Vì sao con người tiến hóa

Tuy nhiên, có một câu hỏi chưa ai trả lời được đó là sự tiến hóa sẽ đưa chúng ta đến đâu trong tương lai?

Con người truyền các tính trạng cho con cái đời sau thông qua gene. Chúng ta có thể có các phiên bản khác nhau của cùng một gene được gọi là alen. Quá trình tiến hóa xảy ra khi tỷ lệ các alen này trong quần thể thay đổi qua nhiều thế hệ.

Các alen trong một quần thể thường giúp một số cá thể nhất định tồn tại trong môi trường của chính chúng. Điều này có nghĩa là sự tiến hóa không phải là để trở thành nhanh nhất, mạnh nhất hoặc thông minh nhất mà tất cả phụ thuộc vào môi trường.

Tổ tiên ban đầu của loài người đã tiến hóa để đứng thẳng và đi bằng hai chân vào khoảng 6 triệu năm trước. Các nhà khoa học vẫn đang cố gắng tìm hiểu lý do tại sao tổ tiên của chúng ta bắt đầu đi bằng hai chân. Ngày nay, giả thuyết phổ biến nhất là đi bằng hai chân có lẽ đã giúp tổ tiên con người di chuyển giữa những khoảnh rừng đang bị thu hẹp do khí hậu thay đổi.

Bên cạnh đó, so với kích thước của cơ thể, loài người có bộ não lớn nhất trên Trái đất. Voi có bộ não lớn hơn, nhưng cơ thể của chúng lớn hơn chúng ta rất nhiều.

Nếu không có những bộ não lớn, chúng ta sẽ không thể đổi mới, chẳng hạn như tạo ra bảng chữ cái, đưa máy móc lên Sao Hỏa hoặc tạo ra vắc-xin chống lại bệnh sởi và các bệnh nguy hiểm khác.

Bộ não lớn của loài người còn giúp chia sẻ thông tin về mặt văn hóa thông qua sách, kể chuyện hoặc thậm chí là phim ảnh, thay vì chỉ truyền gene cho thế hệ tiếp theo. Bộ não của tổ tiên loài người trở nên lớn hơn trong quá trình tiến hóa khoảng 200.000 đến 300.000 năm trước khi người hiện đại, được gọi là Homo sapiens xuất hiện.

Sau đó, bộ não của loài người thực sự bắt đầu nhỏ hơn một chút, có thể là do cơ thể chúng ta nhỏ lại hoặc có lẽ vì bộ não nhỏ hơn một chút có thể không sử dụng nhiều năng lượng.

Loài người vẫn đang phát triển. Ví dụ nhiều người ăn chay sống ở thành phố Pune, Ấn Độ, đã có một đột biến giúp họ xử lý hiệu quả hơn axit béo omega-3 và omega-6, trong khi thực tế những người ăn chay có thể gặp khó khăn trong việc nhận đủ các chất dinh dưỡng đó, vốn rất quan trọng để có một bộ não khỏe mạnh.

Vậy loài người trong tương lai sẽ như thế nào? Câu trả lời hiện tại đó là không ai biết sự tiến hóa của con người sẽ dẫn đến đâu.

Tất cả các sinh vật, bao gồm cả con người, thích nghi với môi trường của mình. Những môi trường đó có thể thay đổi, đôi khi theo những cách hoàn toàn không thể đoán định trước được.

Đến đây, bạn có thể thất vọng khi biết rằng chúng ta không có khả năng tiến hóa với siêu năng lực như các nhân vật trong phim bom tấn "X-Men" hoặc các nhân vật trong Vũ trụ điện ảnh của Marvel. Tuy nhiên, có một nhân vật Marvel mà con người đã tiến hóa để giống đó là: Người Sắt.

Giống như Người Sắt, con người đủ thông minh để phát minh ra những thứ có thể khiến một số người trong chúng ta sống lâu hơn hoặc vui vẻ hơn, cho dù đó là thiết bị giữ cho trái tim ốm yếu đập hay máy bay giúp chúng ta có thể bay mà không cần cánh. Không phải siêu năng lực, nhưng những khả năng khác mà con người đã phát triển qua hàng triệu năm tiến hóa đã cho phép chúng ta làm được nhiều điều tương tự, thông qua sự đổi mới.

