Chín năm làm một Điện Biên Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng là của nhà thơ nào

“Chín năm làm một Điện Biên/ Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng”. Những câu thơ ấy của nhà thơ Tố Hữu đã đi vào lòng bao thế hệ, tạo niềm cảm kích mãnh liệt cho hàng triệu trái tim về một “Điện Biên chấn động địa cầu”.

Chiến thắng được hun đúc từ sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng, với sức mạnh thần kỳ của Nhân dân. Sức mạnh thần kỳ ấy đã được nhà thơ Tố Hữu - “thư ký” thời đại, bằng cảm xúc mãnh liệt, bằng bút pháp tài hoa viết nên bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”. Một khúc khải hoàn ca sống mãi với dân tộc và thời đại.

Lá cờ quyết chiến quyết thắng tung bay trên nóc hầm Đờ Cát ngày 7/5/1954. Ảnh tư liệu

“Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” được viết bằng lời thơ giản dị, tạo nên sự gần gũi với người đọc. “Bỗng nghe vần thắng vút lên cao” nên âm điệu bài thơ “rất tự do, nhưng tươi nhạc, tươi vần”, tươi hình ảnh. Người đọc tưởng như Tố Hữu đã “hóa thân” cùng chiến sĩ, cắm lá cờ thơ lên nóc hầm Đờ Cát. Bài thơ mang tầm tư tưởng lớn, thoát ra ngoài tiếng nói riêng mình, trở thành tiếng nói của Nhân dân, của dân tộc, minh chứng cho toàn thế giới biết rằng: Việt Nam - một nước nhỏ bé đã đánh bại một đế quốc lớn.

Chiến sĩ là ai? Là hàng ngàn anh bộ đội, vệ quốc quân tại cứ điểm Điện Biên Phủ đang đối mặt với kẻ thù, quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh. Cấu trúc của bài thơ được nối liền mạch bằng người và cảnh khác nhau, nhưng nó là tiếng kèn chiến thắng, mang niềm vui bất tận đến muôn người. Trong tiếng kèn vang dội núi sông đó hiện lên hình ảnh Bác Hồ, vị Cha già dân tộc, hình ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người chỉ huy tài ba bằng chiến lược quân sự “đánh chắc, thắng chắc” khiến cho đối phương không kịp trở tay “Sét đánh ngày đêm xuống đầu giặc Pháp” để cả đất nước vỡ òa hạnh phúc:

“Không đêm nào vui bằng đêm nay

Đêm lịch sử, Điện Biên sáng rực

Trên đất nước, như huân chương trên ngực

Dân tộc ta, dân tộc anh hùng!”.

Bộ Chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 bàn kế hoạch tác chiến dưới sự chỉ đạo của Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Ảnh: Triệu Đại/TTXVN

Điều người đọc khá ngạc nhiên là nhà thơ Tố Hữu đã viết bằng mệnh lệnh trái tim, bằng sự nhạy cảm với sự kiện nóng bỏng của thời đại. Bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” có cách thể hiện khá độc đáo.

“Tin về nửa đêm

Hỏa tốc, hỏa tốc

Ngựa bay lên dốc

Đuốc chạy sáng rừng”

Bốn câu thơ này vừa tượng hình, vừa tượng thanh. Tác giả không dùng tiếng vó ngựa cốc! cốc! chạy trên mặt đường nữa, mà dùng ngôn ngữ “Hỏa tốc, hỏa tốc” giúp ta hiểu thêm, ngựa đang nhận sức mạnh niềm vui lịch sử của dân tộc, để “bay lên dốc”. Nhưng sức mạnh ngựa bay ấy, khi “đuốc chạy sáng rừng”, người hạnh phúc được nhận tin chiến thắng đầu tiên, đấy là bà con dân tộc ở Điện Biên đã từng gắn bó cùng chiến sĩ như cá với nước, như cây với đất. Và tin chiến thắng Điện Biên đã trở thành cánh chim vô hình bay tới muôn phương:

“Điện Biên vời vợi nghìn trùng

Mà lòng bốn biển nhịp cùng lòng ta

Đêm nay bè bạn gần xa

Tin về chắc cũng chan hòa vui chung”

Cấu trúc bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” được diễn đạt theo lối tự sự, gây dấu ấn cho người đọc không phải là nhạc thơ hay sự luyến láy của câu chữ mà tạo dấu ấn cho người đọc một sức nặng lớn về cuộc chiến đấu trực diện của người chiến sĩ ở chiến hào.

