- 03/01/2019 | 12:56 GMT+7
- 38.825 lượt xem
Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng ta thấy có thêm hoạt động giáo dục là "Hoạt động trải nghiệm" với cấp tiểu học và "Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp" đối với cấp THCS, THPT. Vài năm gần đây nhiều đơn vị giáo dục đã tổ chức những hoạt động trải nghiệm.
- Phương pháp giáo dục Montessori có từ hơn 100 năm qua đã tới Việt Nam / Chuyên đề: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Một số bạn đang tưởng rằng "hoạt động trải nghiệm" là một môn học. Để cùng trao đổi để hiểu rõ hơn các vấn đề liên quan tới "hoạt động trải nghiệm", xin chia sẻ với các bạn một phần bài viết của tác giả La Thị Bích Ngọc, Khoa Tiểu học - Mầm non, Trường CĐSP Lào Cai.
Tuy bài viết tập trung vào giáo dục mầm non nhưng cũng cho chúng ta những điều bổ ích đối với các cấp học khác.
Mở đầu
Sáu năm đầu đời được coi là thời kỳ phát triển "vàng" đối với cuộc đời mỗi con người. Vì vậy, giáo dục mầm non tốt sẽ là tiền đề để hình thành một cá nhân toàn diện. Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục sớm đối với trẻ em, công tác giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học ở trường mầm non ngày càng được chú trọng. Dạy học thông qua trải nghiệm là một phương pháp có nhiều ưu điểm và kích thích được các tiềm năng trí tuệ của trẻ. Phương pháp dạy học trải nghiệm được sử dụng trong nhiều mô hình ngoài mô hình giáo dục truyền thống như: mô hình giáo dục của Shichida Makoto [Nhật Bản], Glenn Doman [Mỹ], Phùng Đức Toàn [Trung Quốc], phương pháp giáo dục Montessori. Montessori là phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, dựa trên nền tảng tự do, cho phép trẻ được tự tiếp xúc, ứng xử, khám phá một cách một cách tự nhiên với môi trường xung quanh. Tinh thần giáo dục Montessori đã khẳng định một cách rõ ràng vai trò của giáo dục trải nghiệm trong quá trình học tập của trẻ, cho thấy sự phù hợp giữa phương pháp và mô hình để mang lại một kết quả tốt hơn. Để phù hợp với các đặc điểm tâm sinh lý trẻ, nội dung chương trình giáo dục khoa học cho trẻ ở các trường Mầm non cũng có những thay đổi. Tuy vậy, quá trình này vẫn còn có những hạn chế như ôm đồm quá nhiều nội dung khám phá, quy trình khám phá đơn điệu, nhàm chán,trẻ học một cách thụ động... "Giáo dục khoa học cho trẻ mầm non theo phương pháp Montessori" là một lựa cần thiết giúp giáo viên giải quyết những hạn chế trên và giúp giáo viên có một cái nhìn đúng đắn về trẻ em và các phương pháp dạy học mới.
Một số vấn đề về giáo dục trải nghiệm
Trải nghiệm
Trải nghiệm là quá trình nhận thức, khám phá đối tượng bằng việc tương tác với đối tượng thông qua các thao tác vật chất bên ngoài [nhìn, sờ, nếm, ngửi...] và các quá trình tâm lý bên trong [chú ý, ghi
nhớ, tư duy, tưởng tượng]. Thông qua đó,chủ thể có thể học hỏi, tìm tòi, sáng tạo, tiếp thu, tích lũy được những kinh nghiệm cho bản thân và hoàn thiện các kĩ năng trong cuộc sống.
