- Nếu thấy xuất hiện các tác dụng phụ có hại của thuốc như: Mắt nhìn mờ, chóng mặt, nghe khó, vàng da, vàng mắt, .... cần phải ngừng thuốc và đến gặp bác sĩ ngay.
- Không hút thuốc lá, không uống rượu. Có thể ăn, ở cùng mọi người trong gia đình nhưng phải uống thuốc đúng chỉ dẫn.
- Không cần phải ăn kiêng [ngoại trừ người bệnh lao có kèm theo đái tháo đường].Trong quá trình điều trị 8 tháng cần phải xét nghiệm lại đàm 3 lần để xem kết quả điều trị có tốt không và bệnh đã khỏi chưa.
Bệnh lao và HIV/AIDS
Bình thường khi bị nhiễm lao người ta sẽ có nguy cơ mắc bệnh lao là 10% trong cả cuộc đời. Nếu nhiễm thêm HIV nguy cơ đó là 10% mỗi năm, bởi vì nhiễm HIV làm suy giảm sức đề kháng của cơ thể tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn lao trong cơ thể sinh sôi tăng nhiều về số lượng và gây bệnh lao. Nghĩa là ở bệnh nhân nhiễm HIV nguy cơ trong đời bị mắc bệnh lao sẽ tăng lên 30 lần. Lao và HIV/AIDS là tình trạng hai bệnh nguy hiểm đồng thời trên một người bệnh, là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở người nhiễm HIV/AIDS.
Phòng lây nhiễm cho cộng đồng người mắc bệnh lao cần phải:
- Uống thuốc đều đặn theo chỉ dẫn của bác sỹ. Thường chỉ sau 2 tuần điều trị sẽ nhanh chóng làm giảm khả năng lây bệnh cho người khác.
- Che miệng và quay mặt về phía khác khi ho, khi hắt hơi
- Không khạc nhổ đàm bừa bãi, cần khạc đàm vào giấy rồi gói lại và đốt đi
- Nếu có điều kiện thì ngủ ở phòng riêng có thông khí tốt
- Khuyên những người trong gia đình đi khám bệnh xem có bị lây nhiễm không
- Tiêm phòng BCG cho trẻ.
Nguồn: Trung tâm Truyền thông Giáo dục Sức khỏe Quảng Ninh
Bệnh lao do má»™t loại vi khuẩn gá»i là Mycobacterium tuberculosis gây ra khi vi khuẩn nà y lây lan từ ngÆ°á»i nà y sang ngÆ°á»i khác qua các giá»t nhá» li ti được phát tán và o trong không khÃ. Äiá»u nà y có thể xảy ra khi má»™t ngÆ°á»i Ä‘ang mắc bệnh lao ở dạng hoạt Ä‘á»™ng nhÆ°ng chÆ°a được Ä‘iá»u trị mà ho, nói chuyện, hắt hÆ¡i, khạc nhổ, cÆ°á»i hay hát.
Mặc dù lao là bệnh truyá»n nhiá»…m, nhÆ°ng bệnh không dá»… mắc phải. NgÆ°á»i bình thÆ°á»ng sẽ có nhiá»u khả năng mắc bệnh lao từ ngÆ°á»i sống chung hay là m việc chung hÆ¡n là từ ngÆ°á»i lạ. Hầu hết ngÆ°á»i có bệnh lao ở dạng hoạt Ä‘á»™ng đã được Ä‘iá»u trị bằng các loại thuốc thÃch hợp trong Ãt nhất hai tuần thì không còn khả năng lây nhiá»…m.
NHIỄM LAO DẠNG TIỀM ẦN VÀ BỆNH LAO
Không phải tất cả má»i ngÆ°á»i nhiá»…m vi khuẩn lao Ä‘á»u phát bệnh. Vì váºy, có hai tình trạng liên quan đến lao: nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn và bệnh lao
Nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn
Vi khuẩn lao có thể sống trong cÆ¡ thể mà không phát bệnh. Äây gá»i là nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn. Ở hầu hết những ngÆ°á»i hÃt phải vi khuẩn lao và bị nhiá»…m khuẩn, cÆ¡ thể có khả năng kháng lại vi khuẩn để ngăn chúng tăng trưởng. Những ngÆ°á»i bị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn không cảm thấy bệnh và không có bất kỳ triệu chứng bệnh nà o. Những ngÆ°á»i nà y không lây nhiá»…m và không thể truyá»n vi khuẩn lao cho những ngÆ°á»i khác. Tuy nhiên, má»™t khi vi khuẩn lao bắt đầu hoạt Ä‘á»™ng trong cÆ¡ thể và sinh sản, ngÆ°á»i nà y sẽ chuyển từ nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn sang mắc bệnh lao.
