Soạn bài phân tích và tổng hợp

1.1. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp

Đọc đoạn trích trong sách giáo khoa (trang 9) để trả lời các câu hỏi.

Ở đoạn mở đầu, bài viết nêu ra một loạt dẫn chứng về cách ăn mặc để rút ra nhận xét về vấn đề gì? Hai luận điểm chính trong văn bản là gì? Tác giả đã dùng phép lập luận nào để rút ra hai luận điểm đó?

Sau khi đã nêu một số biểu hiện của "Những quy tắc ngầm" về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luạn gì để chốt lại vấn đề? Phép lập luận này thường đặt ở vị trí nào trong văn bản?

• Ở đoạn mở đầu, bài viết nêu ra một loạt những dẫn chứng về cách ăn mặc để nói về các quy tắc ăn mặc trong văn hóa ăn mặc nói chung. Đó là những quy tắc ngầm mà hầu hết ai cũng đều nhận thức được. Từ việc nêu nguyên tắc chung ấy, tác giả đi sâu vào phân tích các nguyên tắc đó.
• Hai luận điểm chính của văn bản
  • Trang phục phải phù hợp với hoàn cảnh, tức là tuân thủ những "quy tắc ngầm" mang tính văn hóa xã hội.
  • Trang phục phải phù hợp với đạo đức, tức là giản dị và hài hòa với môi trường xung quanh.
• Để thể hiện hai luận điểm trên, tác giả đã sử dụng phép lập luận phân tích, tổng hợp.
  • "Ăn cho mình, mặc cho người".
    • Cô gái một mình trong hang sâu không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay.
    • Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp.
    • Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn.
    • Đi dự đám tang không được mặc áo quần lèo loẹt, nói cười oang oang.
  • "Y phục xứng kì đức"
    • Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi.
    • Xưa nay cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường.
• Sau khi đã nêu một số biểu hiện của những quy tắc ngầm về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận tổng hợp để “chốt” lại vấn đề. Phép lập luận tổng hợp thường đặt ở vị trí cuối mỗi đoạn trích, bài văn, hay ở phần kết luận của một phần hay toàn bộ văn bản.

1.2. Ghi nhớ

• Để làm rõ ý nghĩa của một sự vật, hiện tượng nào đó, người ta thường dùng phép phân tích và tổng hợp.
• Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp giả thiết, so sánh, đối chiếu,... và cả phép lập luận giải thích, chứng minh.
• Tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản.

Đọc văn bản Trang phục và trả lời câu hỏi:

a) Trước khi kết luận thế nào là trang phục đẹp, bài viết đã nêu lên một vài hiện tượng ăn mặc không đẹp (mặc quần áo chỉnh tề mà đi chân đất hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt ra trước mắt mọi người). Đây là cách vào bài theo lôi phản đề: từ hiện tượng ăn mặc không đẹp tác giả nêu lên thế nào là ăn mặc đẹp.

Tác giả đã dùng phép lập luận phân tích khi trình bày hai quy tắc ngầm khi ãn mặc mọi người phải tuân theo cho phù hợp với văn hóa xã hội: quy tắc: “Ăn cho mình, mặc cho người”, quy tắc: “Y phục xứng kì đức”. Dùng một hoặc hai đoạn để trình bày mỗi quy tắc. Tác giả nếu ra các cách ăn mặc không phù hợp với hoàn cảnh để chứng minh cho quy tắc: “Ăn cho mình, mặc cho người” (đi đám cưới không thể mặc lôi thôi, lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn; ở trong hang sâu một mình cô gái không cần mặc váy xòe, váy ngắn, tô mắt xanh, môi đỏ,...).

Bài viết dùng nhiều lí lẽ để bàn luận cái đẹp của ăn mặc phù hợp hay không phù hợp hoàn cảnh chung và riêng, chứng minh cho quy tác “Y phục xứng kì đức”.

b) Sau khi đã nêu một số biểu hiện của “những quy tắc ngầm” về trang phục; bài viết đã dùng phép lập luận tổng hợp để chốt lại vấn đề, rút ra kết luận (thế mới biết trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp). Lập luận tổng hợp thường đặt ở vị trí cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ vãn bản.

Ghi nhớ: • Để làm rõ ý nghĩa của một sự vật, hiện tượng nào đó, người ta thường dùng phép phân tích và tổng hợp. • Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu... • Tổng hợp là rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản.