Giáo dục trải nghiệm
Ngay từ xa xưa, con người đã có những hiểu biết nhất định về ý nghĩa và vai trò của trải nghiệm với việc học tập của mỗi cá nhân. Ở phương Đông, hơn 2000 năm trước, Khổng Tử [551- 479 TCN] nói: "Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên. Những gì tôi thấy, tôi
sẽ nhớ. Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu". Tư tưởng này thể hiện tinh thần chú trọng học tập từ trải nghiệm và việc làm. Ở phương Tây, Aristotle [384- 332TCN] cho rằng: "Những điều chúng ta phải học trước rồi mới làm, chúng ta học thông qua làm việc đó" [2, tr41]
Trong rất nhiều quan điểm, triết lý khác nhau về giáo dục trải nghiệm, không thể không nhắc đến quan điểm giáo dục Montessori. Montessori khẳng định: "Trẻ tự đào luyện mình trong mối quan hệ với môi trường" [1, tr60]. Có
nghĩa là những gì mà trẻ có được phải "thông qua hoàn cảnh sống bên ngoài", thông qua hoạt động tương tác trực tiếp của trẻ với môi trường. Một trong những tư tưởng triết lý của Montessori là chúng ta "không nên coi trọng trí óc hơn là đôi tay, mà phải kết hợp cả hoạt động của trí óc với đôi tay tạo thành một hoạt động sáng tạo song hành" [1, tr59]. Montessori gọi đôi tay là công cụ của trí tuệ và nhận định "đôi tay phối hợp với bộ não để tạo nên trí thông minh của trẻ". Như vậy, "trải nghiệm"
theo quan điểm Montessori nhấn mạnh việc học được thực hiện thông qua các tương tác với môi trường bằng sự kết hợp của nhận thức cảm tính và lý tính [sự phối hợp của đôi tay và trí óc] và cho rằng đó là một phần không thể thiếu để trẻ phát triển và hoàn thiện. Vai trò của trẻ trong quá trình trải nghiệm không chỉ là người tham gia mà chính là chủ thể thực hiện các tương tác với đối tượng; thông qua quá trình tương tác này mà kiến tạo những kiến thức mới trở thành kinh nghiệm của bản
thân.
Đặc trưng của giáo dục trải nghiệm
Học tập được tiếp nhận tốt nhất trong quá trình, không phải ở kết quả. Nghĩa là giáo dục trải nghiệm không chỉ quan tâm đến kết quả của việc học đó ra sao mà quan trọng hơn là trẻ học như thế nào trong quá trình học tập đó. Như vậy, kết quả không phải là yếu tố quyết định tất cả về việc học mà cần quan tâm cả quá trình đi đến kết quả đó.
Học tập trải nghiệm là quá trình liên tục bắt
nguồn từ kinh nghiệm để tạo ra tri thức. Có nghĩa là nguồn gốc những kiến thức mà trẻ có được xuất phát từ thực hành chứ không phải là một lý thuyết. Từ những kinh nghiệm đã có đó, kết hợp với những gì mà trẻ cảm nhận được bằng các giác quan để xây dựng, một kiến thức mới hoặc mở rộng kiến thức của bản thân trẻ chứ không phải chỉ là ghi nhớ những gì trẻ thấy.
Học tập trải nghiệm bao gồm các tương tác giữa con người với đối tượng. Nghĩa là kiến thức mà trẻ thu được không phải nhờ
vào việc cô truyền thụ cho trẻ hay trẻ bị động, ngồi yên, mà cách duy nhất để học tập thông qua giáo dục trải nghiệm là trẻ phải chủ động, tích cực tiếp xúc, tác động tới môi trường đó.
Vai trò của giáo viên và học sinh trong quá trình giáo dục trải nghiệm. Trong quá trình trải nghiệm, trẻ là trung tâm là chủ thể của hoạt động trải nghiệm. Vì vậy, giáo dục trải nghiệm đòi hỏi trẻ phải có nhu cầu, hứng thú, sự tò mò với đối tượng trải nghiệm. Bởi vì chính sự hứng thú, tò mò sẽ trở
thành động lực thúc đẩy trẻ tham gia vào quá trình trải nghiệm và tự trải nghiệm để tìm hiểu thế giới xung quanh. Cùng với trẻ, giáo viên là người dẫn dắt, hướng trẻ vào môi trường trải nghiệm, đồng thời là người quan sát, giúp đỡ và kiểm tra, hướng dẫn, hệ thống lại những kiến thức mà trẻ thu được quá trải nghiệm.
Môi trường trải nghiệm là một yếu tố quan trọng và cần thiết trong quá trình trải nghiệm. Môi trường trải nghiệm phải khai thác được hết kinh nghiệm của trẻ; đảm bảo
an toàn, đầy đủ đối tượng trải nghiệm để trẻ có thể chủ động, tích cực tương tác với môi trường.