Trang Phạm

Tiến hộ về văn hóa giúp con người giảm bớt tính hung hăng chiến đấu, tăng thiên hướng hợp tác, tính cách mềm mỏng và năng lực học hỏi xã hội - Ảnh: GETTY

Tiến hóa là sự thay đổi các đặc tính di truyền của một quần thể sinh học qua những thế hệ nối tiếp nhau. Những đặc tính này được biểu hiện qua các gene, kết quả của đột biến, tái tổ hợp di truyền và nguồn gốc các biến dị di truyền khác. 

Quá trình này truyền từ cha mẹ sang con cái, đời này sang đời khác, kéo dài hàng nghìn, hàng triệu năm thông qua quá trình sinh sản.

Tuy nhiên, nghiên cứu của Đại học Maine [Mỹ] gần đây đã xác định văn hóa - mà theo các nhà khoa học định nghĩa là "kiến ​​thức, kỹ năng và thực hành" đã học được - đang trở thành động lực của sự tiến hóa, giúp con người thích nghi với môi trường, vượt qua thách thức tốt và nhanh hơn so với di truyền về mặt sinh học như các học thuyết trước đây khẳng định.

Theo Tim Waring - thành viên nhóm nghiên cứu, văn hóa trước đây không được đánh giá cao trong quá trình tiến hóa của loài người. Nhưng bây giờ thì mọi thứ đã khác.

Giống như gene, văn hóa giúp con người thích nghi với môi trường sống và đáp ứng những thách thức về sinh tồn và sinh sản. Tuy nhiên, văn hóa hoạt động hiệu quả hơn gene vì việc chuyển giao kiến ​​thức nhanh hơn và linh hoạt hơn so với việc thừa kế gene.

Trong khi việc chuyển gene chỉ xảy ra một lần trong một thế hệ, cứng nhắc và giới hạn trong thông tin di truyền của hai cha mẹ thì việc thực hành văn hóa có thể được học nhanh chóng và cập nhật thường xuyên. 

"Truyền tải văn hóa" cũng linh hoạt hơn so với gene dựa trên sự học hỏi của con người; sự truyền tải này cũng không giới hạn số người mà có thể tận dụng thông tin từ tất cả mọi người xung quanh. Kết quả là, tiến hóa văn hóa là một kiểu thích nghi mạnh mẽ hơn so với di truyền sinh học.

Sự kết hợp của văn hóa và gene thúc đẩy nhiều khả năng thích nghi với môi trường sống mới ở con người hơn - Ảnh: SHUTTERSTOCK

Một trong nhiều biểu hiện cho thấy loài người vẫn đang tiến hóa cả về mặt di truyền và văn hóa theo thời gian, nhưng chúng ta đang dần trở nên "văn hóa hơn và ngày càng ít di truyền hơn" chính là thông qua quá trình lựa chọn sinh sản và đối phó với đại dịch. 

Tri thức và y học hiện đại can thiệp được vào di truyền khi một phụ nữ có thể giúp mang thai hộ hoặc thụ tinh ống nghiệm. Chúng ta cũng không ngồi đợi hàng ngàn năm đợi tiến hóa tự nhiên để chống lại các loài virus mới mà đã biết kết hợp khoa học để tìm cách đối phó trong thời gian ngắn.

Trong công bố trên tạp chí Proceedings of the Royal Society B, tạp chí nghiên cứu sinh học hàng đầu của Hiệp hội Hoàng gia ở London, các nhà khoa học của Đại học Maine cho biết nghiên cứu này giải thích tại sao con người sẽ luôn là một loài độc nhất vô nhị.

Giống như di truyền về sinh học, văn hóa cũng đặc biệt quan trọng khi mang tính định hướng nhóm. Theo nghiên cứu này thì các yếu tố như sự phù hợp, bản sắc xã hội, các chuẩn mực và thể chế xã hội làm cho sự tiến hóa văn hóa rất theo định hướng nhóm.

Sự thích nghi về văn hóa dường như đang diễn ra nhanh hơn ở các cộng đồng lớn. Điều này cho thấy sự tiến hóa đã trở nên định hướng theo quần thể người lớn hơn, không giới hạn ở tộc người hay nhóm người nhỏ nữa. Do đó, sự cạnh tranh văn hóa giữa các quần thể người cũng thúc đẩy sự thích nghi và hợp tác xã hội.

Các nhà khoa học cho rằng trong tương lai con người có thể sẽ tiến hóa từ các "sinh vật di truyền riêng lẻ" thành các "cộng đồng siêu văn hóa", tương tự như các đàn kiến ​​và tổ ong.

MINH HẢI [Theo Science Daily]