Nguyên nhân chấn thương sọ não

Chấn thương sọ não thường là hậu quả của một cú va chạm mạnh vào đầu hoặc cơ thể. Dị vật đi xuyên qua mô não, như t viên đạn hoặc mảnh hộp sọ bị vỡ, cũng có thể gây chấn thương sọ não.

Chấn thương sọ não nhẹ thường chỉ ảnh hưởng tạm thời đến các tế bào não. Chấn thương sọ não nghiêm trọng hơn có thể gây bầm tím, rách các mô, chảy máu và các tổn thương thực thể khác cho não. Những chấn thương này đều dẫn đến các biến chứng lâu dài hoặc tử vong.

Triệu chứng thường gặp

Những dấu hiệu và triệu chứng của chấn thương sọ não

Ban đầu, hầu hết bệnh nhân bị chấn thương sọ não (TBI) mức độ trung bình hoặc nặng đều mất ý thức (thường trong vài giây hoặc vài phút), một số bệnh nhân bị thương nhẹ khác chỉ bị lú lẫn hoặc mất trí nhớ (thường là quên ngược chiều mất trí nhớ trong khoảng thời gian vài giây đến một vài giờ trước khi bị thương). Trẻ nhỏ có thể trở nên cáu kỉnh. Một số bệnh nhân lên cơn co giật, thường trong vòng một giờ đầu tiên hoặc trong ngày.

Sau những triệu chứng ban đầu này, bệnh nhân có thể hoàn toàn tỉnh táo, hoặc ý thức và chức năng bị thay đổi ở một mức độ nào đó, từ lú lẫn nhẹ, sững sờ đến hôn mê. Thời gian bất tỉnh và mức độ nghiêm trọng của chấn thương tương ứng với mức độ nghiêm trọng của chấn thương nhưng không cụ thể.

Thang điểm Hôn mê Glasgow (GCS) là hệ thống tính điểm dựa trên đáp ứng bằng mắt, lời nói, vận động; được sử dụng trong quá trình khám ban đầu để ước tính mức độ nghiêm trọng của TBI. Tổng điểm thấp nhất gợi ý mức độ tổn thương có thể gây tử vong, đặc biệt là nếu cả hai đồng tử đều không phản ứng với ánh sáng và không có phản ứng vận nhãn. Điểm số cao hơn dự đoán khả năng phục hồi tốt hơn. Theo quy ước, mức độ nghiêm trọng của chấn thương đầu được GCS xác định:

• 14 hoặc 15: TBI nhẹ;

• 9 - 13: TBI vừa phải;

• 3 - 8: TBI nặng.

Dự đoán mức độ nghiêm trọng của TBI và tiên lượng được điều chỉnh bằng cách xem xét các kết quả CT và các yếu tố khác. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cần sử dụng thang điểm hôn mê Glasgow sửa đổi cho trẻ sơ sinh và trẻ em. Bởi vì tình trạng thiếu oxy và hạ huyết áp có thể làm giảm GCS, các giá trị GCS sau khi hồi sức từ các tổn thương tim phổi đặc hiệu hơn cho rối loạn chức năng não so với các giá trị được xác định trước khi hồi sức. Tương tự, thuốc an thần và thuốc giảm đau có thể làm giảm giá trị GCS, nên tránh dùng trước khi khám toàn bộ thần kinh.

Các triệu chứng của các loại TBI cụ thể

Các triệu chứng của các loại TBI có thể trùng lặp.

Tụ máu ngoài màng cứng thường gây triệu chứng xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi bị thương (khoảng thời gian không có triệu chứng được gọi là khoảng thời gian sáng suốt) và bao gồm:

• Nhức đầu tăng dần;

• Giảm ý thức;

• Suy giảm thần kinh khu trú (ví dụ, liệt nửa người).

Giãn đồng tử kèm mất phản ứng với ánh sáng thường là dấu hiệu của thoát vị não. Một số bệnh nhân bị tụ máu ngoài màng cứng mất ý thức, sau đó có khoảng sáng suốt thoáng qua, sau đó suy giảm thần kinh dần dần.

Tụ máu dưới màng cứng cấp tính thường liên quan đến những thay đổi về định hướng, mức độ kích thích và/hoặc nhận thức. Chúng thường liên quan đến tăng áp lực nội sọ (ICP) ngay cả khi nhỏ do các chấn thương và phù não bên dưới. Các triệu chứng bao gồm:

• Đau đầu;

• Co giật;

• Ho ra máu.

• Các triệu chứng của tăng ICP; 

• Đồng tử không đối xứng, phản xạ thân não bất thường và hôn mê do chèn ép thân não do thoát vị bất thường.

Tụ máu trong não và dưới màng cứng có thể gây ra thiếu hụt thần kinh khu trú như liệt nửa người, giảm ý thức tiến triển hoặc cả hai.

Suy giảm ý thức tiến triển do bất cứ nguyên nhân gì gây tăng áp lực nội sọ (ví dụ như tụ máu, phù nề, tăng ure huyết).

Rối loạn chức năng tự chủ do tổn thương vùng dưới đồi và các cấu trúc dưới vỏ quan trọng khác có thể gây ra:

• Tăng động giảm giao cảm với tăng huyết áp và nhịp tim nhanh;

• Bệnh cơ tim thần kinh với những thay đổi do thiếu máu cục bộ và giảm chức năng tim;

• Tổn thương thận cấp tính với suy giảm chức năng thận.

Tăng áp lực nội sọ đôi khi gây nôn, nhưng không đặc hiệu. ICP tăng lên rõ rệt biểu hiện sự kết hợp của các yếu tố sau (được gọi là bộ ba Cushing):

• Tăng huyết áp (thường kèm theo tăng áp lực mạch);

• Nhịp tim chậm;

• Suy hô hấp.

Nhịp thở thường chậm và không đều: Tổn thương não lan tỏa nghiêm trọng hoặc ICP tăng rõ rệt có thể gây ra tình trạng duỗi cứng mất não hoặc co cứng mất vỏ. Cả hai đều là những dấu hiệu tiên lượng xấu.

Thoát vị qua lều tiểu não có thể dẫn đến hôn mê, đồng tử giãn một bên hoặc hai bên và không hoạt động, liệt nửa người (thường ở bên đối diện với đồng tử bị giãn một bên) và chứng tam chứng Cushing.

