Bên dưới là tổng hợp các con vật linh thiêng của Việt Nam, tuy chưa thật đầy đủ nhưng là cơ hội để mọi người cùng khám phá, tìm hiểu về sự phong phú và độc đáo của những linh vật Việt Nam.
Linh vật Việt Nam là những sinh vật huyền thoại hoặc có thật được con người linh thiêng hoá như những biểu tượng văn hoá để truyển đạt ý tưởng, niềm tin tâm linh, tín ngưỡng, tôn giáo. Trong nghệ thuật tạo hình, linh vật có rất nhiều loại khác nhau, là do người Việt Nam sáng tạo nên hoặc giao lưu, tiếp biến từ các nền văn hóa bên ngoài.
Mỗi linh vật đều phản ánh sâu sắc đời sống tâm linh, văn hóa dân tộc. Trong tiến trình phát triển vừa thể hiện bản sắc riêng phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc, vừa mang đặc điểm, phong cách nghệ thuật đặc trưng riêng của mỗi thời kỳ lịch sử.
Chim Lạc là vật tổ của cư dân Đông Sơn. Trong buổi đầu hình thành nhà nước Văn Lang - Âu Lạc, cư dân Việt cổ [chủ nhân sáng tạo văn hóa Đông Sơn] đã định cư và liên kết vững chắc thành cộng đồng quốc gia - dân tộc.
Lúc này, ý thức dân tộc đã nảy sinh và định hình, người Việt cổ đã bắt đầu xây dựng huyền thoại về Tổ tiên, nguồn gốc dân tộc qua tín ngưỡng thờ vật Tổ.
Linh vật Giao Long
Giao long được cách điệu từ cá sấu, là vật Tổ biểu trưng cho sức mạnh của cư dân Đông Sơn trong buổi đầu dựng nước Văn Lang – Âu Lạc.
Linh vật Rùa
Rùa là con vật có thật được linh thiêng hóa, biểu trưng cho sự bền vững, trường tồn. Bởi vậy, Rùa thường được tạc trong hình thức đội bia đá, tháp Phật. Ngoài ra, Rùa cũng được trang trí trên các đồ vật tượng trưng cho sự trường thọ của chủ nhân sử dụng.
Từ cuối thời Lê Trung Hưng [thế kỷ 17 - 18], Rùa thường xuất hiện thành cặp với Long Mã trong đề tài về Hà đồ - Lạc thư. Đây là cặp biểu tượng khởi nguyên của Kinh Dịch, tư tưởng triết học của người Á Đông về quy luật của sự biến đổi. Nó được vận dụng vào rất nhiều lĩnh vực như vũ trụ, thiên văn, địa lý, phong thủy, trị nước, nhân mệnh,…
Linh vật Long Mã
Long Mã theo cổ thư chữ Hán:
- Đề tài Long Mã Hà Đồ gắn với tích Vua Phục Hy trong một lần đi dạo sông Hoàng Hà nhìn thấy một con Long Mã đang bơi tới, trên lưng có các xoáy đen trắng. Nhân đó Vua vẽ lại thành Hà đồ, còn gọi là Tiên thiên bát quái đồ.
- Đề tài Thần Quy Lạc thư bắt nguồn từ tích vua Đại Vũ trị thủy sông Lạc, nhìn thấy một con rùa trên lưng có các chấm đen trắng. Vua theo đó đặt ra Lạc Thư, còn gọi là Hậu thiên bát quái đồ.
Tuy nhiên, theo công trình nguyên cứu của Thiên Sứ - Nguyễn Vũ Tuấn Anh có hiệu chỉnh như sau:
- Tiên thiên bát quái phối với Lạc Thư.
- Hậu thiên bát quái phối với Hà đồ.
Linh vật Ngựa có cánh
Ngựa có cánh [Pegasus] là một loại ngựa thần trong văn hóa phương Tây, biểu tượng của sự thông thái, minh triết. Ngựa có cánh được truyền vào Việt Nam từ thời Lê sơ [thế kỷ 15], trên đồ gốm xuất khẩu thông qua đặt hàng của thương nhân phương Tây và tiếp tục được sử dụng trong trang trí kiến trúc và đồ gốm thời Mạc - Lê Trung Hưng [thế kỷ 16 - 18].