II. LUYỆN TẬP

1. Để làm sáng tỏ luận điểm: “Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách rốt cuộc là một con đường quan trọng của học vấn”, tác giả đã phân tích như sau:

- Nêu ra luận điểm cơ bản làm tiền đề cho lập luận: Học vấn là của nhân loại. Sách là nơi ghi chép và lưu truyền học vấn, kho báu di sản tinh thần của nhân loại.

- Đưa ra giả thiết: Muốn tiến lên phía trước phải đọc sách để chiếm lĩnh thành tựu nhân loại đã đạt trong quá khứ (Câu bắt đầu bằng từ Nếu...).

- Đưa ra giả thiết: Không đọc sách là xóa bỏ thành tựu nhân loại đã đạt được trong quá khứ, sẽ lùi điểm xuất phát hàng nghìn năm (Câu bắt đầu bằng từ Nếu...)

Từ luận điểm cơ bản làm tiền đề cho lập luận và hai giả thiết, tác giả đi đến kết luận: cần đọc sách, đọc sách là sự chuẩn bị để đi trên con đường học vấn. Kết luận này được trình bày trong đoạn tiếp đó.

2. Tác giả đã phân tích những lí do phải chọn sách để đọc như sau:

- Sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu, chọn sách mà đọc cho kĩ, vừa đọc vừa nghiền ngẫm mới có tác dụng.

- Sách nhiều dễ bị lạc hướng. Chọn sách quan trọng, cơ bản để đọc, không cần đọc nhiều.

3. Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của cách đọc sách như sau:

- Đọc sách không cần nhiều.

- Quan trọng nhất là chọn cho tinh, đọc cho kĩ.

- Đọc 10 quyển sách không quan trọng bằng đọc kĩ mười lần một quyển sách quan trọng.

- Đọc ít mà kĩ sẽ tạo thành nếp suy nghĩ sâu xa, tích lũy dần dần tri thức.

- Đọc sách không phải để trang trí bộ mặt như kẻ trọc phú khoe của. Đó là cách đọc sách tự lừa dối mình, thể hiện phẩm chất tầm thường thấp kém.

- Phải đọc cả hai loại sách: sách thường thức và sách chuyên môn. Không nên coi thường sách thường thức vì nó tạo nên nền văn hóa rộng cho chuyên môn sâu. Có như thế, mới có tri thức vững.

4. Qua đó, em hiểu phân tích có vai trò trình bày các khía cạnh khác nhau của một vấn đề, một sự vật. Chẳng hạn, bàn về đọc sách là bàn về tầm quan trọng của việc đọc sách với việc tích lũy học vấn, là bàn về việc chọn lựa sách để đọc trong tình trạng sách quá nhiều, là bàn về cách đọc sách như thế nào cho có hiệu quả thiết thực. Từ đó người đọc sẽ hiểu được cặn kẽ nội dung của vấn đề, của sự vật.

TRANG PHỤC

Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu,… phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc quần áo chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt ra trước mặt mọi người.

Người ta nói: “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xoè váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp… Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có những quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hoá xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần loè loẹt, nói cười oang oang.

Người xưa đã dạy: “Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hoá, biết ứng xử chính là người biết tự hoà mình vào cộng đồng như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết. Một nhà văn đã nói: “Nếu có một cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay!

Thế mới biết, trang phục hợp văn hoá, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp.

(Theo Băng Sơn, Giao tiếp đời thường)

Câu hỏi:

a. Ở đoạn mở đầu, bài viết đã nêu ra một loạt dẫn chứng về cách ăn mặc để rút ra nhận xét về vấn đề gì? Hai luận điểm chính trong văn bản là gì?

Tác giả đã dùng phép lập luận nào để rút ra hai luận điểm đó?

b, Sau khi đã nêu một số biểu hiện của " những quy tắc ngầm" về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận gì để " chốt" lại vấn đề? Phép lập luận này thường đạt vị trí nào trong bài văn?

