Bác sĩ Đào Hữu Minh, Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương [Hà Nội] cho biết: “Giác hơi là phương pháp phòng và chữa một số chứng bệnh thông qua dụng cụ là ống giác thường được làm bằng các chất liệu như trúc, sành sứ, thủy tinh. Nguyên lý chữa bệnh bằng giác hơi là dùng lửa đốt vào lòng ống giác cho cháy hết không khí, sau đó úp nhanh vào các bộ phận, huyệt vị trên cơ thể. Tác dụng của nhiệt, sức hút chân không sẽ tạo nên phản ứng xung huyết tại chỗ, có tác dụng chữa bệnh”.
Giác hơi có thể phòng và chữa bệnh nhưng không phải bị mắc bệnh gì cũng có thể chữa bằng phương pháp này. Mới đầu, trong y học cổ truyền, giác hơi được dùng để hút mủ ở mụn nhọt, sau đó được phát triển để chữa các bệnh khác.
Theo quan niệm của đông y, giác hơi dùng lửa cũng có nghĩa là nhiệt nên được sử dụng chủ yếu để chữa các chứng bệnh do hàn [lạnh] gây ra. Nếu dùng giác hơi để chữa các chứng bệnh do nhiệt gây ra thì bệnh chỉ nặng thêm. Thông thường, giác hơi chữa các chứng đau do hàn như đau bụng, đau lưng, đau vai, đau gáy, đau cổ...
Tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, có nhiều bệnh nhân đau lưng do thận hư, đau xương khớp do lạnh đến giác hơi và có cả bệnh nhân bị... béo phì. Ống giác được úp lên các huyệt trên vùng bụng, lưng, đùi; dưới tác dụng của nhiệt và tác dụng của chân không sẽ giúp tăng cường chuyển hóa, phân giải mỡ để giảm béo.
Cũng theo bác sĩ Minh, có nhiều cách giác khác nhau: Dùng kim châm rồi úp ống giác vào đó khoảng 15-20 phút; úp giác để hút mủ; úp ống giác rồi kéo dài tạo thành vệt; dùng kim châm vào huyệt, sau đó rút kim ra ngay, chụp ống giác vào để hút máu ra... Hai cách giác hơi phổ biến hiện nay là úp ống giác rồi bỏ ra ngay hay để ống giác nguyên tại chỗ 15 - 20 phút. Tùy theo chứng bệnh và tình trạng bệnh mà áp dụng các kiểu giác hơi khác nhau.
Do giác hơi là phương pháp sử dụng nhiệt, chính vì vậy, khi giác hơi, người thực hiện cần có kinh nghiệm, kỹ thuật đốt lửa đến độ vừa phải, tránh bỏng cho bệnh nhân. Những phần thường được làm giác là những vùng có cơ dày như lưng, ngực, đùi, bắp chân... Người làm giác cần tránh những chỗ da bị dị ứng, nổi mẩn, trầy xước, vết thương hở, đầu khớp xương...
Minh Ngọc
| Giác hơi cho khách trong đêm - Ảnh: Thanh Tùng |
Bác sĩ Nguyễn Văn Hưng [khoa y học cổ truyền, Trường ĐH Y dược Huế] cho biết: “Giác hơi là cách chữa bệnh trong đông y, là liệu pháp lợi dụng áp suất âm trong dụng cụ giác hơi nhằm xung huyết tại chỗ giúp phòng và chữa một số bệnh cụ thể”.
Giác hơi chữa bệnh gì?
Tùy thuộc mỗi loại bệnh mà lựa chọn cách thức giác hơi phù hợp.
Giác lưu thường dùng các ống giác có kích thước lớn, việc này để tăng diện tích bề mặt da được giác hơi, giảm thời gian giác hơi xuống. Giác lưu thường chữa các bệnh mãn tính như đau lưng, đau thần kinh tọa, nhức mỏi cơ xương khớp...
Giác nhanh thường dùng các ống giác kích thước nhỏ để thuận tiện cho việc úp bầu xuống và rút bầu lên liên tục. Giác nhanh thường chữa bệnh nhân bị liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên hoặc liệt mặt...
Giác chạy thường dùng các ống giác có kích thước vừa, thường chữa các bệnh như cảm nóng, cảm lạnh...
Để đạt hiệu quả cao trong điều trị thì cần kết hợp giác hơi với các phương pháp khác như châm cứu, xoa bóp.
Những người không nên giác hơi
Trong các trường hợp sau không được cho người bệnh giác hơi:
Người bị bệnh da liễu, bị phù thũng. Người quá yếu hay có bệnh lý về tim mạch, người mắc bệnh tâm thần. Người gầy, cơ da có độ đàn hồi kém. Người trong tình trạng quá no, quá đói hoặc say rượu. Phụ nữ đang có thai, đang trong chu kỳ kinh nguyệt, cho con bú.