Bệnh lao
Vi khuẩn lao bắt đầu hoạt Ä‘á»™ng nếu hệ miá»…n dịch không thể ngăn chúng tăng trưởng. Khi vi khuẩn lao hoạt Ä‘á»™ng [sinh sản trong cÆ¡ thể], thì gá»i là bệnh lao. Những ngÆ°á»i mắc bệnh lao sẽ phát bệnh và có thể lây lan vi khuẩn sang những ngÆ°á»i mà há» tiếp xúc má»—i ngà y.
Có nhiá»u ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn nhÆ°ng không bao giá» phát bệnh. Má»™t số ngÆ°á»i phát bệnh lao ngay sau khi bị nhiá»…m khuẩn lao [trong vòng và i tuần] trÆ°á»›c khi hệ miá»…n dịch của há» có thể kháng vi khuẩn lao. Những ngÆ°á»i khác có thể phát bệnh và i năm sau đó khi hệ miá»…n dịch của há» bị suy giảm vì má»™t lý do nà o đó.
Äối vá»›i những ngÆ°á»i có hệ miá»…n dịch suy giảm, đặc biệt là những ngÆ°á»i nhiá»…m HIV, thì nguy cÆ¡ phát bệnh lao sẽ cao hÆ¡n những ngÆ°á»i có hệ miá»…n dịch bình thÆ°á»ng.
CÃC TRIỆU CHỨNG CỦA BỆNH LAO
Thông thÆ°á»ng bệnh lao có biểu hiện sốt, sụt cân không rõ nguyên nhân, đổ mồ hôi đêm hoặc ho dai dẳng.
Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lao bao gồm:
- Ho kéo dà i ba tuần hoặc lâu hơn,
- Ho ra máu,
- Äau ngá»±c, hoặc Ä‘au khi hÃt thở hay ho,
- Sụt cân không chủ ý,
- Mệt má»i,
- Sốt,
- Äổ mồ hôi đêm,
- Ớn lạnh,
- Biếng ăn.
Bệnh lao cÅ©ng có thể ảnh hưởng đến các bá»™ pháºn khác của cÆ¡ thể bệnh nhân, bao gồm tháºn, cá»™t sống hoặc não. Khi bệnh lao xảy ra ngoà i khu vá»±c phổi, các dấu hiệu và triệu chứng sẽ khác nhau tùy theo các bá»™ pháºn có liên quan. Và dụ, bệnh lao ở cá»™t sống có thể là m bệnh nhân Ä‘au lÆ°ng, và bệnh lao ở tháºn có thể là m bệnh nhân Ä‘i tiểu ra máu.
CÃC YẾU Tá» NGUY CÆ
Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh lao, nhưng có một số yếu tố có thể gia tăng nguy cơ mắc bệnh. Các yếu tố đó bao gồm:
Hệ miễn dịch suy giảm
Hệ miá»…n dịch khá»e mạnh thÆ°á»ng kháng thà nh công vi khuẩn lao, nhÆ°ng cÆ¡ thểngÆ°á»i không thể tăng cÆ°á»ng khả năng chống chá»i bệnh hiệu quả nếu sức Ä‘á» kháng bị yếu Ä‘i. Má»™t số bệnh và loại thuốc có thể là m suy giảm hệ miá»…n dịch, bao gồm:
- HIV/AIDS,
- Bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng,
- Bệnh tháºn giai Ä‘oạn cuối,
- Một số bệnh ung thư,
- Äiá»u trị ung thÆ°, và dụ nhÆ° hóa trị,
- Các loại thuốc chống thải ghép các cơ quan cấy ghép,
- Má»™t và i loại thuốc được sá» dụng để Ä‘iá»u trị viêm khá»›p dạng thấp, bệnh Crohn và bệnh vảy nến,
- Suy dinh dưỡng,
- Còn rất trẻ hoặc lớn tuổi.
Du lịch hoặc sinh sống trong một số khu vực
Nguy cÆ¡ mắc bệnh lao sẽ cao hÆ¡n ở những ngÆ°á»i sinh sống hoặc du lịch đến các quốc gia có tỉ lệ mắc bệnh lao và bệnh lao kháng thuốc cao, và dụ nhÆ°:
- Châu Phi phÃa nam Sahara,
- Ấn Äá»™,
- Trung Quốc,
- Nga,
- Pakistan.