Vỡ xương nền sọ có thể gây ra:

• Rò rỉ dịch não tủy từ mũi hoặc tai;

• Chảy máu sau màng nhĩ (hemotympanum) hoặc trong ống tai ngoài nếu màng nhĩ bị rách;

• Tụ máu sau tai (Dấu hiệu Battle) hoặc ở vùng quanh mắt (mắt gấu trúc);

• Mất khứu giác và thính giác, thường là ngay lập tức, mặc dù không được xác nhận cho đến khi bệnh nhân tỉnh lại.

Chức năng thần kinh mặt có thể bị suy giảm ngay lập tức hoặc sau một thời gian trì hoãn.

Đôi khi có thể sờ thấy các vết nứt khác của vòm sọ, đặc biệt là do vết rách ở da đầu, như một vết lõm hoặc hai mảnh xương di lệch. Tuy nhiên, máu tụ dưới cân trên sọ có thể giống với hai mảnh xương di lệch.

Tụ máu dưới màng cứng mãn tính có thể biểu hiện bằng cơn đau đầu tăng dẫn, buồn ngủ, lú lẫn (giống chứng mất trí sớm), liệt nửa người nhẹ đến trung bình, các thiếu hụt thần kinh khu trú khác, và/hoặc co giật.

Các triệu chứng lâu dài

Mất trí nhớ kéo dài, có thể tăng nặng hoặc phục hồi sau chấn thương.

Hội chứng sau chấn động thường xảy ra sau một chấn động vừa hoặc nặng, bao gồm nhức đầu dai dẳng, chóng mặt, mệt mỏi, khó tập trung, hay quên, trầm cảm, thờ ơ và lo lắng. Một số giác quan bị thay đổi hoặc mất, thường là khứu giác (kèm theo vị giác), đôi khi thính giác, hoặc hiếm khi thị lực. Các triệu chứng thường tự khỏi trong vài tuần đến vài tháng.

Một loạt các suy giảm về nhận thức và tâm thần kinh có thể tồn tại sau khi bị TBI nặng, trung bình và thậm chí nhẹ, đặc biệt nếu tổn thương cấu trúc đáng kể. Các vấn đề thường gặp bao gồm:

• Hay quên;

• Thay đổi hành vi (ví dụ: Kích động, bốc đồng, ức chế, thiếu động lực);

• Rối loạn cảm xúc;

• Rối loạn giấc ngủ;

• Suy giảm chức năng trí tuệ.

Động kinh muộn (> 7 ngày sau chấn thương) phát triển ở một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân, thường là vài tuần, vài tháng, hoặc thậm chí nhiều năm sau đó. Có thể xảy ra suy giảm vận động co cứng, rối loạn dáng đi và thăng bằng, mất điều hòa và mất cảm giác.

Sống thực vật kéo dài là do TBI phá hủy các chức năng nhận thức của não trước nhưng không làm hỏng thân não. Không có năng lực nhận thức về bản thân và các hoạt động tinh thần khác; tuy nhiên, các phản xạ tự chủ và vận động được bảo toàn, và chu kỳ ngủ - thức vẫn bình thường. Rất ít bệnh nhân phục hồi chức năng thần kinh bình thường khi sống thực vật kéo dài 3 tháng sau chấn thương, và hầu như không có bệnh nhân nào phục hồi sau 6 tháng.

Chức năng thần kinh có thể tiếp tục cải thiện trong vài năm sau khi bị TBI, nhanh nhất là trong 6 tháng đầu.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh chấn thương sọ não 

Thay đổi ý thức

Chấn thương sọ não từ trung bình đến nặng có thể dẫn đến những thay đổi lâu dài hoặc vĩnh viễn trong trạng thái ý thức, nhận thức hoặc khả năng phản ứng của một người. Các trạng thái ý thức khác nhau bao gồm:

Hôn mê: Bệnh nhân hôn mê bất tỉnh, không nhận thức được bất cứ điều gì và không thể phản ứng với bất kỳ kích thích nào. Điều này dẫn đến tổn thương lan rộng cho tất cả các bộ phận của não. Sau một vài ngày đến một vài tuần, bệnh nhân có thể thoát ra khỏi tình trạng hôn mê hoặc chuyển sang sống thực vật.

Sống thực vật: Tổn thương não trên diện rộng có thể dẫn đến sống thực vật. Mặc dù bệnh nhân không nhận biết được xung quanh nhưng có thể mở mắt, phát ra âm thanh, phản ứng theo phản xạ hoặc cử động. Bệnh nhân có thể sống thực vật vĩnh viễn, nhưng thường thì sẽ ở trạng thái có ý thức tối thiểu.

Trạng thái ý thức tối thiểu: Là tình trạng ý thức bị thay đổi nghiêm trọng nhưng có một số dấu hiệu nhận thức về bản thân hoặc nhận thức về môi trường. Đôi khi là chuyển tiếp từ trạng thái hôn mê hoặc thực vật sang trạng thái hồi phục tốt hơn.

Chết não được xác nhận khi không đo được hoạt động trong não và thân não. Ở bệnh nhân đã được chẩn đoán khẳng định là chết não, ngưng sử dụng các thiết bị thở sẽ dẫn đến ngừng thở và cuối cùng là suy tim. Chết não được coi là không thể phục hồi.

Các biến chứng về thể chất

Co giật: Một số người bị chấn thương sọ não sẽ xuất hiện các cơn co giật. Các cơn co giật có thể chỉ xảy ra trong giai đoạn đầu, hoặc nhiều năm sau chấn thương. Các cơn động kinh tái phát được gọi là chứng động kinh sau chấn thương.

Tích tụ chất lỏng trong não (não úng thủy): Dịch não tủy có thể tích tụ trong các khoảng trống trong não (não thất) của một số người bị chấn thương sọ não, gây tăng áp lực và sưng tấy trong não.

Nhiễm trùng: Gãy xương sọ hoặc vết thương xuyên thấu có thể làm rách các lớp mô bảo vệ (màng não) bao quanh não. Điều này có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào não và gây nhiễm trùng. Nhiễm trùng màng não (viêm màng não) có thể lây lan sang phần còn lại của hệ thần kinh nếu không được điều trị.

