Kế sữa còn có tên gọi khác là cúc gai, thường mọc ở vùng Địa Trung Hải, có nhiều công dụng trong việc điều trị các bệnh về gan, xơ vữa động mạch, hỗ trợ chữa ung thư, kiểm soát bệnh tiểu đường… Đặc biệt, loại cây này còn có công dụng đặc biệt đối với làn da.
Tên gọi khác: Cây đức mẹ, cây kế thánh, cây cúc gai
Tên khoa học: Silybum marianum [L] Gaertn
Họ: Cúc Asteraceae
Bộ phận dùng: Toàn cây hoặc quả
Ở Việt Nam, kế sữa rất hiếm thấy và hầu như không được đề cập trong danh sách “Cây cỏ Việt Nam”, chủ yếu được nhập trồng.
Loại cây này có những đặc điểm sau đây:
- Tổng thể: Cây cao 30 – 150cm, thân thẳng phân nhánh, rễ trụ to, dài và dày
- Lá: Màu xanh, không có lá kèm, bóng loáng, có nhiều đốm trắng dọc theo gân, mép có răng dạng gai, gai có màu vàng, nhọn. Lá trên nhỏ ôm lấy thân, lá dưới to có phiến chia thùy và có cuống.
- Hoa: Cụm hoa đầu mọc đơn độc, rộng 3 – 8ccm, hoa màu tía, mỗi hoa đều có 5 cánh, 5 nhị và bầu một ô với 2 lá noãn, 2 vòi nhụy. Hoa ra vào tháng 5 – tháng 8 của năm thứ 2.
- Quả: Màu đen bóng có viền vàng nhiều hoặc ít.
Được biết, cây kế sữa phân bố ở:
- Vùng Địa trung hải, vùng nam nước Pháp, vùng nam và Trung Châu Âu, Bắc Phi, Trung và Đông châu Á, Bắc và Nam Mỹ…
- Được nhập trồng ở Việt Nam, cây ưa đất tốt.
Cách trồng: Được trồng bằng cách gieo hạt trực tiếp xuống đất, thích hợp ở các vùng đất khô ráo, nhiều ánh sáng mặt trời
Thu hái: Cây kế sữa ở Việt Nam trưởng thành cao từ 1,2 – 3m, bông màu đỏ tím, trái nhỏ, vỏ cứng màu nâu bóng, nhiều chấm. Toàn thân và lá có những gai nhỏ li ti đâm vào da rất nhức. Khi thu hái cây và cụm hoa phải mang bao tay dày. Tiếp đó mang đi phơi khô, nếu cần lấy quả thì đập lấy quả.
Theo các nghiên cứu khoa học, các hoạt chất trong cây kế sữa bao gồm:
- Trong quả có chứa glucose, pentose, một ít tanin catechic, một chất màu, một chất đắng, một chất cay, các histamin và tyramine, một ít phyto melanin.
- Đặc biệt, kế sữa còn chứa một nhóm hỗn hợp là flavonolignans gồm silydianin, silychristin, silibinin có tên chung là silymarin. Nếu được bào chế đúng cách, hạt và trái cây kế sẽ thường chứa khoảng 70 – 80% chất flavonolignans.
- Điều trị gan nhiễm mỡ
- Tăng cường khử độc gan
- Bảo vệ tế bào gan
- Điều trị viêm gan
- Tăng cường đáp ứng sinh miễn dịch
- Kích thích tái tạo tế bào gan
- Điều trị xơ vữa động mạch
- Trị tiểu đường
- Trị ung thư
Kế sữa được ủy ban EU và WHO công nhận là có tác dụng trong việc điều trị các rối loạn tiêu hóa, một tập hợp các triệu chứng tiêu hóa có liên quan đến chức năng của hệ thống gan mật.
Vị đắng, tính hàn.
Có tác dụng hạ nhiệt, cầm máu, trừ lỵ, làm tăng huyết áp, giảm các cơn dau suyễn và ho, đau gan. Nếu bạn thắc mắc cây kế sữa có tác dụng gì, trị bệnh gì thì câu trả lời là:
- Chữa bệnh gan: Chất silymarin trong kết sữa có khả năng ổn định tế bào gan, kích thích RNA polymerase hoạt động để tổng hợp protein ở tế bào gan. Ngoài ra, nó cũng hỗ trợ điều trị xơ gan, sửa chữa các tế bào bị tổn thương và tăng cường phát triển tế bào mới.
- Điều trị xơ vữa động mạch: Nhờ vào khả năng điều chỉnh nồng độ cholesterol, làm sạch máu, ngăn chặn các tổn thương oxy hóa trong thành động mạch.
- Phòng ngừa và hỗ trợ điều trị ung thư: Chất antioxidant trong hợp chất silymarin còn có khả năng ức chế sự phát triển của khối u di căn.