Nghèo đói và lạm dụng chất gây nghiện
- Thiếu sự chăm sóc y tế,
- Lạm dụng chất gây nghiện. Nghiện chÃch ma túy và lạm dụng rượu bia là m suy giảm hệ miá»…n dịch và là m tăng nguy cÆ¡ mắc bệnh lao hÆ¡n,
- SỠdụng thuốc lá. SỠdụng thuốc lá sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh lao.
Công việc chăm sóc sức khá»e
Việc tiếp xúc thÆ°á»ng xuyên vá»›i những ngÆ°á»i mắc bệnh sẽ là m tăng cÆ¡ há»™i tiếp xúc vá»›i vi khuẩn lao. Mang khẩu trang và rá»a tay thÆ°á»ng xuyên sẽ giảm đáng kể nguy cÆ¡ mắc bệnh.
XÉT NGHIỆM& CHẨN ÄOÃN
1. Chẩn đoán bệnh lao
Những ngÆ°á»i nghi ngá» mắc bệnh lao phải có đánh giá y khoa, bao gồm:
- Bệnh sá»,
- Thăm khám lâm sà ng,
- Kiểm tra nhiễm khuẩn lao [xét nghiệm lao qua da [phản ứng lao tố] và xét nghiệm máu],
- Chẩn Ä‘oán hình ảnh phổi [X-quang], vÃ
- Các xét nghiệm thÃch hợp.
Các xét nghiệm khác, và dụ như chụp X-quang phổi và xét nghiệm đà m, là cần thiết để xem liệu bệnh nhân có mắc bệnh lao hay không.
2. Xét nghiệm lao qua da [còn gá»i là phản ứng lao tố]
Xét nghiệm lao qua da [hay còn gá»i là xét nghiệm Mantoux] được thá»±c hiện bằng cách tiêm má»™t lượng nhá» dung dịch [gá»i là tuberculin] và o trong phần da dÆ°á»›i cánh tay. NgÆ°á»i được xét nghiệm lao qua da phải quay lại trong vòng 48 đến 72 giỠđể các chuyên viên y tế đã được Ä‘Ã o tạo chuyên môn kiểm tra phản ứng trên cánh tay. Chuyên viên y tế sẽ kiểm tra vùng cứng, nhô lên hoặc sÆ°ng tấy, và nếu có, Ä‘o kÃch thÆ°á»›c vùng nà y bằng thÆ°á»›c. Da tá»± bị Ä‘á» không được xem là má»™t phần của phản ứng.
Kết quả xét nghiệm lao qua da phụ thuá»™c và o kÃch thÆ°á»›c của vùng cứng, nhô lên, hoặc sÆ°ng tấy. Kết quả còn phụ thuá»™c và o nguy cÆ¡ của ngÆ°á»i bị lây nhiá»…m vi khuẩn lao và diá»…n tiến của bệnh lao nếu đã nhiá»…m khuẩn.
- Xét nghiệm lao qua da dÆ°Æ¡ng tÃnh: Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là cÆ¡ thể của bệnh nhân đã nhiá»…m vi khuẩn lao. Các xét nghiệm bổ sung là cần thiết để xác định bệnh nhân nhiá»…m lao tiá»m ẩn hay mắc bệnh lao.
- Xét nghiệm lao qua da âm tÃnh: Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là cÆ¡ thể của bệnh nhân không phản ứng vá»›i xét nghiệm, và không có khả năng bị nhiá»…m lao tiá»m ẩn hay mắc bệnh lao.
3. Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu [còn được gá»i là xét nghiệm phóng thÃch interferon-gamma hoặc IGRAs] dùng để Ä‘o sá»± phản ứng của hệ miá»…n dịch vá»›i vi khuẩn gây bệnh lao. IGRA sẽ Ä‘o mức Ä‘á»™ phản ứng mạnh mẽ của hệ miá»…n dịch cÆ¡ thể vá»›i vi khuẩn lao bằng cách xét nghiệm máu trong phòng thà nghiệm.
Hiện có 2 loại xét nghiệm IGRAs:
- QuantiFERON®–TB Gold In-Tube test [QFT-GIT]
- T-SPOT®.TB test [T-Spot]
- IGRA dÆ°Æ¡ng tÃnh: Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là bệnh nhân đã bị nhiá»…m vi khuẩn lao. Các xét nghiệm bổ sung là cần thiết để xác định bệnh nhân nhiá»…m lao tiá»m ẩn hay mắc bệnh lao. Sau đó chuyên viên y tế sẽ cung cấp việc Ä‘iá»u trị khi cần thiết.