Tổn thương mạch máu: Một số mạch máu nhỏ hoặc lớn trong não bị tổn thương trong chấn thương sọ não. Tổn thương này có thể dẫn đến đột quỵ, cục máu đông hoặc các vấn đề khác.

Nhức đầu: Đau đầu thường xuyên rất phổ biến sau chấn thương sọ não, có thể bắt đầu trong vòng một tuần sau chấn thương và kéo dài đến vài tháng.

Chóng mặt: Nhiều người bị chóng mặt sau chấn thương sọ não.

Đôi khi, một số triệu chứng này có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng sau chấn thương sọ não. Khi các triệu chứng này kết hợp và kéo dài trong một thời gian dài, được gọi là các triệu chứng dai dẳng sau chấn động.

Chấn thương sọ não ở đáy hộp sọ có thể gây tổn thương các dây thần kinh xuất phát trực tiếp từ não (dây thần kinh sọ não) và dẫn đến:

• Tê liệt các cơ mặt hoặc mất cảm giác ở mặt;

• Mất hoặc thay đổi khứu giác hoặc vị giác;

• Mất thị lực hoặc nhìn đôi;

• Vấn đề về phản xạ nuốt;

• Chóng mặt;

• Ù tai;

• Mất thính lực.

Vấn đề trí tuệ

Nhiều người từng bị chấn thương não đáng kể sẽ thay đổi tư duy nhận thức như khó tập trung hơn và mất nhiều thời gian hơn để xử lý suy nghĩ. Chấn thương sọ não có thể dẫn đến các vấn đề về nhiều kỹ năng, bao gồm:

Các vấn đề về nhận thức:

• Ghi nhớ;

• Học hỏi;

• Lý luận;

• Phán đoán;

• Chú ý hoặc tập trung.

Các vấn đề về chức năng điều hành

• Giải quyết vấn đề;

• Đa nhiệm (làm nhiều công việc cùng lúc);

• Tổ chức sắp xếp;

• Lập kế hoạch;

• Quyết định;

• Bắt đầu hoặc hoàn thành nhiệm vụ.

Vấn đề giao tiếp

Bệnh nhân thường gặp các vấn đề về ngôn ngữ và giao tiếp sau chấn thương sọ não. Những vấn đề này có thể gây ra thất vọng, xung đột và hiểu lầm cho người bị chấn thương sọ não, cũng như các thành viên trong gia đình, bạn bè và người chăm sóc.

Các vấn đề về giao tiếp bao gồm:

• Khó hiểu lời nói hoặc chữ viết;

• Khó khăn khi nói hoặc viết;

• Không có khả năng sắp xếp các suy nghĩ và ý tưởng;

• Vấn đề khi theo dõi và tham gia vào các cuộc trò chuyện.

Các vấn đề về giao tiếp ảnh hưởng đến các kỹ năng xã hội bao gồm:

• Rắc rối khi chọn lần lượt hoặc chọn chủ đề trong các cuộc trò chuyện;

• Các vấn đề về thay đổi giọng điệu, cao độ hoặc sự nhấn mạnh để thể hiện cảm xúc, thái độ hoặc sự khác biệt nhỏ về ý nghĩa;

• Khó hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ;

• Sự cố khi đọc các tín hiệu từ người nghe;

• Sự cố khi bắt đầu hoặc dừng cuộc trò chuyện;

• Không có khả năng sử dụng các cơ cần thiết để hình thành từ (rối loạn ngôn ngữ).

Thay đổi hành vi

Những người từng bị chấn thương não có thể bị thay đổi hành vi, bao gồm:

• Khó kiểm soát bản thân;

• Thiếu nhận thức về khả năng;

• Hành vi nguy hiểm;

• Khó khăn trong các tình huống xã hội;

• Sự bộc phát bằng lời nói hoặc thể chất.

Thay đổi cảm xúc

• Chán nản;

• Lo lắng;

• Tâm trạng lâng lâng;

• Cáu gắt;

• Thiếu sự đồng cảm với người khác;

• Tức giận;

• Mất ngủ.

Các vấn đề về giác quan

• Ù tai dai dẳng;

• Khó khăn khi nhận ra các đối tượng;

• Khả năng phối hợp tay và mắt bị suy giảm;

• Điểm mù hoặc nhìn đôi;

• Cảm nhận vị đắng, ngửi thấy mùi hôi hoặc khó ngửi;

• Da ngứa ran, đau hoặc ngứa;

• Khó giữ thăng bằng hoặc chóng mặt.

Bệnh thoái hóa não

Mối quan hệ giữa các bệnh thoái hóa não và chấn thương não vẫn chưa rõ ràng. Nhưng một số nghiên cứu cho thấy chấn thương sọ não lặp đi lặp lại hoặc nghiêm trọng có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa não. 

Rối loạn thoái hóa não có thể gây mất dần các chức năng của não, bao gồm:

• Bệnh Alzheimer chủ yếu gây ra sự mất dần trí nhớ và các kỹ năng tư duy khác.
• Bệnh Parkinson một tình trạng tiến triển gây ra các vấn đề về cử động, như run, cứng và cử động chậm.
• Pugilistica sa sút trí tuệ sau chấn thương - thường liên quan đến những cú đánh lặp đi lặp lại vào đầu trong môn quyền anh - gây ra các triệu chứng mất trí nhớ và các vấn đề về vận động.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân dẫn đến chấn thương sọ não

Chấn thương sọ não thường là do một cú đánh hoặc chấn thương khác ở đầu hoặc cơ thể. Mức độ tổn thương phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm bản chất của chấn thương và lực tác động.

Các nguyên nhân phổ biến gây chấn thương sọ não bao gồm:

Ngã: Ngã từ trên giường hoặc trên thang, cầu thang, trong bồn tắm và các cú ngã khác là nguyên nhân phổ biến nhất của chấn thương sọ não nói chung, đặc biệt ở người lớn tuổi và trẻ nhỏ.

Tai nạn giao thông: Các vụ va chạm do ô tô, xe máy hoặc xe đạp - và người đi bộ liên quan đến các vụ tai nạn này - là nguyên nhân phổ biến của chấn thương sọ não.