Tóm lại, giáo dục trải nghiệm là việc giáo viên tổ chức cho trẻ tương tác với đối tượng, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của "trí óc" và "đôi tay". Quá trình tổ chức trải nghiệm đó cần được thiết kế dựa trên vốn kinh nghiệm của trẻ và khơi gợi sự hứng thú, trí tò mò thúc đẩy trẻ tham gia vào hoạt động trải nghiệm. Trong hoạt động trải nghiệm, việc trẻ tích cực, chủ động tiến
hành trải nghiệm quan trọng hơn kết quả của quá trình đó.
Minh họa tiến trình tổ chức cho trẻ khám phá khoa học theo phương pháp Montessori
Xin lấy một thí dụ cụ thể để chúng ta làm quen với phương pháp Montessori.
Chủ đề: Thế giới thực vật
Đề tài: Khám phá các loại quả
Lứa tuổi: 3- 4 tuổi
Số trẻ: 15- 20 trẻ
Thời gian: 15- 20 phút
Mục tiêu:
Kiến thức
- Trẻ biết tên gọi, biết các đặc điểm [hình dạng, màu sắc, mùi, vị, cấu tạo...] và tác dụng của một số loại quả.
- Mở rộng hiểu biết về các loại quả.
Kĩ năng
- Rèn luyện và phối hợp các giác quan: trẻ quan sát, tri giác, khám phá đặc điểm các
loại quả
- Rèn kĩ năng tư duy: trẻ nhận biết, phân biệt, so sánh các loại quả theo các tiêu chí khác nhau [về màu sắc, hình dạng, bề mặt, trọng lượng...] bằng cảm nhận của các giác quan.
- Rèn kĩ năng thao tác và điều chỉnh các thao tác tay trong hoạt động thực hành trải nghiệm, khám phá các loại quả.
- Phát triển ngôn ngữ: sử dụng từ, câu đơn giản để miêu tả về đặc điểm các loại quả; diễn đạt và thể hiện cảm xúc
- Rèn các kĩ năng: kĩ năng vận động, kĩ năng tích hợp [âm nhạc, tạo
hình], kĩ năng tự phục vụ, kĩ năng xã hội [chia sẻ, chờ đợi theo lượt].
Thái độ
Giáo dục trẻ thích ăn các loại quả, yêu quý và trân trọng môi trường, chăm sóc và bảo vệ tự nhiên [tưới cây, nhổ cỏ...].
Môi trường trải nghiệm
- Địa điểm: lớp học có không gian thoáng mát, có các giỏ cây trang trí.
- Tường lớp: có treo tranh tĩnh vật hoa quả và có sẵn các khung trống để trẻ treo tranh vẽ quả sau bài học [mỗi trẻ một khung tranh].
- Sàn lớp vẽ
sẵn một đường tròn sử dụng cho hoạt động khởi động nhóm.
- Bố trí lớp: Trong lớp có từ 5- 7 bộ bàn ghế [bàn hình chữ nhật cho 3 trẻ ngồi trải nghiệm theo nhóm, xếp thứ tự hình chữ U; ghế đủ cho các trẻ].
- Đồ dùng, giáo cụ:
+
Một tranh tĩnh vật hoa quả.
+ Bộ giáo cụ về quả: giỏ gồm các quả cam, táo, chuối, nho.
+ Bộ hộp dao, dĩa gọt hoa quả [2 - 3 bộ] [việc sử dụng bộ giáo cụ này có sự hỗ trợ của GV].
+ Bộ tranh tô màu các loại quả [15- 20 trah].
+ Màu vẽ các loại
Các hoạt động trải nghiệm
Hoạt động 1: Khởi động
- Cho trẻ vận động theo nhạc bài "Quả"và đi
thành hàng quanh một đường tròn [được thiết kế sẵn trong lớp].
- Cô cho trẻ ngồi xung quanh đường tròn và trò truyện và hướng trẻ vào nội dung hoạt động.
Cho trẻ đi theo hàng và chia nhóm 3 trẻ ngồi lần lượt theo các bàn.
Hoạt động 2: Hoạt động thực hành trải nghiệm
Trải nghiệm khám phá đối tượng bằng các giác quan
Cho trẻ lấy bộ giáo cụ về quả mà cô đã chuẩn bị về nhóm để khám phá.
Cô nêu yêu cầu: Các con hãy tìm hiểu xem các quả này có đặc điểm gì?
Trẻ tự do
khám phá các loại quả bằng các giác quan theo ý thích.