Linh vật Phượng Hoàng
Theo truyền thuyết, Phượng Hoàng là chúa tể của các loài chim, mang nhiều đức tính, phẩm hạnh cao đẹp. Phượng chỉ xuất hiện vào thời thái bình và ẩn mình khi thời loạn lạc nên nó là biểu tượng cho thái bình thịnh trị.
Ngoài ra, Phượng còn là hình ảnh tượng trưng cho hoàng thái hậu, hoàng hậu, công chúa cũng như phụ nữ quý tộc thời phong kiến. Ở Việt Nam, Phượng là đề tài trang trí phổ biến ở mọi thời đại, trên mọi lĩnh vực nghệ thuật khác nhau.
Linh vật Cá hóa Rồng
Cá hoá Rồng là truyền thuyết gắn với tích “Ngư dược Vũ môn” của khoa cử Nho học, tượng trưng cho sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công của các sĩ tử.
Trong nghệ thuật Việt Nam, đề tài cá hóa rồng bắt đầu xuất hiện từ thời Trần [thế kỷ 13 - 14] về sau, nhưng phổ biến và đạt tới đỉnh cao nghệ thuật vào thời Lê sơ [thế kỷ 15].
Linh vật Rồng
Ở bài viết 9 đứa con của Rồng, chúng ta đã biết khá rõ về truyền thuyết Rồng cũng như những đứa con của Rồng là sinh vật nào.
Hình tượng Rồng đã xuất hiện từ buổi đầu dựng nước Văn Lang - Âu Lạc và trở thành biểu tượng linh thiêng gắn với Tổ Tiên, cội nguồn dân tộc thông qua truyền thuyết “Con Rồng cháu Tiên”.
Mặt khác, do nằm trong khu vực là cái nôi của nền văn minh lúa nước, Rồng Việt Nam còn giữ vai trò là một Phúc thần mang đến mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trải qua tiến trình phát triển hơn 2 ngàn năm, hình tượng rồng trong nghệ thuật Việt Nam đã nhiều lần biến chuyển về đặc điểm, phong cách nghệ thuật, đồng thời mang thêm những ý nghĩa biểu tượng mới gắn với Thần quyền và vương quyền.
Linh vật Nhai Tí
Theo truyền thuyết, Nhai tí là con của Rồng, có bề ngoài thân rồng, đầu sói, tính cách cương liệt hung dữ nhưng ngay thẳng, hiếu sát, thích chiến đấu. Vì thế Nhai Tí thường được trang trí ở đốc, chuôi, khâu đao, kiếm… ngụ ý thị uy, làm tăng thêm sức mạnh và lòng can đảm của các chiến binh khi chiến đấu.
Linh vật Tù Ngưu
Tù Ngưu là một trong số những đứa con của Rồng. Theo truyền thuyết, Tù Ngưu là linh vật rất ham mê âm nhạc, thích gảy đàn, đạt được nhiều thành tựu về âm nhạc. Vì thế người xưa thường tạo hình Tù Ngưu ở đầu cần các loại đàn cầm.
Linh vật Si Vẫn
Si Vẫn cũng là một trong những đứa con của Rồng. Theo truyền thuyết, Si Vẫn là động vật biển có đuôi cong tròn, đập sóng thì mưa xuống. Bởi vậy, người xưa thường đắp nó trên nóc mái các công trình kiến trúc với ý nghĩa phòng ngừa hoả hoạn. Ở Việt Nam, Si Vẫn còn được gọi với tục danh là con Kìm, trong nhiều hình thức khác nhau: hình đầu rồng, hình rồng; hình cá, hình đầu rồng đuôi cá; hình đuôi Si, hình đầu rồng đuôi Si...
Linh vật Bồ Lao
Bồ Lao cũng là con của Rồng. Theo truyền thuyết, Bồ Lao là động vật biển, thích âm thanh lớn, thích gầm rống. Bồ Lao rất sợ cá kình, khi bị cá kình đuổi đánh thì kêu rất to. Người xưa khi đúc chuông thường tạo quai hình Bồ Lao, còn dùi thì làm theo hình cá kình với mong muốn tiếng chuông kêu vang xa. Do đó, "bồ lao" cũng dùng để chỉ tiếng chuông chùa. Ở Việt Nam, Bồ Lao thường được thể hiện dưới dạng hình Rồng hai đầu.