- Kiểm soát bệnh tiểu đường nhờ chất silymarin
- Chống nắng cho da: Trong hợp chất silymarin có chứa phytochemical có tác dụng ức chế tia UV.
- Chống lão hóa: Do giàu hoạt chất oxy hóa, các chiết xuất cây kế sữa còn có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp trung hòa gốc tự do, ngăn chặn chứng lão hóa da.
Kế sữa thường được bào chế dưới dạng:
- Viên nang thảo mộc khô [mỗi viên khoảng 120 – 140 mg silymarin]
- Chiết xuất lỏng
- Thuốc rượu
- Phức hợp silymarin phosphatidylcholine
Đối với người trên 18 tuổi
- Bệnh nhân viêm gan do virus cấp tính: 160 – 800mg silymarin, uống 3 lần/ngày, chia đều để dùng trong 3 tuần.
- Viêm mũi dị ứng: 140mg, dùng 3 lần/ngày, uống liên tục trong một tháng.
- Chống oxy hóa: 140mg, uống 3 lần/ngày, liên tục trong 3 tuần.
- Hỗ trợ trị xơ gan: 160 – 800mg, uống 2 – 3 lần/ngày, kiên trì sử dụng trong 2 năm.
- Đái tháo đường [loại 2]: 200 – 230mg, uống 1 – 3 lần/ngày trong 4 tuần.
- Gan tổn thương do thuốc hoặc chất độc: 160 – 800mg/, uống 3 lần/ngày trong 15 ngày.
- Bệnh thận tiểu đường: 140mg, uống 3 lần/ngày, trong 3 tháng.
- Cholesterol cao: 200 – 600mg, uống 1 – 3 lần/ngày, dùng trong 4 tháng.
Đối với trẻ dưới 18 tuổi
- Trường hợp tổn thương gan do thuốc hoặc chất độc: 80 – 320 mg, uống 1 lần/ngày trong 28 ngày.
- Không dùng cho trẻ em
- Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cho phụ nữ mang thai và đang cho con bú.
Người bị suy giảm chức năng gan do uống rượu bia, gan yếu, điều trị thuốc tây dài ngày, nhiễm độc, tiếp xúc với hóa chất độc hại, có thể sắc uống cây kế sữa với cách dùng như sau:
- Cách 1: Dùng rễ sống hoặc nấu chín
- Cách 2: Dùng lá sống hoặc sắc lấy nước. Trước khi dùng nên cạo sạch gai ở lá. Nên chọn lá nón, khi nấu nước có vị hơi ngọt, dễ uống, khi thời tiết nóng và khô, lá thường có vị đắng.
- Cách 3: Dùng thân cây, bóc vỏ ngâm trước rồi sắc với nước. Nên dùng vào ùa xuân khi chúng còn non để có hiệu quả tốt nhất.
Không tự ý sử dụng mà nên tham khảo ý kiến tư vấn của thầy thuốc hoặc bác sĩ. Đặc biệt là khi:
- Đang dùng các loại thuốc điều trị khác
- Có dị ứng với thành phần trong kế sữa
- Có bệnh lý, rối loạn khác
- Đang mang thai hoặc cho con bú
Khi dùng, có thể xuất hiện một số phản ứng phụ như đau dạ dày, tiêu chảy, phát ban, buồn nôn, ói mửa.
Trên đây là một số thông tin về cây kế sữa, công dụng, cách dùng và kiêng kỵ. Những thông tin mà chúng tôi cung cấp chỉ mang tính chất tham khảo không thể thay thế cho lời khuyên và tư vấn của các thầy thuốc, bác sĩ. Do đó, trước khi sử dụng, bạn cần hỏi ý kiến của bác sĩ để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Có thể bạn quan tâm
Truyền thuyết châu Âu kể rằng, những vân trắng trên mặt lá cúc gai là vết tích dòng sữa trắng óng, mềm mại của Đức mẹ Đồng trinh nhỏ xuống. Vì thế, loài cây này có tác dụng dùng để kích sữa cho phụ nữ sau khi sinh. Nhưng khoa học hiện đại lại khám phá thêm một chức năng kì diệu khác của cúc gai là bảo vệ gan.
Cây cúc giai - Bí ẩn loài cây dại
Cây cúc gai [còn gọi là kế sữa, kế thánh, kế đức mẹ...]. Cây có vị đắng, tính hàn, mọc nơi có khí hậu mát mẻ. Dân gian thường lấy cây giã nước uống hạ nhiệt, cầm máu, trừ lỵ, đắp vào mụn nhọn... Có người hái lá nấu canh, nướng hạt làm đồ uống giống như cafe hoặc trộn vào các loại bánh. Hoa cúc gai rất lạ và đẹp nên còn được nâng niu như một loại cây cảnh quý hiếm.