- IGRA âm tÃnh: Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là máu của bệnh nhân không phản ứng vá»›i xét nghiệm và không có khả năng bị nhiá»…m lao tiá»m ẩn hoặc mắc bệnh lao.
IGRAs là phương pháp ưu tiên để kiểm tra nhiễm khuẩn lao cho:
- Những ngÆ°á»i đã chủng ngừa vắc xin Bacille Calmette–Guérin [BCG],
- Những ngÆ°á»i có khó khăn vá» thá»i gian để quay lại cuá»™c hẹn thứ 2 nhằm kiểm tra phản ứng vá»›i xét nghiệm lao qua da.
Bệnh nhân sẽ không gặp vấn đỠgì nếu lặp lại xét nghiệm IGRAs.
4. Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh
Nếu kết quả xét nghiệm lao qua da là dÆ°Æ¡ng tÃnh, bác sÄ© Ä‘iá»u trị có thể chỉ định chụp X-quang phổi hoặc chụp CT. Các hình ảnh nà y cho thấy những đốm trắng trong phổi, nÆ¡i hệ miá»…n dịch của bệnh nhân đã tạo bức tÆ°á»ng ngăn cách vi khuẩn lao, hoặc có thể cho thấy những thay đổi ở phổi do bệnh lao Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng. Chụp CT sẽ cung cấp những hình ảnh chi tiết hÆ¡n chụp X-quang.
5. Xét nghiệm đà m
Nếu chụp X-quang cho thấy dấu hiệu của bệnh lao, bác sĩ có thể lấy mẫu đà m, là chất nhầy khi bệnh nhân ho ra. Các mẫu bệnh phẩm nà y sẽ được dùng để xét nghiệm vi khuẩn lao.
Các mẫu Ä‘Ã m cÅ©ng có thể được sá» dụng để kiểm tra các chủng lao kháng thuốc. Việc kiểm tra các chủng lao kháng thuốc sẽ giúp bác sÄ© lá»±a chá»n các loại thuốc có khả năng Ä‘iá»u trị tốt nhất. Các xét nghiệm nà y có thể cần từ 4 đến 8 tuần để hoà n thà nh.
ÄIỀU TRỊ
1. Äiá»u trị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn
Những ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn thÆ°á»ng được chỉ định Ä‘iá»u trị để ngăn ngừa phát bệnh lao.
Do những ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn có Ãt vi khuẩn hÆ¡n nên việc Ä‘iá»u trị cÅ©ng dá»… dà ng hÆ¡n nhiá»u. Có bốn phác đồ Ä‘iá»u trị đã được phê duyệt để Ä‘iá»u trị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn. Các loại thuốc được sá» dụng để Ä‘iá»u trị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn bao gồm:
- Isoniazid [INH],
- Rifampin [RIF],
- Rifapentine [RPT].
Má»™t số nhóm ngÆ°á»i [nhÆ° những ngÆ°á»i có hệ miá»…n dịch suy giảm] sẽ có nguy cÆ¡ phát bệnh lao rất cao má»™t khi nhiá»…m vi khuẩn lao. Má»i ná»— lá»±c nên được thá»±c hiện để bắt đầu Ä‘iá»u trị thÃch hợp và để đảm bảo hoà n thà nh toà n bá»™ quá trình Ä‘iá»u trị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn.
2. Äiá»u trị bệnh lao
Bệnh lao có thể được Ä‘iá»u trị bằng cách dùng nhiá»u loại thuốc từ 6 đến 9 tháng. Hiện có 10 loại thuốc đã được Cục Quản lý Thá»±c phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ [FDA] chấp thuáºn để Ä‘iá»u trị lao. Trong các loại thuốc đã được phê duyệt, các thuốc kháng lao Æ°u tiên là cốt lõi của phác đồ Ä‘iá»u trị bao gồm:
- Isoniazid [INH],
- Rifampin [RIF],
- Ethambutol [EMB],
- Pyrazinamide [PZA].
Phác đồ Ä‘iá»u trị bệnh lao gồm giai Ä‘oạn đầu tiên là 2 tháng, sau đó có nhiá»u sá»± lá»±a chá»n cho giai Ä‘oạn duy trì là 4 tháng hoặc 7 tháng [tổng cá»™ng là 6 đến 9 tháng Ä‘iá»u trị].