Trả lời:

a. Ở đoạn mở đầu, bài viết đã nêu ra một loạt dẫn chứng về cách ăn mặc để chỉ ra lối ăn mặc trang phục không phù hợp với đạo đức trong xã hội để từ đó làm nổi bật lên nét đẹp trong văn hóa ăn mặc trang trọng, lịch sự, phù hợp với đạo đức chuẩn mực xã hội, môi trường xung quanh

Hai luận điểm chính trong văn bản là:

• Ăn mặc phù hợp với hoàn cảnh xung quanh, phù hợi với công việc, môi trường làm việc, học tập, môi trường sống.
• Ăn mặc giản dị phù hợp với lối sống đạo đức hòa mình vào cộng đồng tập thể 

b. Sau khi đã nêu một số biểu hiện của " những quy tắc ngầm" về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận tổng hợp: "Thế mới biết, trang phục hợp văn hoá, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp" . Phần lập luận tổng hợp thường được đặt ở cuối đoạn hoặc cuối bài.

• Để làm rõ ý nghĩa của một sự việc, hiện tượng nào đó người ta thường dùng phép lập luận phân tích tổng hợp
• Phân tích là phép lập luận trình bày những bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng.. Đế phán tích nội dung của sự vật hiện tượng người ta có thể dùng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu,... và cả phép lập luận giải thích. chững minh.
• Tổng hợp là phép lập luận rút ra từ cái chung từ những điều phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường được đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản

---

Page 2

Phần tham khảo mở rộng

Câu 1: Trình bày những nội dung chính trong bài: "Phép phân tích và tổng hợp". Bài học nằm trong chương trình ngữ văn 9 tập 2. 

[toc:ul]

A. Ngắn gọn những nội dung chính

1. Ngắn gọn kiến thức trọng tâm.

• Để làm rõ ý nghĩa của một sự việc, hiện tượng nào đó người ta thường dùng phép lập luận phân tích tổng hợp
• Phân tích là phép lập luận trình bày những bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng.. Đế phán tích nội dung của sự vật hiện tượng người ta có thể dùng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu,... và cả phép lập luận giải thích, chứng minh.
• Tổng hợp là phép lập luận rút ra từ cái chung từ những điều phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường được đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản

B. Nội dung chính cụ thể

I- Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp

• Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp giả thiết, so sánh, đối chiếu,...
• Phép tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những vấn đề đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường nằm ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản.
• Vai trò của phép lập luận phân tích và tổng hợp
• Phép lập luận phân tích giúp chúng ta hiểu rõ hơn, sâu sắc hơn các khía cạnh, hành động, suy nghĩ, tâm trạng của người trong từng hoàn cảnh cụ thể.
• Phép lập luận tổng hợp giúp chúng ta tổng hợp những ý chính từ các điều được phân tích từ những chi tiết nhỏ hơn.
• Phân tích và tổng hợp phải đi song song với nhau mới mang lại tác dụng và hiệu quả cao nhất.

VD: Đoạn văn tổng hợp những điều đã phân tích trong bài bàn về việc đọc sách: 

Trong bài "Bàn về đọc sách ", tác giả Chu Quang tiềm đã đặt ra những vấn đề hết sức thiết thực đối với chúng ta ngày nay về việc đọc sách sao cho phù hợp và hiệu quả. Giữa phồn tạp của buổi chợ phiên văn chương,  chọn và đọc sách vở quả thực là một vấn đề hết sức khó khăn. Sách vở  thì nhiều, trong khi đó ,sức đọc của người có hạn, do đó phải lựa chọn mà đọc. Không những vậy, sách vở có chất lượng khác nhau, do đó phải chọn những sách hay mà đọc, không lãng phí sức vào việc đọc những sách vô thưởng vô phạt. Trong quá trình đọc sách thì cũng cần chú ý đọc sách không cần nhiều mà cần đọc kỹ, hiểu sâu, do đó phải chọn một số sách quan trọng đối với mình, dồn tâm lực mà đọc để nắm được và đúc kết những điều cơ bản nhất. Cùng với đó, bên cạnh việc đọc sâu ta còn cần phải đọc rộng, ở đây cũng cần lựa chọn những sách cần thiết để mang lại giá trị thật sự cần thiết cho bản thân. Dựa trên những tiêu chí để chọn và đọc sách ấy, chúng ta có thể hiểu rõ hơn thế nào là một quyển sách hay, từ đó chọn lựa cho mình cách đọc và học sách sao cho phù hợp nhất.