Hãy luôn khao khát hãy cứ dại khờ nghĩa là gì

Nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam [20/11] và nhân dịp 49 ngày mất của Steve Jobs [5/10/2011 – 22/11/2011], Arena Multimedia xin gửi tới các bạn trẻ nội dung bài phát biểu của ông vào tháng 6/2005, ở lễ trao bằng tốt nghiệp của trường đại học danh tiếng Stanford [Mỹ].

Người viết đã đọc ở đâu đó rằng Người thầy chân chính không giáo hóa theo kiểu truyền đạt ý nghĩa ước lệ của ngôn ngữ, cũng không trao tặng hay gia tăng thêm bất cứ thứ gì cho chúng ta như kiến thức, niềm tin, hay các quy tắc mới lạ. Vai trò duy nhất của Người thầy là giúp bạn buông bỏ những thứ vốn không thuộc về bạn, giúp bạn phát hiện và bộc lộ những điều vốn đã được thấu hiểu sâu thẳm bên trong con người thật của mình. Vâng, với bài phát biểu của mình, Steve Jobs đã trở thành Người thầy tuyệt vời cho các thế hệ tuổi trẻ.

Bài phát biểu giản dị nhưng sâu sắc, là nguồn động viên, cổ vũ lớn lao cho nhiều thế hệ trẻ dám theo đuổi những tình yêu và niềm đam mê đích thực của đời mình, để được sống trọn vẹn, cống hiến trọn vẹn và hạnh phúc trọn vẹn.

Không hàm chứa những lời hô khẩu hiệu giáo điều, bài phát biểu của ông đơn giản là một chuỗi các tự truyện của một doanh nhân thành đạt đã trải qua một cuộc đời nhiều sóng gió và bất ngờ: bỏ học đại học, mày mò lắp ráp máy tính, bị đuổi khỏi công ty do chính mình sáng lập để rồi cuối cùng lại quay về thống trị…

Đặc biệt hơn cả, thay vì chúc các tân cử nhân một sự nghiệp thành công, tương lai chói lọi như thường các đại biểu vẫn làm ở lễ tốt nghiệp, ông đã nói: “Hãy luôn khát khao! Hay cứ dại khờ!” [Stay hungry. Stay foolish”]. Hãy giữ cho mình sự dại khờ, ngây thơ, tinh khiết như con trẻ, để luôn khát khao, vươn tới. Bởi vì chỉ có mạo hiểm, mơ ước, và sống đúng với đam mê của mình, mới có thể thật sự thành công và mãn nguyện”.

Chào các bạn!

Tối rất vinh dự được có mặt tại lễ trao bằng tốt nghiệp của các bạn ngày hôm nay tại một trường đại học danh giá bậc nhất trên thế giới. Thực tế là tôi chưa bao giờ tốt nghiệp đại học. Và đây là lần gần nhất tôi tiếp cận với lễ trao bằng tốt nghiệp. Ngày hôm nay, tôi muốn kể cho các bạn nghe ba câu chuyện của cuộc đời tôi. Không có gì to tát, chỉ đơn giản là ba câu chuyện.          

 Câu chuyện đầu tiên tôi kể về việc “kết nối các sự kiện”:

Tôi bỏ học ở trường đại học Reed sau 8 tháng nhưng vẫn ở lại loanh quanh đến tận 18 tháng nữa trước khi thực sự ra đi. Tại sao tôi lại chọn bỏ học?

Mọi thứ bắt đầu từ trước khi tôi chào đời. Mẹ đẻ của tôi là một sinh viên trẻ mới tốt nghiệp đại học, chưa chồng. Vì thế, bà quyết định mang tôi cho làm con nuôi. Bà tin tưởng mạnh mẽ rằng nên để những người đã có bằng đại học nuôi tôi và đã sắp xếp sẵn mọi thủ tục để một cặp vợ chồng luật sư nhận nuôi tôi vào đúng ngày sinh. 

Chẳng thể ngờ, đến lúc tôi chào đời, họ đột ngột đổi ý muốn có một cô con gái. 