Phác đồ Ä‘iá»u trị thông thÆ°á»ng nhất là :
- Phác đồ đầu tiên kết hợp 4 loại thuốc là isoniazid, rifampin, pyrazinamide, và ethambutol trong 2 tháng. Khi đã biết vi khuẩn lao phân láºp đủ nhạy vá»›i thuốc, thì có thể ngÆ°ng sá» dụng ethambutol,
- Sau đó là phác đồ kết hợp 2 loại thuốc isoniazid và rifampin trong 4 tháng.
Äiá»u rất quan trá»ng là những ngÆ°á»i mắc bệnh lao phải dùng hết thuốc và chÃnh xác theo chỉ định. Nếu bệnh nhân ngừng dùng thuốc quá sá»›m, bệnh có thể tái phát trở lại; nếu bệnh nhân dùng thuốc không đúng cách, vi khuẩn lao còn hoạt Ä‘á»™ng có thể trở nên kháng những loại thuốc nà y. Bệnh lao kháng thuốc sẽ khó Ä‘iá»u trị hÆ¡n và tốn kém nhiá»u hÆ¡n.
Bệnh nhân mắc bệnh lao đang dùng thuốc pyrazinamide nên xét nghiệm acid uric huyết thanh định kỳ còn những bệnh nhân mắc bệnh lao đang dùng thuốc ethambutol nên kiểm tra thị lực và tình trạng mù mà u xanh-đỠđịnh kỳ.
BỆNH LAO: HỎI VÀ ÄÃP
Bệnh lao là gì?
Bệnh lao là bệnh do vi khuẩn gây ra bằng cách lây từ ngÆ°á»i nà y sang ngÆ°á»i khác qua không khÃ. Bệnh lao thÆ°á»ng ảnh hưởng đến phổi, nhÆ°ng cÅ©ng có thể ảnh hưởng đến các bá»™ pháºn khác trong cÆ¡ thể nhÆ° não, tháºn, hoặc cá»™t sống. Nếu không được Ä‘iá»u trị, bệnh lao có thể dẫn đến tá» vong.
Các triệu chứng của bệnh lao?
Các triệu chứng thông thÆ°á»ng của bệnh lao là cảm giác mệt má»i hoặc suy yếu, sụt cân, sốt, và đổ mồ hôi đêm. Các triệu chứng của bệnh lao phổi còn bao gồm ho, Ä‘au ngá»±c, và ho ra máu. Các triệu chứng của bệnh lao ở các bá»™ pháºn khác của cÆ¡ thể sẽ tùy thuá»™c và o bá»™ pháºn bị ảnh hưởng.
Cách lây nhiễm bệnh lao
Bệnh lao lây qua không khà từ ngÆ°á»i nà y sang ngÆ°á»i khác. Vi khuẩn lao bị phát tán và o không khà khi má»™t ngÆ°á»i mắc bệnh lao phổi hoặc lao há»ng ho, hắt hÆ¡i, nói, hoặc hát. Những ngÆ°á»i ở gần đó có thể hÃt phải các vi khuẩn nà y và bị nhiá»…m khuẩn.
Bệnh lao KHÔNG lây nhiễm qua:
- Bắt tay,
- Dùng chung thực phẩm hay thức uống,
- Chạm và o khăn trải giÆ°á»ng hoặc bồn cầu,
- Dùng chung bà n chải đánh răng,
- Ôm hôn.
Sá»± khác nhau giữa nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn và bệnh lao?
NgÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn có mang vi khuẩn lao trong cÆ¡ thể, nhÆ°ng bệnh nhân không phát bệnh do các vi khuẩn ở dạng không hoạt Ä‘á»™ng. Những ngÆ°á»i nà y không có các triệu chứng của bệnh lao, và không thể lây lan vi khuẩn sang ngÆ°á»i khác. Tuy nhiên, bệnh nhân có thể phát bệnh lao trong tÆ°Æ¡ng lai nên thÆ°á»ng được chỉ định Ä‘iá»u trị để ngăn ngừa phát bệnh lao.
Những ngÆ°á»i mắc bệnh lao phát bệnh là do các vi khuẩn lao ở dạng hoạt Ä‘á»™ng, có nghÄ©a là các vi khuẩn lao Ä‘ang sinh sản và phá hủy các mô cÆ¡ thể. Bệnh nhân thÆ°á»ng có các triệu chứng của bệnh lao. Những ngÆ°á»i mắc bệnh lao phổi hoặc lao há»ng có khả năng lây lan vi khuẩn sang ngÆ°á»i khác nên được chỉ định các loại thuốc để Ä‘iá»u trị bệnh lao.