Anh hùng Bế Văn Đàn - người lấy vai làm giá súng. Ảnh tư liệu.

Chiến trận ác liệt và cam go phải đổi bằng “Máu trộn bùn non” nhưng nhờ người lính tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, nên họ “Gan không núng/ Chí không mòn”. Chiến dịch Điện Biên Phủ đã xuất hiện bao tấm gương anh hùng làm rạng danh non sông đất nước như Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót, Tô Vĩnh Diện... Nhà thơ Tố Hữu đã ghi danh tên tuổi họ vào bức tượng thơ:

“Những đồng chí thân chôn làm giá súng

Đầu bịt lỗ châu mai

Băng mình qua núi thép gai

Ào ào vũ bão

Những đồng chí chèn lưng cứu pháo

Nát thân, nhắm mắt, còn ôm…”

Những anh hùng hy sinh cả tuổi xuân cho Tổ quốc, cho Nhân dân bởi họ đã được hun đúc bằng truyền thống yêu nước bốn ngàn năm lịch sử. Những anh hùng khi đôi mắt khép lại nhìn bầu trời Tổ quốc, họ đã có một niềm tin mãnh liệt từ “Những bàn tay xẻ núi, lăn bom”, “mở đường cho xe ta lên chiến trường tiếp viện”, từ “Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ/ Đèo Lũng Lô anh hò, chị hát”. Cả nước hành quân thần tốc về Điện Biên để không ngừng tiếp sức cho các chiến sĩ ở mặt trận đang phải chịu cảnh “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt”. Một cuộc hành quân bền bỉ 9 năm ròng, với đường lối chiến lược quân sự “Toàn dân kháng chiến, toàn diện kháng chiến”.

Vào hồi 17 giờ 30 phút ngày 7/5/1954, quân đội ta chiếm Sở chỉ huy của địch, tướng De Castries cùng toàn bộ Bộ Tham mưu và binh lính tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ phải ra hàng. Ảnh tư liệu

Cuộc chiến đấu một mất, một còn, đầy máu lửa ấy khiến đội quân viễn chinh Pháp cũng không thể ngờ rằng mình bị thất bại nhục nhã, ê chề như vậy. Bởi các tướng lĩnh Pháp vẫn thường rêu rao rằng: Hàng rào căn cứ địa của Điện Biên Phủ, một con chuột nhắt cũng không chui lọt. Nhưng hãy nhìn đây:

“Trông: bốn mặt lũy hầm sụp đổ

Tướng quân bay lố nhố cờ hàng

Trông: Chúng ta cờ đỏ sao vàng

Rực trời đất Điện Biên toàn thắng”

Bằng một cách nhìn trực giác nhạy cảm, tinh tế, nhà thơ Tố Hữu giống như một nhà nhiếp ảnh chụp lại khoảnh khắc lịch sử đặc biệt này. Bức ảnh tương phản 2 màu sắc rõ rệt: kẻ chiến bại, tất cả đều kéo cờ trắng xin hàng; người chiến thắng giơ cao cờ đỏ sao vàng. Nhà thơ đã khéo lựa chọn từ ngữ “lố nhố” khiến người đọc hiểu hơn về sự thất bại đau đớn, cay cú tột đỉnh của kẻ thù.

Từ chiến thắng Điện Biên Phủ đã giúp nhân loại hiểu rằng: Việt Nam là một đất nước luôn luôn khát vọng tự do và độc lập nên Nhân dân Việt Nam luôn thực hiện lời dạy của Bác Hồ “Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”. Nếu kẻ thù nào “còn say máu chiến tranh” thì trận thắng Điện Biên “Cũng mới là bài học đầu tiên”.