Nếu thấy xuất hiện các triệu chứng như mệt, buồn nôn, ra mồ hôi nhiều, đau đầu, ớn lạnh, ngất xỉu... thì nhân viên y tế cần kịp thời xử lý, vì có thể gây nên những biến chứng, thậm chí dẫn đến tử vong.
Những lưu ý khi giác hơi
Khi làm giác hơi cho người bệnh thì tay thuận cầm bầu giác, tay còn lại cầm kẹp bông tẩm cồn với tư thế đứng sao cho khi giác hơi thì phần tay thuận cầm bầu gần vùng da cần giác, còn tay kia quay ra phía ngoài, cách xa người bệnh để tránh rơi rớt bông và cồn gây bỏng lên da người bệnh.
Phương pháp này có thể sử dụng cho nhiều độ tuổi, nhưng đối với trẻ nhỏ hiếu động hoặc người rối loạn thần kinh [không kiểm soát được hành vi bản thân] thì không nên sử dụng phương pháp này.
| Trường hợp huyết ứ thì có thể dùng phương pháp chích lể để lấy máu bầm. Phương pháp này cần đảm bảo điều kiện vô trùng để tránh nhiễm khuẩn và người thực hiện chích lể phải có kiến thức về huyệt vị để tránh chích không đúng vị trí. |
XUÂN MAI ghi
Giác là dùng hơi nóng hoặc bơm hút chân không tạo thành một áp suất âm trong ống [bầu] giác, làm ống giác hút chặt vào da chỗ giác để loại bỏ tà khí, sơ thông kinh mạch, hoạt huyết khứ ứ, chỉ thống, phục hồi cân bằng âm dương.
Có các phương pháp giác sau:
Giác chân không là dùng bơm hút khí trong lòng ống giác tạo áp lực âm.
Giác lửa là dùng lửa đẩy khí tạo áp lực âm.
Giác thuốc là dùng sức nóng của nước thuốc đuổi khí trong ống giác.
Giác kết hợp châm là phối hợp châm cứu với giác.
Giác kết hợp chích lể là phối hợp hai quy trình giác và chích lể.
Giác hơi di chuyển là dùng giác có miệng ống trơn nhẵn di chuyển trên da vùng trị liệu đã được bôi trơn bằng dầu dừa, paraphin, ...
CHỈ ĐỊNH
Các chứng đau: đau mỏi cơ khớp, đau lưng, đau vai, đau gáy, đau cổ, đau đầu, đau dạ dày, thống kinh, đau mắt, chắp lẹo, ...
Cảm mạo.
CHỐNG CHỈ ĐỊNH
Vùng da đang viêm cấp, chấn thương, vết thương nhiễm khuẩn, vết thương hở,...
Các trường hợp cấp cứu.
Thận trọng trong các trường hợp:
Người bệnh say rượu, tâm thần.
Giảm cảm giác da cảm giác nóng lạnh.
CHUẨN BỊ
Người thực hiện
Bác sĩ, y sĩ, lương y, kỹ thuật viên, điều dưỡng được đào tạo về y học cổ truyền có chứng chỉ hành nghề khám chữa bệnh theo quy định của luật Khám bệnh, chữa bệnh.
Trang thiết bị
Phòng thủ thuật riêng biệt hoặc tại buồng bệnh đảm bảo sự riêng tư.
Ống giác thủy tinh, ống giác tre [trúc] dài 6 - 9cm, các đường kính 3cm, 4cm, 5cm hoặc bộ giác hơi chân không.
Chất đốt: cồn từ 900 trở lên, bông y tế, diêm hoặc bật lửa, paraphin hoặc dầu dừa, ...
Kim châm cứu đã tiệt khuẩn: kim hào châm để châm cứu, kim tam lăng để chích nặn máu.
Bông tiệt khuẩn.
Găng tay y tế.
Cồn 700.
Panh có mấu.
Khay đựng dụng cụ.
Nước sắc bài thuốc cổ truyền phù hợp tình trạng bệnh lý của người bệnh, nồi và bếp đun, nước sạch, khăn bông sạch khô để thấm nước thuốc nóng ở miệng ống giác tre.
Hộp chống shock, thuốc trị bỏng [panthenol, ...].
Thiết bị phòng cháy, chữa cháy.
Thầy thuốc, người bệnh.
Thầy thuốc khám lâm sàng và làm bệnh án theo quy định. Kiểm tra mạch, huyết áp của người bệnh.
Người bệnh được hướng dẫn về tác dụng của giác, vị trí cần giác, cách phối hợp với thầy thuốc.
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH
Thủ thuật
Thực hiện thủ thuật ở phòng thủ thuật riêng biệt hoặc tại buồng bệnh đảm bảo sự riêng tư.
Người bệnh bộc lộ vị trí giác, nằm hoặc ngồi phù hợp.