Bạo lực: Các vết thương do súng bắn, bạo lực gia đình, lạm dụng trẻ em và các vụ hành hung khác là những nguyên nhân phổ biến. Hội chứng rung lắc là một chấn thương sọ não ở trẻ sơ sinh do rung lắc dữ dội.

Các chấn thương trong thể thao: Chấn thương sọ não trong một số môn thể thao, bao gồm bóng đá, quyền anh, bóng bầu dục, bóng chày, bóng vợt, trượt ván, khúc côn cầu và các môn thể thao có tác động mạnh hoặc quá sức khác. Đặc biệt phổ biến ở người trẻ tuổi.

Các vụ nổ và các chấn thương chiến đấu khác: Vụ nổ là nguyên nhân phổ biến gây chấn thương sọ não ở quân nhân tại ngũ. Mặc dù cơ chế xảy ra vẫn chưa được hiểu rõ, nhiều nhà nghiên cứu tin rằng sóng áp lực đi qua não làm gián đoạn đáng kể chức năng của não.

Chấn thương sọ não cũng là hậu quả của các vết thương xuyên thấu, các mảnh đạn hoặc mảnh vỡ nặng vào đầu, ngã hoặc va chạm cơ thể với các vật sau vụ nổ.

Nguy cơ mắc phải

Những ai có nguy cơ mắc phải chấn thương sọ não?

Mọi đối tượng đều có nguy cơ chấn thương sọ não.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải chấn thương sọ não

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Chấn thương sọ não, bao gồm:

• Trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh đến 4 tuổi;

• Thanh niên, đặc biệt là những người từ 15 đến 24 tuổi;

• Người lớn từ 60 tuổi trở lên;

• Nam giới ở mọi lứa tuổi.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chấn thương sọ não

Cách để chẩn đoán chấn thương sọ não bao gồm:

• Đánh giá ban đầu về chấn thương.

• Đánh giá tình trạng dựa trên thang điểm hôn mê Glasgow và kiểm tra thần kinh.

• Chụp CT.

Đánh giá ban đầu

Thực hiện đánh giá tổng thể ban đầu về chấn thương. Đánh giá độ thông thoáng của đường thở và khả năng hô hấp. Thực hiện đồng thời chẩn đoán và điều trị TBI ở những bệnh nhân bị thương nặng.

Đánh giá thần kinh tập trung, nhanh chóng bằng Thang điểm hôn mê Glasgow (GCS) và phản ứng của đồng tử với ánh sáng. Lý tưởng nhất là đánh giá bệnh nhân trước khi dùng thuốc tê và thuốc an thần. Bệnh nhân được đánh giá lại thường xuyên (ví dụ, sau 15 - 30 phút lúc đầu, mỗi 1 giờ khi đã ổn định). Mức độ cải thiện hoặc xấu đi giúp ước tính mức độ nghiêm trọng của chấn thương và tiên lượng.

Đánh giá lâm sàng hoàn chỉnh

Kiểm tra toàn bộ thần kinh ngay khi bệnh nhân đủ ổn định. Kiểm tra trẻ sơ sinh và trẻ em cẩn thận xem có xuất huyết võng mạc hay không, có thể là dấu hiệu của hội chứng rung lắc. Soi đáy mắt ở người lớn có thể phát hiện bong võng mạc do chấn thương và không có xung động tĩnh mạch võng mạc do tăng áp lực nội sọ (ICP), tuy nhiên vẫn có thể cho kết quả bình thường mặc dù chấn thương não.

Chấn động được chẩn đoán khi mất ý thức hoặc trí nhớ kéo dài < 6 giờ và các triệu chứng không giải thích được do chấn thương não trên hình ảnh thần kinh.

Tổn thương trục lan tỏa (DAI) được nghi ngờ khi mất ý thức kéo dài hơn 6 giờ và các vết xuất huyết vi mô nhìn thấy trên CT.

Chẩn đoán các loại TBI khác được thực hiện bằng CT hoặc MRI.

Hình ảnh thần kinh

Luôn thực hiện chẩn đoán hình ảnh luôn ở những bệnh nhân có suy giảm ý thức thoáng qua, điểm GCS < 15, các dấu hiệu thần kinh khu trú, nôn mửa dai dẳng, co giật, tiền sử mất ý thức hoặc nghi ngờ gãy xương trên lâm sàng. Chụp CT đầu ở tất cả các bệnh nhân có nhiều chấn thương đầu nhỏ vì hậu quả của việc bỏ sót khối máu tụ là rất nghiêm trọng, nhưng nên cân nhắc phương pháp này có nguy cơ gây tác dụng phụ do bức xạ từ CT ở bệnh nhân trẻ tuổi.

Chụp cắt lớp CT

Mặc dù chụp X-quang thường quy có thể phát hiện một số vết nứt hộp sọ, nhưng không thể giúp đánh giá não và trì hoãn chẩn đoán xác định; do đó, chụp X-quang thường quy thường không được thực hiện.

CT là lựa chọn tốt nhất để chẩn đoán hình ảnh ban đầu vì có thể phát hiện máu tụ, xung huyết, gãy xương sọ (những vết cắt mỏng thu được để tiết lộ những vết nứt sọ nền trên lâm sàng, có thể không nhìn thấy được), và đôi khi tổn thương dọc trục lan tỏa.

CT có thể phát hiện:

• Bầm tụ máu và chảy máu cấp tính có độ mờ đục (đặc) so với mô não.

• Máu tụ ngoài màng cứng động mạch xuất hiện dưới dạng đục mờ hình thấu kính trên mô não, thường nằm trong vùng chứa động mạch màng não giữa.

• Các khối máu tụ dưới màng cứng thường xuất hiện dưới dạng các vết mờ hình lưỡi liềm bên trên mô não.

Hình ảnh khối máu tụ dưới màng cứng mãn tính đậm màu hơn so với mô não, trong khi tụ máu dưới màng cứng bán cấp có thể có độ mờ tương tự như mô não (do đồng tỷ trọng). Tụ máu dưới màng cứng đồng tỷ trọng, đặc biệt nếu hai bên và đối xứng, có thể chỉ xuất hiện bất thường rất nhỏ. Ở những bệnh nhân thiếu máu nặng, tụ máu dưới màng cứng cấp tính có thể xuất hiện cùng với mô não. Có một số bệnh nhân có hình ảnh khác với các đặc điểm điển hình này.