Thế là, bố mẹ tôi bây giờ, lúc đó đang trong danh sách chờ đợi, nhận được một cú điện thoại lúc nửa đêm: “Có một bé trai mới sinh chưa ai nhận. Ông bà có muốn nhận không?” Họ vui mừng đồng ý ngay :”Thật tuyệt, tất nhiên rồi”. Sau đó mẹ đẻ tôi mới biết rằng bố mẹ tôi chưa bao giờ tốt nghiệp đại học, thậm chí cha tôi còn chưa tốt nghiệp cấp ba, và bà nhất định không ký giấy cho con nuôi và chỉ nhượng bộ vài tháng sau khi bố mẹ tôi hứa sau này sẽ cho tôi vào đại học. Đây là xuất phát điểm của cuộc đời tôi. 

17 năm sau, tôi vào đại học thật. Nhưng tôi lại ngây thơ chọn một trường đắt tiền ngang với Stanford, để mà toàn bộ số tiền dành dụm cả đời lao động của bố mẹ tôi, những người lao động chân tay, đổ vào trả tiền học. Sau 6 tháng, tôi thấy việc đầu tư như vậy thật vô nghĩa. Tôi không biết mình muốn làm gì với cuộc đời của mình và cũng không biết trường đại học sẽ giúp mình như thế nào. Thế mà tôi vẫn ngồi đây, tiêu tốn những đồng tiền bố mẹ bỏ bao mồ hôi công sức cả đời mới kiếm được. Tôi quyết định bỏ học và tin rằng, mọi thứ rồi cũng được thu xếp ổn thoả. Đó thật sự là thời điểm khá đáng sợ, nhưng bây giờ nhìn lại, tôi hiểu rằng, đấy là một trong những quyết định đúng đắn nhất của đời mình. 

Ngay khi quyết định bỏ học, tôi có thể bỏ những môn bắt buộc mà mình không thích và bắt đầu nhảy vào các lớp có vẻ thú vị hơn nhiều. Mọi chuyện không phải đều lãng mạn, tôi không được ở ký túc xá, vì vậy tôi ngủ nhờ dưới sàn nhà trong phòng của các bạn tôi, trả vỏ lon Coca để lấy 5 cent tiền đặt cọc mua thức ăn, và đi bộ hơn 7 dặm [11km] băng qua thành phố vào mỗi đêm chủ nhật để có một bữa ăn từ thiện tử tế của thánh đường Hare Krishna. Tôi thật sự yêu thích những chuỗi ngày đó. Và đa số những gì đã xem, nghe, thấy và khám phá bằng trí tò mò và tri giác của tuổi trẻ…lúc đó đã biến thành những kinh nghiệm vô giá cho tôi sau này. 

Tôi có thể kể một ví dụ: Đại học Reed lúc đó có trường học dạy thiết kế thư pháp, có lẽ là đỉnh nhất trong cả nước. Mọi mẫu chữ trên các poster, biển hiệu… xung quanh trường đều rất được thiết kế, vẽ bằng tay rất đẹp. Vì đã đã bỏ học và không phải học những môn bắt buộc nữa, tôi quyết định chọn lớp học về mẫu chữ mỹ thuật để tìm hiểu cung cách thiết kế. Tôi đã tìm hiểu về các mẫu chữ serif, san serif, về các khoảng cách khác nhau giữa các mẫu chữ, về các phương cách trình bày một bản in đẹp. Những kiểu cách vẽ chứ đó thật đẹp, gợi cảm, tinh tế, giàu lịch sử, theo cách mà khoa học không thể nắm bắt được. Chúng mê hoặc tôi từ lúc nào không hay.

Không thứ nào ở đây có vẻ sẽ đem lại được ứng dụng thực tế nào đó cho cuộc đời tôi. Thế nhưng 10 năm sau, khi bắt đầu thiết kế chiếc máy tính Macintosh đầu tiên, tất cả quay trở lại với tôi. Chúng tôi đã dồn hết kiến thức của mình vào thiết kế chiếc Mac này. Đó là chiếc máy tính đầu tiên có kiểu chữ rất đẹp. 

Nếu tôi đã không bước chân vào lớp học thiết kế chữ hồi đại học, chiếc Mac bây giờ sẽ không bao giờ có các kiểu dáng chữ và các phông chữ có khoảng cách đều nhau như thế này. Và vì thế, có lẽ cũng chẳng máy tính cá nhân nào trên thế giới có các kiểu chữ này [vì Windows cóp hoàn toàn từ Mac]. Nếu không bao giờ bỏ học, tôi đã không đi học lớp thiết kế chữ này, và các máy tính cá nhân cũng không có được những mẫu chữ tuyệt diệu hôm nay. Dĩ nhiên, khi còn ngồi ghế nhà trường, làm sao tôi có thể kết nối các sự việc theo hướng như vậy? Nhưng 10 năm sau nhìn lại, tất cả đều rất rõ ràng.

