Nếu văn học được ví như một bản hòa ca của cảm xúc, nghệ thuật và hình tượng thì hẳn ca dao là nốt nhạc đẹp đẽ nhất. Dù ra đời sớm nhất nhưng không vì vậy mà nó không đẹp và đậm chất nghẹ thuật. Ca dao là nốt nhạc được tạo ra từ cung đàn của cảm xúc, và đọng lại bởi cái tâm của những người lao động. Trong đó, ca dao về tình yêu đôi lứa là thanh âm trong trẻo nhất trong bản giao hưởng ca dao. Những câu ca dao về tình yêu đôi lứa đẹp đến độ, chúng ta phải thốt lên rằng tại sao tình yêu khi xưa lại tinh tế và chân thành đến như vậy. Trong đó, bài ca dao Khăn thương nhớ ai là bài ca dao nổi bật nhất.
"Khăn thương nhớ ai,
Khăn rơi xuống đất.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn vắt lên vai.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn chùi nước mắt.
Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không tắt.
Mắt thương nhớ ai,
Mắt ngủ không yên.
Đêm qua em những lo phiền,
Lo vì một nỗi không yên một bề..."
Bài ca nằm trong hệ thống ca dao về đề tài thương nhớ, một cung bậc trong ca dao tình yêu của người bình dân Việt Nam. Bài ca diễn tả nỗi nhớ niềm thương của một cô gái. Nhớ thương da diết, nhớ đến thao thức, cồn cào gan ruột mà không dễ bộc lộ. Có thể nói, nỗi nhớ chính là xúc cảm thường trực nhất khi yêu:
Khăn thương nhớ ai,
Khăn rơi xuống đất.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn vắt lên vai.
Khăn thương nhớ ai,
Khăn chùi nước mắt.
Bài ca dao thể hiện nỗi nhớ người yêu của một cô gái. Không chỉ nhớ mà còn có lo phiền, phấp phỏng. Chính sự lo phiền, phấp phỏng ấy đã làm cho nỗi nhớ còn thêm chiều sâu, khiến nỗi nhớ có thể làm lay tỉnh toàn bộ nhân cách con người. Hình tượng chiếc khăn, ngày xưa tượng trưng cho sự chia ly, đôi lứa khi chia tay nhau, thường tặng cho đối phương chiếc khăn để làm tín vật định tình. Cô gái trong bài thơ, nhìn khăn mà nhớ đến người. Nỗi buồn u uất, khắc khoải in đậm trong từng câu thơ. Hình ảnh khăn được lặp lại nhiều lần khẳng định tâm trạng đau buồn của cô gái, Chiếc khăn vắt hờ hững trên vai vô ý rơi xuống đất. Nhân vật trữ tình cúi nhặt và bỗng nhiên nhìn thấy khăn như nhìn thấy chính cõi lòng mình. Câu hỏi tu từ “khăn thương nhớ ai” thực chất là tự cô gái hỏi bản thân mình, vì sao lại hỏi, câu hỏi tại sao lại da diết và đau đớn đến thế? Có thể nói, nhân vật trữ tình như rơi vào cõi hư, nơi tồn tại những nhân vật vô tri nhưng lại được cô thổi vào tâm trạng của mình, vì vậy cô nhìn khăn cũng thấy khăn đang thương nhớ người yêu như mình. Cái khăn, tự nó không biết “thương nhớ” không biết “rơi xuống”, “vắt lên”, “chùi nước tnắt”, nhưng những hình ảnh vận động mang cảm xúc người đă làm hiện lên hình ảnh con người với tâm trạng ngổn ngang niềm thương nhớ cùng nỗi lo âu. Nhớ đến ngơ ngẩn, nỗi nhớ toả theo nhiều hướng của không gian “khăn rơi xuống đất” rồi lại “khăn vắt lên. Vai”, cuôì cùng thu lại trong cảnh khóc thầm “khăn chùi nước mắt”.Một nỗi nhớ quá day dứt, ca dao cũng có câu thơ:
Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than
Nỗi nhớ ấy càng được nâng lên khi hóa thân vào những sự vật khác:
Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không tắt.
Mắt thương nhớ ai,
Mắt ngủ không yên.