Các dấu hiệu của hiệu ứng khối lượng bao gồm mất hình ảnh rãnh cuộn não, chèn ép não thất và bể đáy, và dịch chuyển đường giữa. Nếu không có những dấu hiệu này cũng không loại trừ tăng áp lực nội sọ (ICP), và hiệu ứng khối có thể xuất hiện với ICP bình thường.

Sự dịch chuyển > 5 mm so với đường giữa thường được coi là một dấu hiệu cần phải phẫu thuật lấy máu tụ.

MRI có thể hữu ích sau này trong quá trình lâm sàng để phát hiện các ổ tụ máu ẩn, tổn thương trục lan tỏa và tổn thương thân não. MRI thường nhạy hơn CT để chẩn đoán các khối máu tụ dưới màng cứng mãn tính cấp tính rất nhỏ hoặc đồng tỷ trọng rất nhỏ. Bằng chứng sơ bộ chưa được xác nhận cho thấy rằng một số phát hiện MRI nhất định dự đoán tiên lượng bệnh.

Chụp mạch, chụp CT mạch và chụp mạch cộng hưởng từ đều hữu ích cho việc đánh giá tổn thương mạch máu. Ví dụ, nghi ngờ tổn thương mạch máu khi kết quả CT không phù hợp với kết quả khám lâm sàng (ví dụ, liệt nửa người với CT bình thường hoặc không chẩn đoán do thiếu máu cục bộ tiến triển nghi ngờ thứ phát do huyết khối mạch máu hoặc thuyên tắc do bóc tách động mạch cảnh).

Phương pháp điều trị chấn thương sọ não hiệu quả

Chấn thương sọ não điều trị theo mức độ như sau:

• Đối với chấn thương nhẹ: Xuất viện và theo dõi tại nhà.

• Đối với chấn thương vừa và nặng: Tối ưu hóa thông khí, oxy và tưới máu não; điều trị các biến chứng (tăng áp lực nội sọ, co giật, tụ máu); và vật lý trị liệu.

Nhiều chấn thương ngoài sọ do va chạm và ngã xe cơ giới, thường cần được điều trị đồng thời. 

Khi sơ cứu tại hiện trường xảy ra tai nạn, cần đảm bảo đường thở thông thoáng và kiểm soát chảy máu bên ngoài trước khi chuyển bệnh nhân đến bệnh viện. Đặc biệt cẩn thận tránh di lệch cột sống hoặc các xương khác để bảo vệ tủy sống và mạch máu. Cần duy trì bất động thích hợp với vòng cổ và ván dài cột sống cho đến ổn định toàn bộ cột sống bằng cách khám và chụp ảnh. Sau khi đánh giá thần kinh nhanh ban đầu, nên giảm đau bằng opioid tác dụng ngắn (ví dụ: Fentanyl).

Tại bệnh viện, sau khi đánh giá ban đầu, các phát hiện về thần kinh (Thang điểm hôn mê Glasgow và phản ứng đồng tử), huyết áp (HA), mạch và nhiệt độ nên được ghi lại thường xuyên trong vài giờ vì bất kỳ sự suy giảm nào cũng cần được chú ý kịp thời. Kết quả GCS và CT phân tầng mức độ nghiêm trọng của chấn thương, giúp định hướng điều trị.

Nền tảng của quản lý tất cả các bệnh nhân bị chấn thương sọ não (TBI) là duy trì thông khí, oxy và tưới máu não đầy đủ để tránh chấn thương não thứ phát.

Tích cực xử trí sớm tình trạng thiếu oxy, tăng CO2 máu, hạ huyết áp và tăng ICP giúp tránh các biến chứng thứ phát. Chảy máu do chấn thương (bên ngoài và bên trong) được kiểm soát nhanh chóng, và thể tích nội mạch được thay thế kịp thời bằng dịch (ví dụ: Nước muối 0,9%) hoặc đôi khi truyền máu để duy trì tưới máu não. Chống chỉ định dùng chất lỏng nhược trương (đặc biệt là 5% D/W) vì chúng chứa quá nhiều nước tự do, có thể làm tăng phù não và ICP.

Các biến chứng khác cần kiểm tra và phòng ngừa bao gồm tăng thân nhiệt, hạ natri máu, tăng đường huyết và mất cân bằng chất lỏng.

Chấn thương nhẹ

Nếu bệnh nhân bị chấn thương nhẹ không bất tỉnh hoặc chỉ mất ý thức trong thời gian ngắn và có các dấu hiệu sinh tồn ổn định, chụp CT đầu bình thường, chức năng thần kinh và tâm thần bình thường, có thể cho xuất viện và người nhà hoặc bạn bè phải theo dõi chặt chẽ trong 24 giờ tiếp theo. Đưa bệnh nhân trở lại bệnh viện nếu có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Giảm mức độ ý thức;

• Dấu hiệu thiếu hụt thần kinh;

• Đau đầu tồi tệ hơn;

• Nôn mửa;

• Suy giảm chức năng tâm thần (ví dụ: Có vẻ bối rối, không thể nhận ra mọi người, cư xử bất thường);

• Co giật.

Những bệnh nhân bị mất ý thức hoặc có bất kỳ bất thường nào về chức năng tâm thần, thần kinh và không thể quan sát chặt chẽ sau khi xuất viện thường được theo dõi tại khoa cấp cứu hoặc qua đêm tại bệnh viện, chụp CT sau 8 đến 12 giờ nếu các triệu chứng vẫn còn. Những bệnh nhân không có thay đổi về thần kinh nhưng có những bất thường nhỏ trên CT đầu (ví dụ: Các vết rỗ nhỏ, tụ máu dưới màng cứng nhỏ không có hiệu ứng khối, xuất huyết dưới nhện do chấn thương thủng hoặc chấn thương nhỏ) chỉ cần chụp CT theo dõi trong vòng 24 giờ. Nếu CT ổn định và kết quả kiểm tra thần kinh bình thường, có thể được xuất viện.

Chấn thương vừa và nặng

Bệnh nhân bị chấn thương trung bình thường không cần đặt nội khí quản và thở máy (trừ khi có các chấn thương khác) hoặc theo dõi ICP. Tuy nhiên, vì tình trạng xấu đi có thể xảy ra, những bệnh nhân này nên được nhập viện và theo dõi ngay cả khi CT đầu bình thường.