Linh vật Thao Thiết
Thao Thiết là một trong những đứa con của Rồng. Theo truyền thuyết, Thao Thiết là một con vật ham ăn vô độ, thậm chí có thể ăn cả cơ thể mình. Vì vậy, hình ảnh Thao Thiết chỉ là phần đầu với hai chân trước nhìn chính diện trông vừa dữ tợn, vừa uy nghi. Ban đầu, hình Thao Thiết được trang trí trên bộ đồ ăn nhằm nhắc nhở việc ứng xử lịch sự trong ăn uống. Về sau, hình Thao Thiết xuất hiện trên nhiều loại vật dụng khác, tượng trưng cho sự no đủ, bền vững.
Linh vật Tiêu Đồ
Tiêu Đồ là đứa con thứ 9 của Rồng. Theo truyền thuyết, Tiêu Đồ là linh vật có tính khí lười biếng, thường cuộn tròn nằm ngủ, không thích có kẻ lạ xâm nhập lãnh địa của mình. Bởi vậy Tiêu Đồ thường được chạm trên tay nắm cửa ra vào, ngụ ý răn đe kẻ lạ muốn xâm nhập, bảo vệ sự an toàn cho chủ nhà. Ở Việt Nam, hình tượng Tiêu Đồ mới chỉ gặp trên những chiếc tay nắm cửa đồng thế kỷ 1 – 3.
Linh vật Kỳ Lân [Lân]
Kỳ Lân là con của Rồng. Con vật này cơ bản mang hình dáng kết hợp giữa Rồng và Hươu/Ngựa. Đầu và bộ giáp giống rồng, thân hình và móng lại như Hươu.
Theo truyền thuyết, Kỳ Lân là linh vật biểu tượng cho lòng nhân từ, mỗi khi nó xuất hiện là điềm báo có thánh nhân, minh quân ra đời. Ở Việt Nam, hình tượng Kỳ Lân xuất hiện phổ biến từ thời Lê sơ [thế kỷ 15], khi Nho giáo phát triển đến đỉnh cao.
Tạo hình Kỳ Lân tuy không hoàn toàn tuân thủ theo nguyên tắc của truyền thuyết nhưng đặc điểm nhận dạng cơ bản là thân của động vật móng guốc, phủ kín vảy cá.
Trong đời sống dân gian thường có sự lẫn lộn giữa Kỳ Lân và Sư tử, nhiều hình Sư tử cũng gọi là Lân. Tuy nhiên, theo điển chế nhà Lê và nhà Nguyễn, giữa Kỳ Lân và Sư tử có sự quy định khác biệt rất rõ ràng về hình thức, ý nghĩa biểu trưng. Theo đó, Kỳ Lân luôn có phẩm cấp cao hơn Sư tử. Thời Lê, Kỳ Lân biểu trưng cho hoàng tử, hoàng thái tử; Sư tử biểu trưng quan võ nhất, nhị phẩm. Thời Nguyễn, Kỳ Lân ứng với quan võ nhất phẩm, còn Sư tử dành cho quan võ tam phẩm. Đặc biệt, Kỳ Lân nằm trong Tứ Linh gồm Long, Lân, Quy, Phụng.
Linh vật Nghê
Sư tử nguyên là linh vật Phật giáo, được truyền vào Việt Nam theo sự du nhập của Phật giáo, nhưng được cải biến phù hợp với truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc.
Từ thời Trần [thế kỷ 13 – 14], khi Nho giáo phát triển, Sư tử được chọn làm biểu tượng của sức mạnh vương quyền thì hình tượng Sư tử xuất hiện phổ biến ở nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau, vừa đa dạng về đặc điểm hình thức vừa truyền tải nhiều ý nghĩa biểu tượng tốt đẹp khác nhau.
Về đặc điểm tạo hình cơ bản có hai loại:
- Hình Sư tử [các chi tiết hình thể của sư tử]: xuất hiện ở mọi thời đại, trên nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau.
- Kết hợp đặc điểm Sư tử - Chó [đầu Sư tử, thân Chó]: ít nhất bắt đầu xuất hiện từ thời Lê sơ [thế kỷ 15], chủ yếu trên đồ thờ cúng, trong trang trí kiến trúc hoặc trong tư cách là linh vật trấn giữ…
Cũng như các nước Á Đông, ở Việt Nam, Sư tử còn có tên gọi khác là Nghê [Toan Nghê].