Đèn cũng là một hình ảnh mang tính biểu tượng, tượng trưng cho sự cô đơn tĩnh mịch. Trong đêm khuya hình ảnh ngọn đèn như càng khắc sâu vào trong nỗi cô đơn của mỗi người, đặc biệt là người con gái khi yêu, vì vậy cho nên, đèn nhớ người mà chẳng buồn tắt, mắt nhớ người mắt chẳng muốn yên. Cùng bắt gắp ý thơ này, Xuân Quỳnh từng có những câu thơ:
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Khăn xuất hiện trước rồi đến đèn và sau cùng là mắt. Có một sự dịch chuyển từ xa đến gần của các hình ảnh, từ sự vật bên ngoài đến chính con người tác giả. Nỗi nhớ càng được thổ lộ lại càng nồng nàn - nồng nàn đến mức làm rung lên toàn bộ thế giới tâm hồn của nhân vật trữ tình và xét về hiệu quả thẩm mĩ, nó cũng làm biến chuyển cả nhịp thơ, ngày càng gấp gáp và mãnh liệt. trong bài ca dao, ta có thể vừa nhìn thấy được sự bối rối của cảm xúc, khi nhân vật như chìm vào cõi mộng ảo, trò chuyện với các sự vật xung quanh mình. Nhưng đồng thời cũng thấy được sự lô gich của cảm xúc, khi từ da diết trở nên mãnh liệt cực hạn. Từ tưởng tượng sự có mặt của các sự vật vô tri như thể con người thực sự, đến tỉnh táo, ý thức được nỗi đau của mình:
Đêm qua em những lo phiền
Lo vì một nỗi không yên một bề
Hai câu thơ cuối, nhân vật đối diện với cảm xúc của chính mình, không chỉ là nỗi nhớ, mà còn là nỗi lo tận cùng, những phấp phỏm, những lo toan về mối tình của mình, Nhân vật trữ tình hiểu rằng mình đã lo phiền và cũng biết nguyên nhân của nỗi lo phiền ấy. Yêu nhau nhiều nhưng dễ gì đến được với nhau, lấy được nhau. Bao nhiêu chuyện phải bận lòng, bao nhiêu thứ có thể cản trở hạnh phúc. Cô gái nói "Lo vì một nỗi không yên một bề" - chỉ một bề nhưng lại bề bề nỗi lo. Tồn tại trong tình yêu, đôi khi không chỉ có hạnh phúc, một chút khổ, một chút thương, một chút nhớ mới thành được tình yêu. Điệp từ “lo” để nhân mạnh tâm trạng của cô gái, yêu đấy, nhưng không bao giờ thôi suy nghĩ về tương lai của mỗi người.
“Khăn thương nhớ ai” là bài thơ tiêu biểu cho đề tài tình yêu đôi lứa của ca dao, nỗi nhớ là cảm xúc chủ đạo, bài thơ diễn tả trọn vẹn cảm xúc này để người đọc hiểu hơn về tình yêu, về những cảm xúc khi yêu.
Xem thêm:
Phân tích bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai để thấy được sự khó khăn, trắc trở của người con gái trong tình yêu, cô mãi chìm trong đau đớn, trăn trở, buồn phiền vì số phận.
- Phân tích chi tiết bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai
- Kết bài
Ca dao dân ca Việt Nam rất đa dạng, trong đó chủ đề tình yêu luôn được thu hút nhất. Tình yêu luôn là đề tài muôn thuở, nhận được sự quan tâm nhiều nhất từ khán giả. Bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai kể về hình ảnh người phụ nữ trải qua nhiều đau thương và khát khao hạnh phúc. Bài ca dao là nỗi lòng người con gái xưa phải trải qua nhiều ngăn cách, khó khăn trong tình yêu. Cùng phân tích bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai để thấu hiểu cảm giác, nỗi lòng của người con gái xưa.
Phân tích chi tiết bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai
Việt Nam sở hữu kho tàng lớn về số lượng thể loại ca dao, mang lại nhiều ý nghĩa tốt đẹp. Chủ đề khá đa dạng về làng quê, vợ chồng, đất nước và tình yêu đôi lứa. Trong nhiều bài ca dao của Việt Nam, Khăn Thương Nhớ Ai là một tác phẩm đặc sắc. Bài ca dao nói thay cho nỗi lòng người phụ nữ trong thời xưa, khó có thể bày tỏ với đối phương. Chuyện tình yêu của cô gái và chàng trai không thuận lợi.
