Giá trị nội dung của văn bản Một thứ quà của lúa non: cốm

Thạch Lam [1910 - 1924]

Vài nét về tác giả Thạch Lam:

• Thạch Lam [1910 - 1924] sinh tại Hà Nội, tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh, sau đổi là Nguyễn Tường Lân.
• Là nhà văn nổi tiếng, thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn trước Cách mạng tháng Tám 1945.
• Ông có sở trường viết về truyện ngắn, và cũng thành công trong tùy bút.
• Là một cây bút tinh tế nhạy cảm, đặc biệt trong khai thác thế giới cảm xúc, cảm giác của con người. Văn của Thạch Lam nhẹ nhàng tinh tế, giàu chất thơ, nhân ái.

Tác phẩm

Xuất xứ

"Một thứ quà của lúa non: Cốm" rút từ tập tuỳ bút "Hà Nội Băm sáu phố phường" [1943].

Chủ đề

Nét đẹp văn hóa dân tộc trong thứ sản vật giản dị mà đặc sắc - cốm.

Thể loại

Tùy bút

Đặc điểm của tùy bút:

• Tuy có những điểm gần gũi với các thể bút kí, kí sự, nhưng nét nổi bật ở tùy bút là qua việc ghi chép những con người và sự kiện cụ thể có thực, tác giả đặc biệt chú trọng đến việc bộc lộ cảm xúc, suy tư, đánh giá của mình trước cuộc sống. Do đó, tùy bút là thể văn đậm chất trữ tình, đồng thời cũng thường có các yếu tố nghị luận, suy tư, triết lí.
• Văn tùy bút thường giàu tính biểu cảm, gần với thơ.
• Tùy bút không có cốt truyện nhưng đều có cảm hứng chủ đạo, dù mạch cảm xúc có vận động khá tự do, linh hoạt.

Bố cục

Tùy bút chia làm ba phần:

• Phần 1 [từ đầu đến "chiếc thuyền rồng"]: Từ hương thơm của lúa non gợi nhớ đến cốm và sự hình thành hạt cốm từ những tinh túy của thiên nhiên và sự khéo léo của con người.
• Phần 2 [tiếp đến "kín đáo và nhũn nhặn"]: Phát hiện và ca ngợi giá trị của cốm - thức dâng đặc biệt thanh khiết của đất trời và đã trở thành một sản phẩm chứa đựng giá trị văn hóa gắn liền với phong tục sêu tết của dân tộc.
• Phần 3 [còn lại]: Bàn về sự thưởng thức cốm. Ý nghĩa sâu xa trong việc hưởng thụ một thứ sản phẩm kết tinh nhiều giá trị thiên nhiên, trời đất, lời đề nghị của tác giả với những người mua và thưởng thức món quà này.

NỘI DUNG [edit]

1. Nguồn gốc, sự hình thành của hạt cốm

• Cảm hứng được gợi lên từ hương thơm của lá sen trong làn gió mùa hạ lướt qua vùng sen của mặt hồ. Hương thơm ấy gợi nhắc đến hương vị của cốm, thứ quà đặc biệt của lúa non. Cách dẫn nhập vào bài như vậy là rất tự nhiên, gợi cảm. Đoạn văn này cũng thấy bộc lộ rất rõ sự tinh tế và thiên về cảm giác của ngòi bút Thạch Lam. Tác giả đã huy động nhiều cảm giác để cảm nhận về đối tượng, đặc biệt là khứu giác để cảm nhận hương thơm thanh khiết của cánh đồng lúa, của lá sen và lúa non.
• Để có hạt cốm còn cần đến công sức và sự khéo léo của con người. Vì vậy, tác giả đã nói đến nghề làm cốm nổi tiếng nhất là ở làng Vòng. Thạch Lam không đi vào miêu tả tỉ mỉ kĩ thuật hay công việc làm cốm, mà chỉ cho biết đó là cả một nghệ thuật với "một loạt sách chế biến, những cách thức làm truyền tự đời này sang đời khác, một sự... trân trọng và khe khắt giữ gìn". Tác giả chỉ tập trung miêu tả hình ảnh những cô hàng cốm làng Vòng với dấu hiệu đặc biệt: chiếc đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng. Như vậy, cốm gắn liền với vẻ đẹp duyên dáng, lịch thiệp của con người.
• Sử dụng những từ ngữ, đặc biệt là tính từ miêu tả tinh tế hương vị và cảm giác: lướt qua, nhuần thấm, thanh nhã, tinh khiết, tươi mát, trắng thơm, phảng phất, trong sạch,... được chọn lọc tinh tế, câu văn có nhịp điệu, gần như một đoạn thơ văn xuôi.