- Ở Trung Quốc và Nhật Bản: Sư tử được gọi là Nghê khi tạc làm bệ tượng Phật, là vật cưỡi của Văn Thù Bồ Tát, đội lư hương hoặc ngồi trên nắp đỉnh trầm, dù đều trong hình tướng Sư tử.
- Ở Việt Nam: diễn biến khá phức tạp.
- Linh vật này được gọi là Sư tử khi tạo theo hình tướng Sư tử.
- Linh vật này được gọi là Nghê khi mang đặc điểm kết hợp của Sư tử và Chó.
Tuy nhiên, nhiều khi, những hình sư tử nhỏ trong trang trí hoặc đồ thờ cúng cũng được gọi là Nghê hoặc Lân. Có những linh vật trong hình Sư tử - Chó, dân gian thường gọi là Nghê, nhưng trong văn bản chính thống ghi chép về việc tạo tác này vẫn gọi là Sư tử. Bệ tượng Phật tạo hình Sư tử thường gọi là “Sư tử tọa”, nhưng đôi khi cũng gọi là “Nghê tòa”, tục danh gọi là Ông Sấm.
Hình tượng Sư tử - Nghê giới thiệu trong bài viết này, chú thích là Sư tử tức chỉ linh vật trong hình tướng Sư tử, gọi là Nghê khi linh vật mang đặc điểm tạo hình Sư tử - chó. Những hình Nghê /Sư tử được gọi theo nhiều các khác nhau, chú thích sẽ nêu tên gọi chính thống/phổ biến lên trước, kèm theo các tên dân gian thường gọi khác.
Đề tài sư tử hí tiền, sư tử hí cầu bắt đầu xuất hiện từ thời Trần về sau, phổ biến và đạt tới đỉnh cao thời Lê Sơ. Là hình ảnh biểu trưng của sự thái bình thịnh trị. Đây vốn là ý nghĩa của kỳ lân, được gán ghép cho sư tử.
Linh vật Tích Tà
Tích Tà là linh vật huyền thoại có nguồn gốc Á Đông, hình thức giống như Sư tử có cánh. Đây là linh vật trấn giữ mang ý nghĩa biểu tượng trừ tà, xua đuổi điều xấu, mang lại tốt lành.
Hình tượng Tích Tà xuất hiện trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam giai đoạn những thế kỷ đầu Công nguyên, trên các hiện vật chất liệu đồng và gốm.
Linh vật Chim thần Garuda
Garuda là một loại chim thần có nguồn gốc từ Ấn Độ, thường được miêu tả trong hình thức người - chim, tượng trưng cho sức mạnh và chân lý.
Ở Việt Nam, Garuda xuất hiện trong nghệ thuật Champa với tư cách là một vị Thần Ấn Độ giáo, là biểu trưng và vật cưỡi của Thần Vishnu. Trong nghệ thuật Phật giáo Đại Việt từ thời Lý [thế kỷ 11 - 13] đến thời Mạc [thế kỷ 16], Garuda là linh vật trấn giữ các góc tháp, đỡ góc bệ thờ hoặc mái đao chùa... Garuda là hình ảnh tiêu biểu cho sự giao lưu văn hóa Đại Việt - Champa.
Linh vật Hổ
Ở Việt Nam, Hổ được coi là chúa sơn lâm. Bởi vậy, Hổ đã được linh hóa, biểu trưng cho quyền uy và sức mạnh giống như Sư tử. Hổ thường được đặt trấn giữ ở cổng các công trình kiến trúc cổ. Trong điện thờ Mẫu thường có ban thờ Ngũ Hổ, với 5 màu vàng, xanh, trắng, đỏ, đen, tượng trưng cho Ngũ Hành, trấn giữ 5 phương.
Linh vật Voi
Voi vốn là linh vật Phật giáo, tượng trưng cho chân lý, trí tuệ và sự kiên định. Đức Phật cũng từng được đầu thai dưới dạng Voi trắng trong giấc mơ của Hoàng hậu Maya. Voi còn là vật cưỡi của Phổ Hiền Bồ Tát.