- Luận điểm 1: Chiếc khăn đại diện cho hình ảnh người phụ nữ nông thôn xưa và là biểu tượng cho số phận
Mở đầu bài thơ là nỗi nhớ nhung, lưu luyến da diết của người phụ nữ với người tình của mình. Mọi hành động của nàng bỗng vô thức, thẫn thờ, mông lung trước khung cảnh. Tình yêu luôn là thứ tình cảm đặc biệt, làm cho con người trở nên lạ lùng, thay đổi nhanh chóng. Đặc biệt là tình yêu của phái yếu, không có cơ hội chủ động, tỏ lòng trước chàng:
“Khăn thương nhớ ai, Khăn rơi xuống đất. Khăn thương nhớ ai, Khăn vắt lên vai. Khăn thương nhớ ai,
Khăn chùi nước mắt.
Thật thắc mắc khi không biết “khăn thương nhớ ai”, hình ảnh khăn thay thế cho thân phận người phụ nữ. Không biết nàng thương nhớ ai, chính nàng là người rõ nhất, nhưng nàng không thừa nhận nó. Người con gái yếu đuối, thấy khăn như là chính bản thân, số phận mình. Không chỉ là nỗi nhớ, cô nàng có có cảm giác bất an, không yên tâm.
Có rất nhiều bài ca dao chủ đề tình yêu, đều có nét đẹp riêng, truyền tải đến người thưởng thức. Tuy nhiên, khi tả về nỗi nhớ thường sẽ đi thẳng trực tiếp vấn đề. Còn đối với Khăn Thương Nhớ Ai, tác giả sử dụng biện pháp ẩn dụ để miêu tả, gợi nên sự mới lạ. Câu “khăn thương nhớ ai” được nhắc lại đến 3 lần, nhấn mạnh nỗi nhớ thêm da diết, sâu đậm. Mỗi hành động khăn rơi, vắt trên vai đều gợi đến sự mơ hồ, mông lung. Khi cảm xúc lên đến đỉnh điểm, cô gái khóc òa lên, lúc này “khăn chùi nước mắt”. Tâm sự của cô gái đè nén bấy lâu nay, một khi tức nước cũng sẽ làm vỡ bờ.
Phân tích bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai để biết được cô gái đang tự tỏ lòng với chính mình. Cô gái cô đơn đến nỗi không biết bày tỏ cùng ai, chỉ biết thổ lộ với mọi vật xung quanh. Tuy nhiên, dù cô có trò chuyện cùng khăn thì cũng như chính lòng mình. Tất cả nỗi lòng đều được thổ lộ ra và đau quặn thắt hơn. Cô chỉ đang tự giãi bày lòng mình ra để nhẹ bớt những gì đã chất chứa từ lâu trong tâm trí.
Bạn đọc có thể tưởng tượng đơn giản, cô gái trong Khăn Thương Nhớ Ai đang nhớ nhung tình yêu trong đau đớn. Khăn được nằm yên trên vai, bỗng dưng rơi xuống đất mà cô không ngờ tới. Trong lòng cô thầm nghĩ, sao khăn lại rơi, hay đang thương nhớ ai? Cô gái như đang mơ một giấc mơ dài chưa có hồi kết, và cô không muốn tỉnh dậy. Tất cả sự vật, câu từ hướng về chung một người, cô hỏi xung quanh cũng như trách vấn chính mình.
- Luận điểm 2: Hình ảnh cây đèn xuất hiện, bày tỏ sự lo lắng cùng nỗi nhớ người yêu của cô gái
Nhân vật tự tình như đang đứng trước gương, soi thấu tấm lòng mình, thấy hết mọi ưu tư bên trong. Hình ảnh khăn, đèn hoàn toàn độc lập với nhau, nhưng chung cùng một nỗi lòng cô gái. Trong ca dao Việt Nam thường thể hiện nét đẹp tự nhiên, mộc mạc, quen thuộc trong đời sống. Hình ảnh cây đèn không hề xuất hiện ngẫu nhiên, mà có ý nghĩa đặc biệt:
“Đèn thương nhớ ai,
Mà đèn không tắt
Mắt thương nhớ ai,
Mắt ngủ không yên”
Phân tích sâu vào nỗi lòng của nhân vật cô gái, chúng ta thấy bài ca dao là một chuỗi sự việc liên kết nhau. Sau hình ảnh khăn thương nhớ là đèn không thể tắt. Khi nhân vật tự tình khóc, có khăn lau nước mắt, cho đến khi về đêm thì nỗi nhớ lại càng da diết. Đôi mắt đẫm lệ, khó có thể chìm vào giấc ngủ khi lòng vẫn trĩu nặng. Đèn vẫn luôn luôn sáng suốt đêm tối, làm dịu tâm hồn bị tổn thương. Đôi mắt và chiếc khăn có sự liên kết đặc biệt, để lau khô nước mắt đang tuôn trào.