Tôi nên là m gì nếu đã từng tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn?
Má»™t ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn không thể lây lan vi khuẩn sang ngÆ°á»i khác. Bệnh nhân không cần phải là m xét nghiệm kiểm tra nếu tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i mắc bệnh lao hoặc ngÆ°á»i có các triệu chứng của bệnh lao thì nên Ä‘i kiểm tra .
Nên là m gì nếu từng tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i mắc bệnh lao?
Những ngÆ°á»i mắc bệnh lao có nhiá»u khả năng lây lan vi khuẩn cho những ngÆ°á»i mà há» tiếp xúc má»—i ngà y, và dụ nhÆ° các thà nh viên trong gia đình hoặc đồng nghiệp. Bất kỳ ai có tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i mắc bệnh lao, ngÆ°á»i đó nên đến bác sÄ© để kiểm tra.
Kiểm tra lao bằng cách nà o?
Có hai loại kiểm tra có thể được sá» dụng để giúp phát hiện nhiá»…m khuẩn lao: xét nghiệm qua da và xét nghiệm máu. Xét nghiệm Mantoux qua da được thá»±c hiện bằng cách tiêm má»™t lượng nhá» dung dịch [gá»i là tuberculin] và o trong phần da dÆ°á»›i cánh tay. NgÆ°á»i được xét nghiệm lao qua da phải quay lại trong vòng 48 đến 72 giỠđể các chuyên viên y tế đã được Ä‘Ã o tạo chuyên môn kiểm tra phản ứng trên cánh tay. Xét nghiệm máu giúp Ä‘o phản ứng của hệ miá»…n dịch bệnh nhân vá»›i các vi khuẩn gây bệnh lao.
Xét nghiệm nhiá»…m khuẩn lao dÆ°Æ¡ng tÃnh có ý nghÄ©a gì?
Xét nghiệm nhiá»…m khuẩn lao dÆ°Æ¡ng tÃnh chỉ cho biết bệnh nhân đã bị nhiá»…m vi khuẩn lao nhÆ°ng không cho biết bệnh nhân đã phát bệnh lao hay chÆ°a. Các kiểm tra khác, nhÆ° chụp X-quang phổi và xét nghiệm Ä‘Ã m, là cần thiết để xem liệu bệnh nhân có mắc bệnh lao hay không.
Bacille Calmette–Guérin [BCG] là gì?
BCG là má»™t loại vắc xin để phòng ngừa bệnh lao và được sá» dụng ở nhiá»u quốc gia. Vắc xin BCG không hoà n toà n giúp ngăn ngừa chúng ta khá»i bệnh lao. Vắc xin cÅ©ng có thể là m cho xét nghiệm lao qua da có kết quả dÆ°Æ¡ng tÃnh giả.
Tại sao nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn cần được Ä‘iá»u trị?
Nếu má»™t ngÆ°á»i nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn nhÆ°ng chÆ°a phát bệnh lao, bác sÄ© Ä‘iá»u trị có thể yêu cầu ngÆ°á»i đó dùng thuốc để tiêu diệt các vi khuẩn lao và ngăn ngừa phátbệnh lao. Quyết định thá»±c hiện Ä‘iá»u trị nhiá»…m lao dạng tiá»m ẩn sẽ dá»±a và o những dấu hiệu của nguy cÆ¡ phát bệnh lao. Má»™t và i ngÆ°á»i có khả năng phát bệnh lao cao hÆ¡n những ngÆ°á»i khác khi há» nhiá»…m khuẩn lao. Äó là những ngÆ°á»i nhiá»…m HIV, những ngÆ°á»i mà gần đây có tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i mắc bệnh lao, và những ngÆ°á»i có má»™t số bệnh lý ná»™i khoa.
Bệnh lao được Ä‘iá»u trị nhÆ° thế nà o?