Với ý nghĩa như vậy, voi cũng hiện diện trong nghệ thuật Phật giáo Việt Nam. Đồng thời, voi còn là linh vật có sức mạnh trấn giữ khi đặt hai bên đường Thần đạo trước lăng mộ hoặc phủ phục trước cổng đền, miếu...
Linh vật Khỉ
Theo Phật thoại, Khỉ là đệ tử rất thành tâm đến với Đức Phật. Ở Việt Nam đã tìm thấy khá nhiều tượng khỉ tại di tích Tháp Chương Sơn [Nam Định], thời Lý.
Bộ tượng 3 con khỉ: con che mắt, con bịt miệng, con bịt tai, thể hiện triết lý Tam Không của Phật giáo: không nhìn điều xấu, không nói điều xấu và không nghe điều xấu.
[Tháp Chương Sơn, Ý Yên, Nam Định].
Linh vật Chó
Chó là linh vật gần gũi với đời sống tâm linh của người Việt Nam. Người Việt Nam thường tạc chó đá trấn giữ trước cổng nhà hoặc cổng đình, đền, miếu, phủ... để cầu phúc, trừ tà. Chó đá ở nhà dân thường nhỏ, không to lớn như chó đá ở các công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng. Nhiều nơi còn có tục thờ Chó.
Linh vật Rắn
Đối với người Việt, Rắn là biểu tượng của Thần Nước, đại diện cho hai thành tố đối lập tốt và xấu. Tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt có tục thờ Rắn, mang ý niệm về sông nước của cư dân làm nông nghiệp.
Hình ảnh đôi Rắn quấn nhau là biểu tượng của phồn thực, cội nguồn sinh sôi, sự sống. Mặc dù vậy, Rắn dường như ít xuất hiện trong nghệ thuật tạo hình.
Trong văn hóa Champa, Rắn được gọi là Naga, vua của loài rắn, được du nhập vào theo Ấn Độ giáo. Naga là anh em họ và là kẻ thù của Chim thần Garuda. Bởi vậy, Naga thường được thể hiện trong hình thức bị chim Thần Garuda tiêu diệt.
Linh vật Hạc
Hạc vốn là linh vật của Đạo giáo, tượng trưng cho sự thanh cao, thoát tục, trường sinh bất tử.
Tuy nhiên, ở Việt Nam việc sử dụng hỗn hợp các hình tượng tôn giáo khá phổ biến. Bởi vậy, Hạc cũng trở thành biểu tượng văn hóa của Phật giáo, Nho giáo,... Hạc thường được mô tả đứng chầu trên lưng Rùa hoặc trong đề tài Tiên cưỡi Hạc trên điêu khắc đình làng.
Linh vật Uyên Ương
Theo Phật thoại, Uyên Ương [Vịt] là một trong các hóa thân của Đức Phật. Trong nghệ thuật Việt Nam, Uyên Ương xuất hiện phổ biến trong trang trí kiến trúc cung đình và chùa, tháp thời Lý - Trần [thế kỷ 11 - 14], trong tư thế dang cánh đậu trên các viên ngói bò lợp mái.
Mười hai con giáp
Ở Việt Nam, 12 con Giáp gồm Chuột [Tí], Trâu [Sửu], Hổ [Dần], Mèo [Mão], Rồng [Thìn], Rắn [Tị], Ngựa [Ngọ], Dê [Mùi], Khỉ [Thân], Gà [Dậu], Chó [Tuất], Lợn [Hợi], tương ứng với 12 chi trong lịch pháp Á Đông, dùng để tính thời gian theo chu kỳ quay của Mặt Trăng. 12 con Giáp còn được dùng để liên kết các yếu tố liên quan đến vận mệnh, cuộc sống con người.
Linh vật Sấu
Sấu, còn gọi là “Sóc” hoặc “Sấu nghê sóc”, xuất hiện trong nghệ thuật Việt Nam bắt đầu từ thời Lý, tồn tại tới thời Lê Trung Hưng [thế kỷ 17 - 18].