Ngọn đèn là một vật hữu hình, có đồng hành cùng đôi mắt của cô gái, thức trong đêm khuya. Ngọn đèn ở đây được ví như đôi mắt, biết thương biết nhớ, chưa có một giây phút nào ngưng. Trong bối cảnh quê hương nghèo Việt Nam, ngọn đèn là hình ảnh quen thuộc, đồng hành với con người trong mỗi đêm tối. Các vật dụng trong bài thơ xuất hiện theo trình tự, ý nghĩa đặc biệt.
Phân tích bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai để thấy người con gái cô đơn trước số phận. Nỗi nhớ người yêu được nhân vật thể hiện thật nồng cháy, sâu sắc, ứng dụng hiệu quả đến từng chi tiết một. Cô gái tâm sự với mọi vật từ xa đến gần, chiếc khăn rồi đến đèn rồi cuối cùng là đôi mắt. Từ những vật dụng hàng ngày thông thường đến chính bản thân tác giả. Nhịp thơ trong bài càng về sau càng sôi động hơn, thế giới tâm hồn của cô gái mỏng manh biểu lộ ra rõ hơn. Trong khi 6 câu thơ đầu là bày tỏ cùng khăn, tiếp theo là đèn, và cuối cùng là đôi mắt. Thủ pháp liệt kê được áp dùng nhiều hơn trong những câu thơ sau.
Nhân vật vẫn chìm sâu trong mộng du, hoang tưởng, chưa trở về với trạng thái bình thường. Càng chìm sâu, nhân vật càng cảm giác nhớ chung tột cùng, đến mức khó mà chịu đựng nổi. Cô mở lòng để cảm xúc dần tan để trở về với thực tại, cuộc sống bình thường.
- Luận điểm 3: Nhân vật lo lắng về mối quan hệ, tình yêu liệu có kết quả tốt, hạnh phúc về sau
Hai câu cuối bài ca dao thuộc thể loại thơ lục bát, đầy ưu tư của tác giả. Sau khi thoát khỏi nỗi nhớ nhung người thương đầy lưu luyến, nhân vật trở về với thực tại. Tuy nhiên, nhân vật tự tình chưa thể nào thoát khỏi hoàn toàn, vẫn trong trạng thái lưu luyến. Trong lòng cô gái vẫn lắm điều lo âu, ưu phiền về cuộc sống, tình yêu, chưa dứt hẳn.
“Đêm qua em những lo phiền,
Lo vì một nỗi không yên một bề…”
Từ thơ tự do, tác giả chuyển sang thể thất ngôn bát cú đường luật để nhấn mạnh thêm nỗi cô đơn buồn phiền. Chuyển thể thơ cũng là sự thay đổi cảm xúc, giọng điệu của nhân vật trữ tình. Mặt khác, đây cũng là cách làm cho vần thơ thêm nhịp nhàng, làm người đọc ấn tượng hơn. Tâm trạng của nhân vật được thể hiện rõ nhất về đêm, khi mọi thứ đi vào tĩnh lặng nhất, những suy nghĩ cũng sâu lắng hơn. Nhân vật nữ nhi hiểu được nỗi lo của mình và nguyên nhân xuất phát từ đâu. Không phải tình yêu nào cũng trọn vẹn, đến với nhau trong vui vẻ, hạnh phúc.
Kết bài
Phân tích bài ca dao Khăn Thương Nhớ Ai để thấy tình yêu khó khăn, trắc trở của nhân vật. Yêu nhau, thương hơn cả bản thân nhưng duyên số không trọn vẹn, chưa đi đến hôn nhân. Không dễ mà yêu nhau có thể đến với nhau, có rất nhiều yếu tố cản trở. Nhân vật tự tình không thể nào kiểm soát, quyết định được hạnh phúc đời mình.