Bệnh nhân bị thương nặng được đưa vào đơn vị chăm sóc tích cực. Vì phản xạ bảo vệ đường thở thường bị suy giảm và ICP có thể tăng lên, bệnh nhân được đặt nội khí quản trong khi thực hiện các biện pháp để tránh tăng ICP.

Quản lý bệnh nhân TBI nặng dựa trên thông tin từ theo dõi ICP để giảm tỷ lệ tử vong tại bệnh viện và tử vong sau chấn thương trong 2 tuần; tuy nhiên, một số bằng chứng cho thấy rằng việc quản lý bằng cách sử dụng kết hợp các đánh giá lâm sàng và chụp X quang một mình sẽ dẫn đến các kết quả tương đương. Theo dõi áp lực tưới máu não (CPP) có thể giúp giảm tỷ lệ tử vong sau chấn thương trong 2 tuần. Tuy nhiên, cần tiếp tục theo dõi chặt chẽ bằng cách sử dụng GCS và đáp ứng đồng tử, và CT được lặp lại, đặc biệt nếu có tăng ICP không giải thích được.

Tăng áp lực nội sọ

Nguyên tắc điều trị cho bệnh nhân tăng ICP bao gồm:

• Đặt nội khí quản nhanh chóng;

• Thông khí cơ học;

• Theo dõi ICP và CPP;

• Thuốc an thần khi cần thiết;

• Duy trì thể tích máu và độ thẩm thấu huyết thanh từ 295 - 320 mOsm/kg (295 - 320 mmol/kg);

• Đối với tăng ICP khó chữa, có thể dẫn lưu dịch não tủy (CSF), giảm thông khí tạm thời, phẫu thuật cắt sọ giảm áp, hoặc gây mê não tủy bằng pentobarbital.

Đặt nội khí quản nhanh (sử dụng thuốc giãn cơ) nếu bệnh nhân TBI cần hỗ trợ đường thở hoặc thở máy. Đặt nội khí quản có thể gây ho và nôn mửa và do đó làm tăng ICP. Thuốc được sử dụng để giảm sự gia tăng ICP khi đặt nội khí quản như: Lidocain 1,5 mg/kg tiêm tĩnh mạch (IV) 1 - 2 phút trước khi cho giãn cơ. Etomidate rất phù hợp vì có tác dụng tối thiểu trên HA. Liều IV ở người lớn là 0,3 mg/kg (hoặc 20 mg cho người lớn cân nặng trung bình) và ở trẻ em là 0,2 - 0,3 mg/kg. Nếu không có các thuốc này và bệnh nhân không bị hạ huyết áp, có thể thay thế bằng propofol 0,2 - 1,5 mg/kg IV. Succinylcholine 1,5 mg/ kg IV thường được sử dụng để gây tê.

Cần đánh giá tình trạng đủ oxy và thông khí bằng cách sử dụng máy đo oxy trong mạch và khí máu động mạch (nếu có thể, đo CO2 cuối thì thở ra). Mục tiêu là mức PaCO2 bình thường (38 - 42 mmHg). Giảm thông khí dự phòng (PaCO2 25 - 35 mmHg) không còn được khuyến cáo. PaCO2 thấp hơn làm giảm ICP do gây co mạch não, nhưng sự co mạch này cũng làm giảm tưới máu não, do đó làm tăng thiếu máu cục bộ. Do đó, giảm thông khí (PaCO2 mục tiêu từ 30 - 35 mmHg) chỉ được sử dụng trong vài giờ đầu tiên và đối với ICP không đáp ứng với các biện pháp khác.

Theo dõi và kiểm soát ICP và CPP ở những bệnh nhân bị TBI nặng, không thể tuân theo các lệnh đơn giản, đặc biệt là những người có CT đầu bất thường. Mục tiêu là duy trì ICP ở mức < 20 mmHg và CPP càng gần 60 mmHg càng tốt. Tăng lưu thông máu ở tĩnh mạch não (làm giảm ICP) bằng cách nâng đầu giường lên 30° và giữ đầu ở vị trí chính diện. Nếu cần, dẫn lưu dịch não tủy bằng một ống thông não thất để làm ICP. 

Thuốc an thần có thể được sử dụng để ngăn ngừa kích động, hoạt động cơ bắp quá mức (ví dụ: Do mê sảng), và giúp giảm nhẹ phản ứng với cơn đau, ngăn ngừa sự gia tăng ICP. Để an thần, propofol thường được dùng cho người lớn (chống chỉ định ở trẻ em) vì tác dụng khởi phát nhanh và thời gian tác dụng rất ngắn; liều 0,3 mg/kg/giờ truyền IV liên tục, tăng dần liều khi cần thiết (lên đến 3 mg/kg/giờ). Không tiêm bolus ban đầu. Tác dụng ngoại ý thường gặp nhất là hạ huyết áp. Dùng kéo dài ở liều cao có thể gây viêm tụy. Benzodiazepine (ví dụ: Midazolam, lorazepam) cũng có thể được sử dụng để an thần, nhưng không tác dụng nhanh như propofol và phản ứng liều của cá nhân có thể khó dự đoán. Thuốc chống loạn thần làm chậm quá trình hồi phục và nên tránh dùng nếu có thể. Hiếm khi cần dùng thuốc giãn cơ; nếu phải chỉ định, phải cho bệnh nhân an thần đầy đủ.

Kiểm soát cơn đau tốt thường cần opioid.

Duy trì thể tích máu và nồng độ thẩm thấu huyết thanh bình thường (độ thẩm thấu bình thường hoặc hơi cao; nồng độ thẩm thấu huyết thanh mục tiêu 295 - 320 mOsm/kg [295 - 320 mmol/kg]) là rất quan trọng. Để kiểm soát ICP, các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng dung dịch muối ưu trương (thường 2% - 3%) hiệu quả hơn mannitol. Nó được truyền với liều 2 - 3 mL/kg IV khi cần thiết hoặc truyền liên tục 1 mL/kg/giờ. Mức natri huyết thanh được theo dõi và giữ ≤ 155 mEq/L (155 mmol/L).