Phan Thế Cải

Phan Thế Cải

Với hầu hết những người dân Việt thì chiến thắng Điện Biên mãi là niềm tự hào lớn lao vĩ đại. Đây cũng là mốc son chói lọi đầu tiên trong lịch sử của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam kể từ khi thành lập. “Chín năm làm một Điện Biên/Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng” là nguồn cảm hứng sáng tác vô tận cho văn nghệ sĩ cả nước, đặc biệt là trong lĩnh vực âm nhạc và thơ ca.

Chiến thắng Điện Biên được coi như là một Bạch Đằng, một Chi Lăng, một Đống Đa đánh dấu thắng lợi của tinh thần đoàn kết, sức mạnh quật khởi, khẳng định bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh. Nó vừa là dấu chấm, kết thúc cuộc trường kỳ kháng chiến “Chín năm làm một Điện Biên/Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng” vừa là nguồn cảm hứng sáng tác vô tận cho văn nghệ sĩ cả nước, đặc biệt là trong lĩnh vực âm nhạc và thơ ca. Có những tác phẩm mặc dù ra đời cách đây rất lâu nhưng vẫn được người dân nhiệt tình đón nhận với những tình cảm tốt đẹp nhất. Những vần thơ những bài ca cách mạng đó đã góp phần đánh thức và nuôi dưỡng tinh thần Cách mạng, tiếp thêm sức mạnh, niềm tin, niềm tự hào cho bao thế hệ người Việt Nam.

Đã có một khối lượng rất lớn tác phẩm âm nhạc và thơ ca về Điện Biên Phủ, được sáng tác kéo dài trong suốt mấy chục năm qua, tập trung nhất là trước và sau chiến thắng Điện Biên Phủ. Hầu hết những nhà thơ lớn như Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tố Hữu… các nhạc sĩ lớn như Đỗ Nhuận, Văn Cao, Lưu Hữu Phước, Hoàng Vân… đều đã có những tác phẩm sống mãi với thời gian trong thời gian này.

Về âm nhạc, phải kể đến đầu tiên có lẽ là Tổ khúc 5 bài hát về rừng núi Điện Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Trong đó bài hát cuối cùng: bài “Chiến thắng Điện Biên” với phần mở đầu quen thuộc: Giải phóng Điện Biên bộ đội ta tiến quân trở về/Giữa mùa này hoa nở miền Tây Bắc tưng bừng vui... Giai điệu đó đã thành khúc ca chiến thắng bất hủ khi được chọn làm nhạc hiệu của Đài phát thanh Việt Nam trong suốt nhiều thập niên dài.

Bên cạnh “Chiến thắng Điện Biên” thì những bản nhạc như “Trường ca Sông Lô” của Văn Cao, “Đường lên Tây Bắc” của Nguyễn Thành, “Tình ca Tây Bắc” của Bùi Đức Hạnh… cũng là những tác phẩm về Điện Biên Tây Bắc ghi được dấu ấn trong lòng khán giả suốt bao năm qua.

Cùng với âm nhạc, thơ ca cũng có những đóng góp rất lớn về đề tài chiến thắng Điện Biên. Ngay từ ngày đầu chiến dịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh để động viên các chiến sĩ ngoài mặt trận đã viết bài “Tặng bộ đội Điện Biên Phủ” với giọng thơ chắc khoẻ như một lời hiệu triệu, thể hiện rõ quyết tâm sắt đá của cả dân tộc, qua những câu thơ: “Đá rắn, quyết tâm ta rắn hơn đá/Núi cao, chí khí ta còn cao hơn/Khó khăn ta quyết tâm vượt cho kỳ được/Gian khổ không thể làm lòng ta sờn.

Và không phụ lòng Chủ tịch Hồ Chí Minh, sau “56 ngày đêm khoét núi ngủ hầm mưa dầm cơm vắt” chúng ta đã có một chiến thắng Điện biên “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” để làm “Món quà chúc thọ” sớm sinh nhật lần thứ 64 của Người. Sau này Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng còn làm bài thơ “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ” với những ngôn từ bình dị, tự nhiên nhưng rất đỗi truyền cảm, vừa nói lên niềm vui chiến thắng vừa động viên quân và dân ta vững tin ở sự lớn mạnh của mình “Giặc kéo từng loạt ra hàng ta/Quân ta vui hát “khải hoàn ca”… Thế là quân ta đã toàn thắng/Toàn thắng là vì rất cố gắng”.