Dĩ nhiên, các bạn không thể kết nối các sự việc khi nhìn về phía trước, chỉ có thể làm như vậy khi ta nhìn lại một quãng đường. Vì vậy, các bạn phải có niềm tin rằng các hành vi, sự kiện của hiện tại có một mối liên quan nào đó đến tương lai. Bạn phải tin tưởng vào một điều gì đó – linh tính, số phận, cuộc đời, thuyết nhân quả…bất kỳ cái gì. Bởi vì việc tin tưởng các mắt xích sẽ kết nối với nhau tạo thành con đường thành công sẽ tạo cho bạn sự tự tin để làm theo tiếng gọi của trái tim, thậm chí cả khi chúng dẫn bạn ra khỏi lối mòn. Lối suy nghĩ này chưa bao giờ làm tôi thất vọng, và chính nó đã tạo nên tất cả những khác biệt trong cuộc đời mình. 

Câu chuyện thứ hai của tôi kể về tình yêu và sự mất mát:

Tôi đã rất may mắn khi tìm thấy điều mình thực sự yêu thích khi còn trẻ tuổi. Woz và tôi bắt đầu thiết kế máy Apple trong gara ô tô của bố mẹ tôi hồi tôi mới 20 tuổi. Chúng tôi làm việc rất chăm chỉ, và trong vòng 10 năm sau, Apple đã trưởng thành. Từ một bộ sậu chỉ có hai người biến thành một tập đoàn trị giá 2 tỷ đô la với hơn 4.000 nhân viên. Chúng tôi đã cho ra đời sản phẩm đỉnh cao nhất của mình -máy MacIntosh – năm trước đó, lúc tôi mới bước sang tuổi 30. 

Rồi tôi bị đuổi việc. 

Làm sao có thể bị đuổi việc khỏi một công ty bản thân mình sáng lập nên? Chuyện là thế này. Khi Apple mở rộng, chúng tôi thuê một người mà tôi nghĩ là rất tài năng để điều hành công ty cùng mình. Một hai năm đầu, mọi thứ đều ổn. Nhưng rồi những định hướng tương lai có điểm bất đồng, cuối cùng, chúng tôi xung đột kịch liệt. Khi đó, Hội đồng quản trị đã đứng về phía anh ta. Và tôi thì ra khỏi công ty, khi vừa 30 tuổi, ra đi đầy cay đắng. 

Tâm huyết của cả một thời kỳ đã tiêu tan, tôi hoàn toàn bị hủy hoại và tuyệt vọng. Tôi thực sự không biết phải làm gì một vài tháng sau đó. Tôi cảm thấy đã làm thất vọng các đàn anh thế hệ trước, đã đánh rơi ngọn đuốc khi nó được trao cho tôi. Tôi đã gặp David Packard và Bob Noyce và cố gắng nói lời xin lỗi vì đã làm hỏng mọi chuyện. Là một trường hợp thất bại lớn mà công chúng đều biết đến, thậm chí tôi còn nghĩ đến việc bỏ chạy khỏi thung lũng nơi mình sống. 

Nhưng rồi có một điều mà dần dần tôi nhận ra – tôi vẫn rất yêu những việc mình làm! Những biến đổi ở Apple đã không hề làm giảm sút niềm đam mê đó. Tôi đã bị từ chối, nhưng vẫn yêu. Vì thế, tôi quyết định làm lại. 

Lúc đó, tôi không thể nhận thức được rằng, chính việc bị đuổi khỏi Apple là điều tuyệt vời nhất đã diễn ra trong đời. Những gánh nặng của vinh quang được thay thế bởi cảm giác nhẹ nhỏm khi bắt đầu lại từ đầu và không chắc chắn về mọi thứ. Tôi được tự do bước vào thời kỳ sáng tạo nhất của cuộc đời.