Giáo viên linh hoạt hướng dẫn trẻ/nhóm trẻ sử dụng các giác quan để nhận biết đặc điểm các loại quả bằng các yêu cầu:
+ Đây là những quả gì? Vì sao con biết?
+ Con nhìn xem nó có đặc điểm gì?
+ Con hãy nhắm mắt, rồi hãy sờ xung quanh quả xem thế nào? Con cảm thấy gì?
+ Con thử cào vỏ quả xem nó có mùi gì? Con có nhận ra đây là quả gì không?
+ Con hãy cầm một quả nữa và cảm nhận xem chúng khác nhau thế nào?
Giáo
viên giới thiệu bộ dụng cụ gọt hoa quả và lần lượt hỗ trợ các nhóm sử dụng thao tác với các loại quả của nhóm mình; trẻ thao tác để nhận biết cấu tạo bên trong và mùi vị của các loại quả.
Câu hỏi hướng dẫn:
+ Con hãy bổ quả và xem bên trong quả có gì?
+ Con hãy chia cho các bạn cùng ăn thử xem quả có vị gì?
+ Các con hãy cất quả của mình về giỏ và nhớ lại xem mình đã tìm hiểu những quả gì, chúng có đặc điểm
gì?
Trò chuyện, thảo luận về các loại quả
- Cho trẻ ngồi tại vị trí nhóm, hướng về phía giáo viên và cùng thảo luận về các loại quả.
- Giáo viên mời đại diện trẻ [3- 4 trẻ] lên giới thiệu về đặc điểm loại quả mà trẻ vừa khám phá.
+ Con
vừa tìm hiểu về quả gì?
+ Nó có đặc điểm gì? [trẻ trả lời tự do]
- Giáo viên trò chuyện cùng trẻ:
+ Chúng mình đã biết thêm rất nhiều các loại quả.
+ Bạn nào hãy giúp cô phân biệt cam và táo? [chuối và nho]
+ Con còn biết những loại quả nào khác? Hãy kể cho cô và các bạn.
+ Vì sao ba mẹ hay mua quả về cho chúng mình ăn nhỉ? Ăn quả có tác dụng gì?
+ Giáo viên [giáo dục trẻ]: Ăn quả có nhiều vitamin tốt cho sức khỏe, chúng mình hãy ăn nhiều quả nhé.
Hoạt động kết
hợp:
- Cho trẻ vẽ tô màu loại quả mà trẻ thích, mỗi trẻ tô một tranh.
- Cho trẻ vận động theo nhạc đứng thành hàng quanh vòng tròn khởi động; cô cùng trò chuyện với trẻ:
+ Chúng mình đã cùng học rất vui phải không nào!
+ Con đã vẽ tranh về quả gì? Hãy giới thiệu với cô và các bạn.
+ Giáo viên: Chúng mình vẽ những bức tranh rất đẹp đấy. Hãy cùng gắn những bức tranh này trên tường lớp nhé [cho trẻ đi gắn tranh lên các khung tranh đã chuẩn bị sẵn].
Hoạt động kết
thúc:
- Cho trẻ vận động tự do theo nhạc và kết thúc bài học
La Thị Bích Ngọc
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Paula Polk Lillard [1996], Phương pháp Montessori ngày nay [Nguyễn Thúy Uyên Phương dịch], NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
2. Tạp chí công nghệ giáo dục số 2, tháng 6/ 2014
BigSchool: Trước phần minh hoạ của bài viết tác giả tập trung vào giới thiệu phương pháp Montessori và những hoạt động cụ thể trong giáo dục mầm non vận dụng phương pháp này. Các bạn quan tâm có thể đọc lại bài giới thiệu về phương pháp Montessori đã đăng trên Diễn đàn hoặc đọc trực tiếp bài viết của tác giả.
Xem thêm:
- 8 lý do tại sao học tập thông qua trải nghiệm là tương lai của việc học
- Hoạt động trải nghiệm môn Toán cho học sinh tiểu học như thế nào?
- Trải nghiệm sáng tạo qua một số bài toán
- Học tập trải nghiệm: Một lý thuyết học tập đóng vai trò trung tâm trong đào tạo theo năng lực
- Hoạt động trải nghiệm cho học sinh tiểu học như thế nào?
- Dạy học buổi hai ở cấp tiểu học theo hướng trải nghiệm sáng tạo
- Trải nghiệm sáng tạo - Giúp học sinh không dừng lại ở lý thuyết!