Thuốc lợi tiểu thẩm thấu (ví dụ: Mannitol) tiêm tĩnh mạch là một lựa chọn thay thế để giảm ICP và duy trì độ thẩm thấu huyết thanh. Tuy nhiên, nên dành riêng cho bệnh nhân có tình trạng xấu đi hoặc được sử dụng trước mổ cho bệnh nhân có máu tụ. Dung dịch mannitol 20% truyền với liều 0,5 - 1 g/kg IV (2,5 - 5 mL/kg) trong 15 - 30 phút và lặp lại với liều lượng 0,25 - 0,5 g/kg (1,25 - 2,5 mL/kg) thường xuyên khi cần thiết (thường 6 - 8 giờ/lần); giúp giảm ICP trong vài giờ. Mannitol phải được sử dụng thận trọng cho những bệnh nhân bị bệnh mạch vành nặng, suy tim, suy thận, hoặc tắc nghẽn mạch phổi vì mannitol làm tăng nhanh chóng thể tích nội mạch. Vì thuốc lợi tiểu thẩm thấu làm tăng đào thải nước qua thận so với natri, việc sử dụng mannitol kéo dài cũng có thể dẫn đến cạn nước và tăng natri huyết. Furosemide 1 mg/kg IV cũng hữu ích để giảm tổng lượng nước trong cơ thể, đặc biệt khi cần tránh tăng thể tích máu thoáng qua liên quan đến mannitol. Cần theo dõi chặt chẽ cân bằng nước và điện giải trong khi sử dụng thuốc lợi tiểu thẩm thấu.

Phẫu thuật mở hộp sọ giảm áp có thể được xem xét khi tăng ICP không thể thực hiện được các biện pháp can thiệp khác và đôi khi là biện pháp chính (ví dụ tại thời điểm phẫu thuật để dẫn lưu máu tụ đáng kể). Đối với phẫu thuật mở sọ, một phần của hộp sọ được lấy ra (sẽ được lắp lại sau này), sau đó tạo hình màng cứng được để cho phép não phồng ra ngoài. Số lượng và vị trí loại bỏ xương tùy thuộc vào chấn thương, nhưng lỗ hở phải đủ để giữ cho vết sưng không chèn ép mô não vào rìa của khiếm khuyết. 

Gây mê bằng pentobarbital là một lựa chọn hiện nay ít phổ biến để tăng ICP khó chữa. Gây hôn mê bằng cách truyền pentobarbital 10 mg/kg IV trong 30 phút, 5 mg/kg/giờ trong 3 giờ, sau đó truyền duy trì 1 mg/kg/giờ. Liều có thể được điều chỉnh để ngăn chặn các đợt bùng phát hoạt động điện não đồ. Thường gặp tình trạng tụt huyết áp và được điều chỉnh bằng cách truyền nước và nếu cần, dùng thuốc vận mạch.

Trị liệu hạ thân nhiệt toàn thân không hữu ích.

Corticosteroid liều cao trước đây đã được ủng hộ để giảm phù não và ICP. Tuy nhiên, corticosteroid không hữu ích để kiểm soát ICP và không được khuyến cáo. 

Một loạt các chất bảo vệ thần kinh đã và đang được nghiên cứu, nhưng cho đến nay, chưa có thuốc nào chứng minh được hiệu quả trong các thử nghiệm lâm sàng.

Động kinh

Động kinh có thể làm trầm trọng thêm tổn thương não và tăng ICP, do đó cần được điều trị kịp thời. Ở những bệnh nhân có chấn thương cấu trúc đáng kể (ví dụ, các vết tụ máu lớn, rách mô não, gãy xương sọ) hoặc điểm GCS < 10, nên xem xét sử dụng thuốc chống co giật dự phòng.

Nếu sử dụng phenytoin, liều tải 20 mg/kg IV (với tốc độ tối đa là 50 mg/phút để ngăn ngừa các tác dụng phụ trên tim mạch như hạ huyết áp và nhịp tim chậm). Liều IV duy trì khởi đầu cho người lớn là 2 - 2,7 mg/kg x3 lần/ngày; trẻ em cần liều cao hơn (lên đến 5 mg/kg x 2 lần/ngày đối với trẻ em < 4 tuổi). Nên đo nồng độ thuốc trong huyết thanh để điều chỉnh liều.

Thời gian điều trị phụ thuộc vào loại chấn thương và kết quả điện não đồ. Nếu không có cơn co giật nào xuất hiện trong vòng 1 tuần, nên ngừng dùng thuốc chống co giật.

Thuốc chống co giật mới hơn đang được nghiên cứu. Fosphenytoin, một dạng phenytoin có khả năng hòa tan trong nước tốt hơn, đang được sử dụng cho một số bệnh nhân không thể thiết lập đường truyền tĩnh mạch trung tâm vì thuốc làm giảm nguy cơ viêm tắc tĩnh mạch khi tiêm tĩnh mạch ngoại vi. Liều dùng giống như đối với phenytoin. Levetiracetam được sử dụng ngày càng nhiều, đặc biệt ở những bệnh nhân bị rối loạn gan.

Vỡ xương sọ

Vỡ xương khép kín không cần điều trị đặc hiệu.

Vỡ xương do đè ép đôi khi cần phải phẫu thuật để nâng cao các mảnh vỡ, theo dõi các mạch vỏ não bị rách, sửa chữa màng cứng và khắc phục não bị thương.

Gãy xương hở có thể cần phẫu thuật cố định trừ khi không có rò rỉ dịch não tủy và chỗ gãy không bị lõm xuống quá độ dày của hộp sọ.

Việc sử dụng kháng sinh dự phòng đang gây tranh cãi vì dữ liệu hạn chế về hiệu quả của nó và lo ngại thúc đẩy các chủng kháng thuốc.

Phẫu thuật

Máu tụ nội sọ có thể cần phải phẫu thuật khẩn cấp để ngăn ngừa hoặc điều trị chuyển dịch não, chèn ép và thoát vị; do đó, tư vấn phẫu thuật thần kinh sớm là bắt buộc.

Tuy nhiên, không phải tất cả các khối máu tụ đều cần phẫu thuật loại bỏ. Các khối máu tụ nhỏ trong não hiếm khi phải phẫu thuật. Bệnh nhân có máu tụ nhỏ dưới màng cứng thường có thể được điều trị mà không cần phẫu thuật.