Xác định vị trí cần giác.
Chọn ống giác phù hợp.
Dùng bông cồn 700 sát trùng miệng ống giác.
Chọn phương pháp giác: tùy theo chứng bệnh và tình trạng bệnh mà áp dụng các kiểu giác hơi khác nhau.
Phương pháp giác:
Giác lửa:
Dùng panh có mấu kẹp một cầu nhỏ bông thấm cồn 900 vừa đủ [vắt kiệt không chảy cồn], dùng diêm hoặc bật lửa đốt cháy bông rồi xoay cầu lửa sâu vào đáy ống giác 1 đến 3 lần tùy ngọn lửa to hay bé, rút quả cầu lửa ra khỏi ống giác, sau đó úp nhanh miệng ống giác xuống vùng trị liệu, để miệng ống giác bị hút chặt.
Nhấc ống giác và lặp lại động tác.
Chú ý: thận trọng khi thực hiện giác lửa trong buồng/phòng có hệ thống cung cấp oxy.
Giác nước thuốc:
Cho nước sắc bài thuốc cổ truyền vào nồi đun sôi 2 - 3 phút thả ống giác tre vào nước thuốc, tiếp tục đun sôi 2 - 3 phút.
Dùng panh có mấu gắp ống giác ra, miệng ống giác hướng xuống dưới, vẩy cho hết nước bám vào giác, lấy khăn sạch khô thấm cho khô miệng ống giác và làm giảm sức nóng của ống giác khoảng 40 - 50 độ C, sau đó ấn miệng ống giác xuống vị trí da nơi cần giác, miệng ống giác bị hút chặt.
Nhấc ống giác.
Giác kết hợp với châm: có 2 cách.
Cách 1: châm kim vào huyệt đến khi đạt đắc khí, làm thủ thuật tả 5 - 10 phút, rút kim, úp giác vào chỗ vừa rút kim, nhấc ống giác, sát trùng lại vùng châm kim.
Cách 2: châm kim vào huyệt đến khi đạt đắc khí, úp giác trùm lên kim, đốc kim cách đáy ống giác khoảng vừa phải, nhấc ống giác, sát trùng lại vùng châm kim.
Giác kết hợp với chích: có 2 cách.
Cách 1: sát trùng vị trí chích, dùng kim 3 cạnh chích các huyệt hoặc vùng trị liệu, giác trùm lên vết chích để hút máu, lưu ống giác 10 - 15 phút.
Cách 2: giác lên vị trí cần giác, lưu ống giác 10 - 15 phút đến khi thấy da vùng giác ửng đỏ, nhấc ống giác ra khỏi vùng trị liệu, sát trùng vị trí chích, dùng kim 3 cạnh chích da, nặn chỗ chích đến khi ra máu, sát trùng, băng lại nếu cần.
Giác chân không: úp ống giác vào vị trí cần giác, sau đó dùng bơm, quả bóp hút khí trong lòng ống giác, tạo áp lực âm đủ để miệng ống giác bị hút chặt.
Giác hơi di chuyển:
Bôi dầu dừa hoặc paraphin lên vùng trị liệu
Dùng panh có mấu kẹp một cầu nhỏ bông thấm cồn 900 vừa đủ [vắt kiệt không chảy cồn], dùng diêm hoặc bật lửa đốt cháy bông rồi xoay cầu lửa sâu vào đáy ống giác 1 đến 3 lần tùy ngọn lửa to hay bé, rút quả cầu lửa ra khỏi ống giác, sau đó úp nhanh miệng ống giác xuống vùng trị liệu, để miệng ống giác bị hút chặt.
Di chuyển ống giác trên da vùng trị liệu. Nhấc ống giác, lau sạch vùng trị liệu.
Liệu trình điều trị
Ngày giác 1 đến 2 lần, mỗi lần từ 5 đến 15 phút tùy từng phương pháp giác và tình trạng bệnh lý.
Một liệu trình từ 5 đến 7 ngày, tùy theo từng loại bệnh có thể thực hiện nhiều liệu trình, các liệu trình có thể liên tục hoặc ngắt quãng.
THEO DÕI VÀ XỬ TRÍ TAI BIẾN
Theo dõi
Toàn trạng người bệnh, các triệu chứng bất thường như choáng váng, hoa mắt, đau đầu, buồn nôn, ớn lạnh, vã mồ hôi.
Cảm giác căng, đau, nóng rát không chịu đựng được.
Tai biến bỏng.
Xử trí tai biến
Choáng, shock: ngừng giác, xử trí shock theo phác đồ.
Cảm giác căng, đau, nóng rát không chịu đựng được: tháo giác.
Bỏng: xử trí bỏng theo phác đồ điều trị bỏng.
Chú ý: mặc ấm sau khi giác, tránh gió lạnh, không tắm trong vòng 2 giờ sau giác.