Bệnh lao có thể được Ä‘iá»u trị bằng cách dùng nhiá»u loại thuốc thÆ°á»ng là trong 6 tháng và trong má»™t và i trÆ°á»ng hợp lên đến 9 tháng hoặc tháºm chà là 12 tháng. Äiá»u quan trá»ng là những ngÆ°á»i mắc bệnh lao phải dùng hết thuốc và chÃnh xác theo chỉ định. Nếu bệnh nhân ngừng dùng thuốc quá sá»›m, bệnh có thể tái phát trở lại; nếu bệnh nhân không dùng thuốc đúng cách, vi khuẩn còn hoạt Ä‘á»™ng có thể kháng các loại thuốc nà y. Bệnh lao kháng thuốc sẽ khó Ä‘iá»u trị hÆ¡n và tốn kém nhiá»u hÆ¡n. Trong má»™t và i trÆ°á»ng hợp, nhân viên của Sở y tế địa phÆ°Æ¡ng sẽ đến gặp bệnh nhân lao thÆ°á»ng xuyên để kiểm tra việc dùng thuốc. Äây gá»i là liệu pháp giám sát trá»±c tiếp [DOT]. DOT giúp bệnh nhân hoà n thà nh việc Ä‘iá»u trị trong thá»i gian sá»›m nhất.
Bệnh nhân có thể là m gì để tránh lây lan bệnh lao?
Cách quan trá»ng nhất để phòng tránh lây lan bệnh lao là dùng hết thuốc và dùng chÃnh xác theo hÆ°á»›ng dẫn của bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng. Bệnh nhân cÅ©ng cần đến tất cả các cuá»™c hẹn tại phòng khám! Bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng sẽ kiểm tra diá»…n tiến của bệnh lao. Bệnh nhân có thể cần chụp X-quang hoặc xét nghiệm Ä‘Ã m lần nữa. Các kiểm tra nà y sẽ cho biết thuốc Ä‘iá»u trị có hiệu quả hay không và cÅ©ng cho biết bệnh nhân còn có thể lây lan vi khuẩn lao cho những ngÆ°á»i khác nữa hay không. Äể Ä‘iá»u trị thà nh công, bệnh nhân hãy thông báo cho bác sÄ© biết vá» bất kỳ vấn Ä‘á» gì mà mình gặp phải.
Nếu phải nháºp viện vì bệnh lao, bệnh nhân có thể được sắp xếp và o má»™t phòng đặc biệt. Các phòng nà y sá» dụng các lá»— thông hÆ¡i để giữ cho vi khuẩn lao không lây lan sang các phòng khác. Những ngÆ°á»i là m việc trong các phòng đặc biệt nà y phải mang khẩu trang đặc biệt để bảo vệ mình khá»i vi khuẩn lao. Bệnh nhân phải ở trong phòng để không lây lan vi khuẩn lao cho ngÆ°á»i khác. Khi cần váºt dụng gì không có sẵn trong phòng bệnh thì bệnh nhân hãy trao đổi vá»›i Ä‘iá»u dưỡng.
Nếu bị nhiá»…m khuẩn khi Ä‘ang sống ở nhà , bệnh nhân có thể thá»±c hiện những Ä‘iá»u sau để bảo vệ những ngÆ°á»i bên cạnh:
- Sá» dụng thuốc theo hÆ°á»›ng dẫn. Äiá»u nà y rất quan trá»ng!
- Luôn luôn che miệng bằng khăn giấy khi ho, hắt hÆ¡i, hoặc cÆ°á»i. Äặt khăn giấy và o má»™t túi kÃn và bá» Ä‘i,
- Không Ä‘i là m hoặc Ä‘i há»c. Cách ly bản thân vá»›i những ngÆ°á»i xung quanh và tránh tiếp xúc gần vá»›i bất kỳ ai. Ngủ trong phòng tách riêng vá»›i các thà nh viên khác trong gia đình,
- Không khà ra khá»i phòng thÆ°á»ng ở bên ngoà i tòa nhà [nếu ngoà i trá»i không quá lạnh]. Bệnh lao sẽ lây lan trong không gian nhá» kÃn nÆ¡i mà không khà không di chuyển. Äặt má»™t cái quạt máy ở cá»a sổ để thổi Ä‘i khà [thải] mà có thể chứa đầy vi khuẩn lao. Nếu mở các cá»a sổ khác trong phòng, quạt máy cÅ©ng sẽ mang không khà sạch và o. Äiá»u nà y sẽ giảm cÆ¡ há»™i các vi khuẩn lao ở lại trong phòng và lây nhiá»…m sang ngÆ°á»i hÃt thở không khÃ.
Hãy nhá»› rằng, bệnh lao lây lan qua không khÃ. Con ngÆ°á»i không thể nhiá»…m vi khuẩn lao qua bắt tay, ngồi lên bồn cầu, dùng chung chén dÄ©a hoặc đồ dùng nấu ăn vá»›i những ngÆ°á»i mắc bệnh lao.
