Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
"Bắc Đẩu" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Bắc Đẩu [định hướng].
Nhóm sao Bắc Đẩu còn hay tên tiếng Trung Quốc đầy đủ Thất Tinh Bắc Đẩu [北斗七星] là một mảng sao gồm bảy ngôi sao trong chòm sao Đại Hùng.
Mảng các ngôi sao này tạo nên hình ảnh giống cái đấu [đẩu] hay cái gàu sòng hoặc cái xoong và nằm ở hướng bắc vì vậy một số nước gọi nó là Nhóm sao Bắc Đẩu.
Nhóm sao Bắc Đẩu và sao Bắc cực là hai khái niệm khác nhau: "Sao Bắc Đẩu" là cách gọi dân gian, nói về một nhóm sao bao gồm nhiều ngôi sao, trong khi sao Bắc Cực nói đến một ngôi sao.
Vị trí[sửa | sửa mã nguồn]
Vị trí bảy ngôi sao Bắc Đẩu sáng giữa bầu trời đầy sao
Cờ của tiểu bang Alaska, Hoa Kỳ với biểu tượng 7 ngôi sao Bắc Đẩu và sao Bắc Cực
Trong thiên văn học hiện đại, nhóm sao này là một mảng sao gồm 7 ngôi, là bảy ngôi sáng nhất nằm trong ranh giới của chòm sao Đại Hùng [Ursa Major] tại thiên cầu bắc. Chòm Đại Hùng Tinh ngoài 7 ngôi còn nhiều ngôi sao khác.
Nhóm sao Bắc Đẩu theo quốc gia[sửa | sửa mã nguồn]
Trong hệ thống các chòm sao Trung Quốc, sao Bắc Đẩu là bảy ngôi sao ở hướng Bắc mang hình ảnh cái đấu [đẩu]. Bốn ngôi đầu tạo thành một tứ giác gọi là Đẩu khôi, ba ngôi sau tạo thành cái đuôi gọi là Đẩu thược. Ngoài ra, còn một ngôi sao nằm sát bên cạnh ngôi sao ở giữa của Đẩu thược, được coi là sao phụ, gọi là Phụ tinh. Mỗi ngôi sao được đặt một tên riêng, và theo thần thoại Trung Quốc thì tại mỗi ngôi sao có một vị Tinh quân trông coi. Mỗi vị Tinh quân đó lại có một tên riêng.
Trong Đạo giáo, Bắc Đẩu thất tinh là Bắc Thần, được gọi là Thiên Cương, ở phía cực Bắc và có hình dáng giống cái đấu đo lường.
Ở Việt Nam, nhóm sao này còn được gọi là Sao Bánh lái lớn. Bánh lái ở đây không phải là chiếc bánh lái tàu thủy thường thấy trên các boong tàu hiện đại, mà, theo như từ điển Đại Nam quấc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Của, chính là phần đuôi lái của ghe.[1] Nhóm sao này được gọi cụ thể là "lớn" để phân biệt với nhóm sao có hình thù tương tự trong chòm Tiểu Hùng, được người Việt xưa gọi là Sao Bánh lái nhỏ.[2] Dù tên gọi này ngày nay không còn phổ biến trong ngôn ngữ thường ngày, nó vẫn còn được dùng trong một số cộng đồng ở duyên hải miền Trung và Nam Bộ, nơi mà Sao Bánh lái lớn là một dấu hiệu để ngư dân tìm được hướng Bắc khi đi biển vào ban đêm.[3]
Ở Mỹ, chòm Bắc Đẩu được gọi là Big Dipper [cái muỗng lớn]. Trong khi đó, Anh gọi bảy ngôi sao này là The Plough [cái cày], còn xứ Ireland láng giềng thì gọi chúng là An Camchéachta [cái cày cong] và lấy chúng làm biểu tượng của một nước Ireland độc lập tự chủ, không chịu sự cai trị của Đế quốc Anh.[4] Ở Pháp, nhóm sao này vừa mang hình ảnh một cỗ xe lớn [Grand Chariot], lại vừa được ví như một chiếc chảo lớn [Grande Casserole].[5]
Các ngôi sao thành phần[sửa | sửa mã nguồn]
Nhóm sao Bắc Đẩu gồm bảy ngôi sao chính:
| Dubhe | α UMa | Thiên Xu [Tham Lang] | 天枢 [貪狼] | Bắc Đẩu 1 | 1,8 m | 124 |
| Merak | β UMa | Thiên Tuyền [Cự Môn] | 天璇 [巨門] | Bắc Đẩu 2 | 2,4 m | 79 |
| Phecda | γ UMa | Thiên Cơ/Ky [Lộc Tồn] | 天玑 [祿存] | Bắc Đẩu 3 | 2,4 m | 84 |
| Megrez | δ UMa | Thiên Quyền [Văn Khúc] | 天权 [文曲] | Bắc Đẩu 4 | 3,3 m | 81 |
| Alioth | ε UMa | Ngọc Hành [Liêm Trinh] | 玉衡 [廉貞] | Bắc Đẩu 5 | 1,8 m | 81 |
| Mizar | ζ UMa | Khai Dương/ [Vũ Khúc] | 開陽 [武曲] | Bắc Đẩu 6 | 2,1 m | 78 |
| Alkaid | η UMa | Dao Quang [Phá Quân] | 摇光 [破軍] | Bắc Đẩu 7 | 1,9 m | 101 |
| Alcor | 80 UMa | Phụ tinh của Mizar |
Vị trí nhóm sao Bắc Đẩu trên bản đồ sao
Thiên quan thư[sửa | sửa mã nguồn]
Trong nghệ thuật[sửa | sửa mã nguồn]
Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]
- Bắc Đẩu tinh quân
- Ngôi sao
- Mảng sao
- Chòm sao
- Nam tào
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ Huỳnh Tịnh Của [1895]. “Đại Nam quấc âm vị tự: Bánh lái”. Truy cập 12 tháng 5, 2020.
- ^ Ravier, M. H. [1880]. “Dictionarium latino-annamiticum completum et novo ordine dispositum: cui accedit appendix praecipuas voces proprias cum brevi explicatione continens”. Truy cập 12 tháng 5, 2020.
- ^ Phương Giang [6 tháng 2 năm 2019]. “Về từ nghìn trùng khơi”. Báo Quảng Nam.
- ^ Higgins, Michael D. [30 tháng 4 năm 2013]. “Remarks at the Conservation of the original Starry Plough Flag”. www.president.ie. Truy cập 12 tháng 5, 2020.
- ^ “La grande casserole”. Musée virtuel du Canada. Truy cập 12 tháng 5, 2020.
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
| Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Nhóm sao Bắc Đẩu. |