Tuy nhiên, sự kì diệu của cúc gai không chỉ có vậy, khoa học đã vén được tấm màn bí mật về công dụng tuyệt vời của nó trong điều trị các bệnh hiểm nghèo như: gan nhiễm mỡ, suy gan, viêm gan cấp và mãn tính, xơ gan.
Từ một loại cây hoang dại đến nay cúc gai đã được trồng thu hoạch phục vụ sức khỏe con người. Trên thế giới có rất nhiều thuốc được chiết xuất từ cây cúc gai như: Milk Thistle, Spark-Milk Thistle, Swanson, Milk Thistle Extract.... Các sản phẩm này có dạng viên nén, viên nhộng, dạng cao nước.
Ở Việt Nam, cây cúc gai có mặt trong sách đỏ từ lâu. Mấy năm qua, PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Dao [Viện Khoa học công nghệ Việt Nam] tiến hành nghiên cứu thành phần hóa học của cúc gai và trồng ở vườm ươm Hà Nội, Tam Đảo. Kết quả là hàm lượng Silymarin [chống ôxy hóa, giải độc gan] trong cúc gai trồng ở Hà Nội không khác với trồng ở Sa Pa và giống mới nhập khẩu của Đức. Kết luận quan trọng này nhanh chóng được ứng dụng chế tạo viên nang uống. Dược phẩm này bán rộng khắp trên thị trường và được nhiều người ưa chuộng vì có nguồn gốc thiên nhiên.
Theo đánh giá của các nhà khoa học, việc điều trị các bệnh gan với cúc gai cho kết quả tốt và đặc biệt là tính an toàn cao.
Tạm biệt tử thần
Sự kiện cứu sống được 5 thành viên trong một gia đình người Mỹ nhờ thuốc chiết xuất từ cây cúc gai đã mở ra những cuộc nghiên cứu lớn về loại cây này trong y học.
5 người này đã nhập viện Dominican [Santa Cruz, California, Mỹ] trong tình trạng ngộ độc nấm Amanita Phalloides. Bác sĩ cho biết, nếu không được điều trị kịp thời, loại nấm dại này sẽ hủy hoại và làm suy kiệt chức năng gan chỉ trong vài ngày, dẫn đến tử vong nhanh chóng.
Ông tìm được thông tin về một loại thuốc tiêm truyền với hoạt chất chiết xuất từ cây cúc gai có khả năng giải độc do nấmAmanita Phalloides gây ra. Nhưng đây là sản phẩm của Madaus [Bỉ], lúc đó chưa lưu hành ở Mỹ. Do vậy, các bác sĩ tìm mọi cách liên hệ với Madaus xin viện trợ thuốc khẩn cấp. Trong khi chờ thuốc chuyển đến, họ phải đối mặt với tình trạng hết sức nguy kịch của các bệnh nhân. Họ quyết định sử dụng dược phẩm có hoạt chất tương tự chiết xuất từ cúc gai nhưng bằng đường uống cho các bệnh nhân này. May mắn là không lâu sau, thuốc của Madaus đã đến nơi. Thật kỳ diệu, 5 bệnh nhân đã hồi phục và được xuất viện. Kết quả này một lần nữa chứng minh tác dụng tuyệt vời của cúc gai đối với gan-một cơ quan quan trọng của cơ thể con người.
Cúc gai có nhiều đóng góp quan trọng cho y học và hứa hẹn không ít tiềm năng điều trị mới. Hiện nay các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu quy mô về loại thuốc quý này, không chỉ dừng lại ở tác dụng với các bệnh gan mật mà còn có khả năng chống ung thư và điều trị cho bệnh nhân HIV.
Khả năng chứa bệnh của cúc gai
- Ổn định màng tế bào gan, ngăn cản sự xâm nhập của các chất độc vào bên trong gan.
- Tăng tổng hợp protein ở tế bào gan do kích thích hoạt động của RNA polymerase, góp phần giải độc cho gan.
- Thúc đẩy sự phục hồi các tế bào gan đã bị hủy hoại và kích thích sự phát triển của các tế bào gan mới thay thế các tế bào gan đã bị hủy hoại.
- Ức chế sự biến đổi của gan thành các tổ chức xơ, giảm sự hình thành và lắng đọng của các sợi collagen dẫn đến xơ gan.
- Chống peroxyd hóa lipid, tăng khả năng ôxy hóa axit béo của gan, làm ổn định các tế bào gây viêm, ức chế phản ứng viêm, giảm các nồng độ enzym gan, làm cải thiện các triệu chứng của bệnh gan như gan nhiễm mỡ, viêm gan.
- Ngăn cản quá trình ôxy hóa LDL cholesterol thành các mảng bám vào thành động mạch là nguyên nhân gây xơ vữa động mạch.