Nhắc tới chiến thắng Điện Biên, chắc chắn không ai có thể quên được bài thơ được coi như bản “Đại cáo bình Tây” của thời đại Hồ Chí Minh: Bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” của nhà thơ Tố Hữu. Những vần thơ gắn với chiến thắng vĩ đại ấy đã trở thành tài liệu sống động cho một thời đại hào hùng không thể nào quên khi diễn tả đầy đủ, chân xác những gì liên quan đến chiến dịch; từ niềm vui vỡ òa khi nhận được tin vui thắng trận, những lời ngợi ca đất nước vinh quang, ngợi ca lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngợi ca vị tướng tài ba Võ Nguyên Giáp, ngợi ca các chiến sĩ Điện Biên anh dũng tuyệt vời. Cho đến những câu thơ trữ tình làm nên cái kết tươi xanh tuyệt đẹp: “Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam/Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng...”. Với tài năng và cảm xúc cuồn cuộn dâng trào trong tim, Tố Hữu như nhà thơ Trần Đăng Khoa viết trong “Chân dung và đối thoại”: “...đã biến những con số, những tư liệu khô khan ... thành tình cảm, giai điệu và bao phủ lên nó là một bầu không khí hừng hực. Bầu không khí Điện Biên”. Và tuy bất ngờ nhưng sự thực là bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” ra đời chóng vánh, hoàn thành trong vòng chưa đầy 2 ngày ấy đã trở thành một đỉnh cao của thơ ca chống Pháp. Cùng năm 1954, nhờ cảm hứng từ chiến thắng Điện Biên vĩ đại, Tố Hữu còn sáng tác hai bài thơ xuất sắc khác, đó là bài “Ta đi tới” [8-1954] và “Việt Bắc” [10-1954] với những câu khái quát khí thế hào hùng của cả dân tộc: Ta đã lớn lên rồi trong khói lửa/ Chúng nó chẳng còn mong được nữa/ Chặn bàn chân một dân tộc anh hùng/ Những bàn chân từ than bụi, lầy bùn/ Đã bước dưới mặt trời cách mạng… “. và hình ảnh những đoàn quân trùng điệp, những đoàn dân công đỏ đuốc với “bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay” cùng khí thế như sóng cuộn thác trào của quân và dân ta trong chiến dịch Điện Biên cũng đã khơi dậy một niềm tin vô biên về tương lai tươi sáng của toàn dân tộc:

“Những đường Việt Bắc của ta/Đêm đêm rầm rập như là đất rung/Quân đi điệp điệp trùng trùng/Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan/Dân công đỏ đuốc từng đoàn/Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay/Nghìn đêm thăm thẳm sương dày/Đèn pha bật sáng như ngày mai lên”.

Không riêng gì Tố Hữu, Nhà thơ Nguyễn Đình Thi cũng từng tiết lộ những câu thơ đắt giá “Súng nổ rung trời giận dữ /Người lên như nước vỡ bờ/ Nước Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” trong bài “Đất nước” của ông cũng là nhờ âm hưởng của chiến thắng Điện Biên Phủ oai hùng trưa ngày 7-5-1954, mà có. Âm vang của những ngày hào hùng sôi động đó cũng khiến thần đồng thơ Trần Đăng Khoa viết lên những câu thơ ấn tượng trong bài thơ Một chiều hè lịch sử mà rất nhiều trẻ em có thể thuộc lòng: “Bố kể chuyện Điện Biên/ Bộ đội mình chiến thắng /Lũ Tây bị bắt sống /Ta giải đi từng hàng /Tướng Đờ Cát xin hàng /Bốt đồn đều san phẳng /Cờ quyết chiến quyết thắng /Tung bay trên nóc hầm /Chiều mùng bảy tháng năm /Một chiều hè lịch sử”.

65 năm qua nhưng những sáng tác về chiến dịch Điện Biên vẫn in đậm dấu ấn trong thi ca và âm nhạc Việt Nam, khiến cho mỗi lần đọc, nghe lại những vần thơ những bài ca cách mạng đó mỗi người chúng ta lại cảm thấy rạo rực niềm vui, niềm tự hào về đất nước.

AN AN

;