Trong vòng 5 năm sau đó, tôi bắt đầu lập nên một công ty tên là NeXT, một công ty khác tên Pixar, và đem lòng yêu một người phụ nữ tuyệt vời sau này đã trở thành vợ tôi. Pixar bắt đầu sản xuất các phim hoạt hình sử dụng công nghệ máy tính đầu tiên của thế giới, bộ phim Câu Chuyện Đồ Chơi [Toy Story], và bây giờ đã trở thành một trong những xưởng sản xuất phim hoạt hình thành công nhất thế giới. 

Vật đổi sao dời, cuối cùng thì Apple lại mua lại NeXT và tôi trở về Apple, sử dụng chính những công nghệ đã phát triển ở NeXT vào phục hưng lại cho Apple. Tôi và Laurence đã cùng nhau xây dựng một gia đình đầm ấm. 

Tôi tin chắc rằng, những điều kỳ diệu trên đã không xảy ra nếu tôi không bị đuổi khỏi Apple. Đó là một liều thuốc đắng, nhưng đúng là bệnh nhân cần có nó. Đôi khi cuộc sống rất khắc nghiệt, giống như có cục gạch vô tình tương vào đầu bạn. Nhưng đừng bao giờ đánh mất niềm tin. 

Tôi tin rằng, điều duy nhất tiếp sức cho mình là việc tôi rất yêu thích, đam mê những gì tôi đã làm. Bạn cũng vậy, bạn phải tìm thấy những gì mình thực sự yêu thích. Đối với công việc hay với tình yêu đều thế cả. Công việc sẽ chiếm một phần lớn cuộc sống của bạn, và cách duy nhất để thực sự toại nguyện là làm được những điều bạn nghĩ là vĩ đại nhất. Và cách duy nhất để làm được những điều vĩ đại là yêu việc mình làm. Nếu chưa tìm thấy thì bạn cứ tiếp tục tìm đi. Đừng bằng lòng với sự ổn định. Giống như trong tình yêu vậy, trái tim sẽ mách bảo bạn ngay khi bạn tìm thấy nó. Và cũng giống như trong bất kỳ mối quan hệ tốt đẹp nào, nó sẽ chỉ tốt đẹp thêm theo năm tháng mà thôi. Bạn cứ tìm đến khi bao giờ thấy, đừng dừng lại. 

Câu chuyện thứ ba của tôi là về Cái chết: 

Khi 17 tuổi, tôi đọc một câu rằng: “Nếu ngày nào bạn cũng sống như thể đó là ngày tận thế của mình, đến một lúc nào đó bạn sẽ đúng”. Câu nói đó để lại ấn tượng lớn với tôi, và trong suốt 33 năm qua, tôi luôn nhìn vào gương mỗi ngày để tự hỏi mình: “Nếu hôm nay là ngày cuối của đời mình, liệu mình có muốn làm những việc hôm nay mình sắp làm không?” Và khi nhận ra câu trả lời là “không” ngày này qua ngày khác, tôi biết mình cần thay đổi điều gì đó.

Ghi nhớ rằng “một ngày nào đó gần thôi, mình sẽ chết đi” là một bí quyết vô cùng quan trọng giúp tôi quyết định những lựa chọn lớn trong đời. Bởi vì hầu hết mọi thứ – những mong đợi của người khác, lòng kiêu hãnh, nỗi lo sợ xấu hổ khi thất bại – tất cả đều trở nên phù phiếm, rơi rụng trước cái chết, để trơ trọi lại những gì thật sự quan trọng. Luôn nhớ rằng mình sẽ chết là cách tốt nhất mà tôi biết để tránh sa vào cái bẫy suy nghĩ rằng mình không muốn mất đi cái gì đó. Ta đã gần như vô sản rồi. Chẳng có lý gì để không đi theo tiếng gọi của con tim. 

Một năm trước đây, tôi bị chẩn bệnh ung thư. Tôi được chụp X-quang và xét nghiệm lúc 7h30 sáng và được phát hiện có một khối u trong tuyến tuỵ. Lúc đó, tôi còn chẳng hiểu tuyến tuỵ là gì. Bác sĩ bảo rằng chắc là một loại ung thư không chữa được, và tôi chỉ sống được 3-6 tháng nữa thôi. Bác sĩ khuyên tôi về nhà sắp xếp lại mọi công việc, có thể ngầm hiểu như thế là chuẩn bị mọi thứ trước cái chết. Có nghĩa là phải gói gọn những điều muốn nói với các con trong 10 năm tới trong vòng một vài tháng. Có nghĩa là đảm bảo mọi thứ được sắp xếp ổn thoả để cả mọi thứ đều dễ dàng suôn sẻ khi tôi ra đi.