Sau khi sá» dụng thuốc khoảng 2 hoặc 3 tuần, ngÆ°á»i mắc bệnh lao có thể không còn khả năng lây lan vi khuẩn lao sang ngÆ°á»i khác. Khi bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng đồng ý, bệnh nhân sẽ có thể quay lại các hoạt Ä‘á»™ng hằng ngà y, bao gồm việc Ä‘i là m hoặc Ä‘i há»c trở lại. Hãy nhá»› rằng, bệnh nhân sẽ khá»e mạnh chỉ khi dùng thuốc chÃnh xác theo sá»± hÆ°á»›ng dẫn của bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng.
Hãy nghÄ© vá» những ngÆ°á»i mà ngÆ°á»i mắc bệnh lao có thể tiếp xúc, và dụ nhÆ° các thà nh viên trong gia đình, những ngÆ°á»i bạn thân, và các đồng nghiệp. Sở y tế địa phÆ°Æ¡ng có thể cần phải kiểm tra há» vá» nhiá»…m khuẩn lao. Bệnh lao đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em và những ngÆ°á»i đã nhiá»…m HIV. Nếu đã nhiá»…m vi khuẩn lao, những ngÆ°á»i nà y cần dùng thuốc ngay để tránh phát bệnh lao.
Tác dụng phụ của thuốc Ä‘iá»u trị bệnh lao là gì?
Nếu Ä‘ang dùng thuốc Ä‘iá»u trị bệnh lao, bệnh nhân nên dùng theo hÆ°á»›ng dẫn của bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng. Các loại thuốc nà y có thể gây tác dụng phụ. Má»™t số tác dụng phụ là vấn Ä‘á» nhá». Má»™t số tác dụng phụ khác thì nghiêm trá»ng hÆ¡n. Nếu bệnh nhân gặp phải má»™t tác dụng phụ nghiêm trá»ng, hãy liên hệ ngay vá»›i bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng. Bệnh nhân có thể được yêu cầu ngÆ°ng dùng thuốc và trở lại phòng khám để thá»±c hiện các kiểm tra.
Các tác dụng phụ được liệt kê dÆ°á»›i đây là nghiêm trá»ng. Nếu có bất kỳ các triệu chứng nà y, hãy gá»i ngay cho bác sÄ© và điá»u dưỡng:
- Chán ăn,
- Buồn nôn,
- Ói má»a,
- Và ng da hoặc mắt,
- Sốt 3 ngà y hoặc lâu hơn,
- Äau bụng,
- Châm chÃch ở các ngón tay hoặc ngón chân,
- Äau ở ngá»±c dÆ°á»›i và ợ nóng,
- Cảm giác ngứa,
- Phát ban trên da,
- Dá»… bị thâm tÃm da,
- Chảy máu nướu răng,
- Chảy máu mũi,
- NÆ°á»›c tiểu có mà u sáºm Ä‘en hoặc mà u trà ,
- Äau khá»›p,
- Chóng mặt,
- Châm chÃch hoặc tê xung quanh miệng,
- Thị lực mỠhoặc thay đổi,
- Ù tai,
- Mất thÃnh giác.
Các tác dụng phụ được liệt kê bên dÆ°á»›i là các vấn Ä‘á» nhá». Nếu có bất kỳ các triệu chứng nà y, bệnh nhân vẫn có thể tiếp tục dùng thuốc:
- Rifampin có thể là m cho nÆ°á»›c tiểu, nÆ°á»›c bá»t và nÆ°á»›c mắt có mà u và ng. Bác sÄ© hoặc Ä‘iá»u dưỡng có thể khuyên bệnh nhân không mang kÃnh áp tròng má»m bởi vì kÃnh có thể bị nhuá»™m mà u,
- Rifampin có thể là m cho bệnh nhân trở nên nhạy cảm vá»›i ánh nắng. Äiá»u nà y có nghÄ©a là bệnh nhân nên sá» dụng kem chống nắng tốt và che phủ các vùng tiếp xúc vá»›i ánh nắng để không bị bá»ng nắng,
- Rifampin sẽ là m cho thuốc và que cấy tránh thai Ãt hiệu quả. Phụ nữ dùng thuốc rifampin nên sá» dụng phÆ°Æ¡ng pháp tránh thai khác,
- Nếu Ä‘ang dùng thuốc rifampin cùng vá»›i methadone [thuốc sá» dụng để Ä‘iá»u trị nghiện ma túy], bệnh nhân có thể có các triệu chứng cai thuốc. Bác sÄ© và điá»u dưỡng có thể cần phải Ä‘iá»u chỉnh liá»u methodone.