Có thể thấy, tác giả nhắc nhở mỗi chúng ta cần yêu quí trân trọng cội nguồn trong sạch, đẹp đẽ, giàu sắc thái dân tộc trong thức quà: cốm.

2. Giá trị của cốm

• Câu mở đầu của đoạn đã khái quát những giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm rất bình dị, khiêm nhường: thức quà riêng biệt của đất nước, thức dâng của những cánh đồng lúa, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê Việt Nam.
• Việc dùng cốm làm lễ vật sêu tết thật thích hợp và có ý vị sâu xa, bởi cốm là thức dâng của đất trời, mang trong nó hương  vị vừa thanh nhã vừa đậm đà của đồng quê nội cỏ. Thứ lễ vật ấy lại sánh cùng với quả hồng - hòa hợp, tốt đôi - biểu trưng cho sự gắn bó, hài hòa trong tình duyên đôi lứa. Tác giả đã phân tích sự hòa hợp ấy trên hai phương diện:

        - Màu sắc: so sánh màu sắc của hồng - màu ngọc lựu già và cốm - màu ngọc thạch, làm cho hai thứ sản vật ấy càng trở nên cao quý.

        - Hương vị: một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau.

Có thể thấy, cốm mang giá trị tinh thần, giá trị văn hóa cổ truyền của người Việt Nam. Tuy nhiên, tác giả cũng bình luận, phê phán tói chuộng ngoại, bắt chước người ngoài của những kẻ mới giàu có, vô học, không biết thưởng thức và trân trọng những sản vật cao quý kín đáo và nhũn nhặn của truyền thống dân tộc.

3. Sự thưởng thức cốm

Đoạn văn bàn luận về sự thưởng thức cốm. Tác giả đã có cách nhìn thấu đáo và một thái độ văn hóa khi nói về sự thưởng thức một món ăn bình dị như cốm.

• Tác giả đưa ra cách thưởng thức cốm bằng nhiều giác quan:

        - Khứu giác: mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ; mùi hơi ngát của lá sen già,...

        - Vị giác: Chất ngọt của cốm.

        - Thị giác: màu xanh của cốm

        - Xúc giác: cái tươi mát của lá non

        - Sự suy tưởng: cái dịu dàng, thanh đạm của loài thảo mộc

• Với sự cảm nhận tinh tế, tác giả chỉ ra cách thưởng thức cốm và cách mua để thể hiện sự trân trọng:

        - Không phải là thức ăn của người ăn vội; ăn cốm pải ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ.

        - Chớ thọc tay hay mân mê thức quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chắt chiu, mà vuốt ve, kính trọng lộc của trời cho, người, thần lúa.

Như vậy, với Thạch Lam, ăn cốm là sự thưởng thức nhiều giá trị được kết tinh ở đó, đấy cũng chính là cái nhìn văn hóa trong ẩm thực. Cốm là giá trị tinh thần đáng được chúng ta tôn trọng, giữ gìn.

ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT [edit]

• Lời văn trang trọng, tinh tế, đầy cảm xúc, giàu chất thơ.
• Chọn lọc các chi tiết gợi nhiều liên tưởng, kỉ niệm.
• Sáng tạo trong lời văn xen kể và tả chậm rãi, ngẫm nghĩ, mang nặng tính chất tâm tình, nhắc nhở nhẹ nhàng.