Cả ngày hôm đó tôi nghĩ đến lời chẩn đoán bệnh. Tối đó tôi lại ngồi khám, người ta cho đèn nội soi vào cổ họng xuống dạ dày và ruột non, lấy kim châm vào tuyến tuỵ để lấy ra một số tế bào từ khối u. Tôi bị gây mê, nhưng vợ tôi có mặt ở đó kể lại, khi các bác sĩ soi các tế bào dưới kính hiển vi họ đã bật khóc sung sướng vì phát hiện ra đây là một trong số rất, rất ít loại u ác tính có thể chữa bằng phẫu thuật. Tôi đã qua phẫu thuật, và ơn Chúa, giờ tôi đã khoẻ rồi. 

Đó là lần gần nhất tôi giáp mặt với cái chết, và tôi hy vọng cũng là lầ gần nhất trong vài chục năm nữa. Sống sót qua thời khắc đó, tôi có thể nói chắc chắn hơn với các bạn rằng: Cái chết là một khái niện hữu dụng nhưng thuần túy về mặt tư tưởng. Không ai muốn chết cả. Kể cả những người muốn lên thiên đàng cũng không muốn chết để lên trên đó. Thế mà cái chết lại là điểm đến chung của tất cả chúng ta. Không ai có thể trốn khỏi nó. Có lẽ đó cũng là điều hợp lẽ, bởi Cái chết là phát minh tuyệt vời nhất của Cuộc sống. Nó là yếu tố làm thay đổi cuộc sống. Nó gạt bỏ cái cũ và mở đường cho cái mới. Ngay bây giờ “cái mới” là các bạn, nhưng không xa nữa bạn sẽ trở thành cái cũ và bị loại bỏ. Thứ lỗi cho tôi nếu nói như thế là quá thảm kịch, nhưng mà đúng như vậy đấy. 

Thời gian của các bạn là có hạn, nên đừng phí phạm bằng cách sống cuộc đời của người khác. Đừng rơi vào bẫy của sự độc đoán, giáo điều của người khác. Đừng để những ý kiến ồn ào xung quanh đánh chìm tiếng nói bên trong bạn. Và quan trọng nhất, hãy dũng cảm để đi theo tiếng gọi của trái tim và linh tính. Chúng thực sự biết bạn muốn gì. Mọi thứ khác chỉ là thứ yếu. 

Khi tôi còn trẻ, có một tuyển tập tuyệt diệu tên là Catelogue toàn trái đất, được coi như cuốn sách gối đầu giường của thế hệ chúng tôi. Một tác giả tên Stewart Brand đã viết cuốn sách này, và ông đã làm cho nó vô cùng sống động bằng những chấm phá lãng mạn của mình trong đó. Đó là những năm cuối thập kỷ 60, khi chưa có máy tính cá nhân, nên được tạo nên hoàn toàn bằng máy chữ, kéo, và máy chụp ảnh polaroid. Nó giống như một Google trên giấy vậy, 35 năm trước khi Google xuất hiện: rất lý tưởng, tràn đầy các công cụ hay ho và ý tưởng vĩ đại.

Steward và nhóm của ông đã cho ra đời một vài số Catalog toàn trái đất. Số cuối cùng ra vào giữa những năm 70, lúc đó tôi bằng tuổi các bạn bây giờ. Ở bìa sau cuốn tuyển tập có bức ảnh chụp một con đường ở nông thôn vào một sớm mai, cảnh vật rất thích hợp cho những người thích phiêu lưu tự đi bộ du hành. Ở dưới có dòng chữ: “Hãy luôn khát khao! Hãy cứ dại khờ!” [Stay hungry. Stay foolish]. Đó là lời tạm biệt của họ trước khi kết thúc. Và tôi luôn ước muốn điều đó cho bản thân. Và bây giờ, khi các bạn tốt nghiệp và bước đến những chân trời mới, tôi cũng chúc các bạn như vậy:

Stay hungry! Stay foolish!

Cảm ơn các bạn.

Theo: //news.stanford.edu/news/2005/june15/jobs-061505.html và hiệu đính các bản dịch có sẵn.

[Michael Dinh]