Các yếu tố gợi ý phẫu thuật khẩn cấp bao gồm:

• Dịch chuyển não giữa > 5 mm;

• Nén bể đáy;

• Kết quả kiểm tra thần kinh xấu đi.

Máu tụ dưới màng cứng mãn tính có thể cần phẫu thuật dẫn lưu nhưng ít khẩn cấp hơn nhiều so với máu tụ dưới màng cứng cấp tính. Máu tụ ngoài màng cứng lớn hoặc động mạch được điều trị bằng phẫu thuật, nhưng máu tụ ngoài màng cứng nhỏ được cho là có nguồn gốc từ tĩnh mạch có thể được theo dõi bằng CT liên tục.

Các vấn đề chăm sóc quan trọng khác trong TBI

Thiếu máu và giảm tiểu cầu là những vấn đề thường gặp ở những bệnh nhân đã từng bị TBI. Tuy nhiên, truyền máu có thể gây ra nhiều biến chứng hơn đáng kể và tỷ lệ tử vong cao hơn; do đó, ngưỡng truyền máu ở bệnh nhân TBI phải cao - tương đương với các bệnh nhân chăm sóc đặc biệt khác.

Tăng đường huyết dự báo nguy cơ tăng ICP, suy giảm chuyển hóa não, nhiễm trùng đường tiết niệu và nhiễm khuẩn huyết; do đó, việc kiểm soát đường huyết cẩn thận rất cần thiết ở những bệnh nhân bị TBI. Tuy nhiên, trong một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng so sánh các phác đồ tăng cường (để duy trì glucose < 80 - 120 mg/dL [4,4 - 6,7 mmol/L]) với các phác đồ truyền thống (để duy trì glucose < 220 mg/dL [12,2 mmol/L]), điểm GCS là như nhau ở thời điểm 6 tháng, nhưng tần suất các đợt hạ đường huyết cao hơn với chế độ điều trị tích cực.

Hạ thân nhiệt để cải thiện sự phục hồi thần kinh bằng cách cải thiện khả năng bảo vệ thần kinh và giảm ICP trong giai đoạn cấp tính sau TBI. Tuy nhiên, hạ thân nhiệt dự phòng sớm (trong vòng 2,5 giờ), ngắn hạn (48 giờ sau chấn thương) không cải thiện kết quả ở bệnh nhân TBI nặng so với điều trị y tế tiêu chuẩn, và làm tăng nguy cơ rối loạn đông máu và tim mạch không ổn định.

Thuốc chẹn kênh calci sử dụng để ngăn ngừa co thắt mạch não sau TBI, duy trì lưu lượng máu đến não, và ngăn ngừa tổn thương thêm. Tuy nhiên, thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng về thuốc này ở bệnh nhân TBI cấp tính và xuất huyết dưới nhện do chấn thương đã kết luận rằng hiệu quả vẫn chưa chắc chắn.

Phục hồi chức năng

Khi tình trạng thiếu hụt thần kinh kéo dài, cần phải phục hồi chức năng. Phục hồi chức năng sau chấn thương não kết hợp trị liệu vật lý, nghề nghiệp và ngôn ngữ, các hoạt động xây dựng kỹ năng và tư vấn để đáp ứng nhu cầu xã hội và tình cảm của bệnh nhân. Các nhóm hỗ trợ chấn thương não có thể hỗ trợ gia đình các bệnh nhân chấn thương não.

Đối với những bệnh nhân hôn mê kéo dài hơn 24 giờ, 50% trong số họ có di chứng thần kinh dai dẳng nghiêm trọng, thường phải kéo dài thời gian phục hồi chức năng, đặc biệt trong lĩnh vực nhận thức và cảm xúc. 

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của Chấn thương sọ não

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Bệnh nhân cần nghỉ ngơi nhiều, không hoạt động trí não và thể chất quá sức.

• Hạn chế tham gia các hoạt động có nguy cơ cao gây va chạm, chấn thươn vùng đầu.

• Không lái xe, hoạt động thể thao hoặc vận hành máy móc cho đến khi bác sĩ đồng ý.

• Không tự ý sử dụng các loại thuốc tăng cường tuần hoàn máu não, bổ não, kể cả dược liệu mà chưa có sự đồng ý của bác sĩ.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi có những triệu chứng bất thường trên thần kinh để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

• Ngưng sử dụng thức uống có cồn và những chất kích thích khác.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung các thực phẩm như thịt gà, thịt heo, cá, ngũ cốc nguyên hạt, dầu olive, omega 3, trái cây và rau sẫm màu như rau bina, cải xoăn. Chế biến các món thanh đạm, mềm, dễ nhai nuốt.

• Chế độ ăn của người sau chấn thương sọ não cần có hàm lượng protein cao để thúc đẩy tăng trưởng, sửa chữa các mô bị hỏng.

• Hạn chế các thức uống có chứa caffeine. Không uống bia rượu và các loại thức uống có cồn.

• Loại bỏ thức ăn chứa nhiều chất béo hydrogen hóa, chất béo bão hòa do tăng nguy cơ đột quỵ.

• Hạn chế sử dụng muối trong bữa ăn và tránh thức uống có đường tinh luyện.

Phương pháp phòng ngừa chấn thương sọ não hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Luôn thắt dây an toàn khi đi xe ô tô. Trẻ nhỏ phải luôn ngồi ở ghế sau của ô tô được bảo đảm bằng ghế an toàn dành cho trẻ em hoặc ghế nâng phù hợp với kích thước và trọng lượng của trẻ.

Không lái xe sau khi sử dụng rượu hoặc các chất kích thích, kể cả các loại thuốc kê đơn có thể làm giảm khả năng lái xe.

Đội mũ bảo hiểm khi đi xe đạp, ván trượt, mô tô, xe trượt tuyết hoặc xe địa hình. Đồng thời đội mũ bảo hộ đầu thích hợp khi chơi bóng chày hoặc các môn thể thao, trượt tuyết, trượt băng, trượt ván trên tuyết hoặc cưỡi ngựa.

Không lái xe, đi bộ hoặc băng qua đường khi đang sử dụng điện thoại, máy tính bảng hoặc bất kỳ thiết bị thông minh nào. Những sự phân tâm này có thể dẫn đến tai nạn hoặc té ngã.