Sấu có đầu Sư tử, đuôi sóc. Ngoại trừ đặc điểm tạo hình và mức độ phổ biến có sự thay đổi theo thời gian, đây là linh vật khá ổn định trong chức năng sử dụng và ý nghĩa biểu tượng, thường được thể hiện trên mặt dốc thành bậc trước cửa chùa, tháp hoặc lăng mộ. Đây cũng là linh vật độc đáo của nghệ thuật Việt Nam, chưa từng thấy xuất hiện trong bất cứ nền nghệ thuật nào trên thế giới.
>>> Đọc thêm:
Page 2
Ít người biết rằng rồng có chín con [Long sinh cửu tử] với hình dáng và những sở thích hoàn toàn khác nhau [theo truyền thuyết dân gian phương Đông].
Hình ảnh rồng ở tử cấm thành Huế
Theo Wikipedia:
Rồng hay còn gọi là Long, là một loài vật xuất hiện trong thần thoại phương Đông và phương Tây. Hình ảnh loài rồng luôn biểu thị cho loài linh vật huyền thoại có sức mạnh phi thường. Rồng ở các nước châu Á có nhiều khác biệt với rồng ở các nước châu Âu và châu Mỹ.
Con rồng Việt Nam là vật tổ của người Việt theo truyền thuyết "Con Rồng cháu Tiên", trong trang trí kiến trúc, điêu khắc và hội họa hình rồng mang bản sắc riêng, theo trí tưởng tượng của người Việt. Nó khác với rồng trong trang trí kiến trúc và hội họa Trung Hoa và ở quốc gia khác.
Hình ảnh Rồng cũng tùy theo thời kỳ:
- Con rồng thời Lý thể hiện sự nhẹ nhàng, mỏng manh, giống như đang uốn lượn trong mây, thích hợp với các lễ cầu mưa.
- Con Rồng thời Trần thì mạnh mẽ hơn, thân hình to và khoẻ khoắn.
Rồng Việt Nam thường có một số đặc trưng rõ ràng:
- Kết hợp của 9 loài vật khác: đầu lạc đà, sừng hươu, mắt thỏ, tai bò, cổ rắn, bụng ếch, vây cá chép, móng chim ưng, bàn chân của hổ.
- Thân Rồng uốn hình sin 12 khúc. Thân mềm mại uốn lượn thể hiện sự biến hóa.
- Trên lưng có vây nhỏ liền mạch và đều đặn.
- Đầu rồng có bờm dài, râu cằm, đầu lớn uy dũng, sừng hươu, mắt to tròn, mũi nở, miệng mở rộng, răng cửa nhọn, thân dài và cơ bắp uyển chuyển uốn lượn với vẩy âm dương ngũ sắc, đuôi Rồng lượn sóng hoặc tõe các tua đuôi, chân rồng với năm móng sắc lẽm chỉ có ở bậc hoàng đế.
- Miệng ngậm Long châu [ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc rồng hay cầm ngọc bằng chân trước].
9 đứa con của rồng là gì? Để trả lời cho câu hỏi này, trước tiên hãy tìm hiểu về truyền thuyết 9 đứa con của rồng.
Truyền thuyết "Long sinh cửu phẩm"
- Rồng vốn là con vật trong truyền thuyết, là hình ảnh tượng trưng cho sự quyền uy, cao quý và là loài đứng đầu trong muôn thú. Trong văn hóa châu Á, con người luôn tôn thờ loài rồng và chỉ có hoàng tộc mới được sử dụng hình ảnh con rồng làm biểu trưng cho quyền lực cũng như thân phận cao quý của họ.
- Theo truyền thuyết chín đứa con của Rồng [Long sinh cửu tử], Rồng thần sinh được 9 con trai nhưng không con nào là Rồng cả. Chín người con của Rồng đều là các loài thần thú và có tính cách khác nhau. Tùy vào tính cách mà người ta dùng hình ảnh của chúng để trang trí ở những lĩnh vực như mái hiên, nóc nhà, lan can, vũ khí, chiến thuyền,...
Tuy nhiên, cũng do văn hóa dân gian mỗi nơi một khác mà sinh ra nhiều dị bản về “Long sinh cửu phẩm”. Bởi vậy mà danh sách những linh vật được coi là con của rồng cũng có sự khác biệt.
Hiện nay, nhìn chung chia làm hai thuyết:
- Thuyết 1: Bị Hí, Si Vẫn, Bồ Lao, Bệ Ngạn, Thao Thiết, Công Phúc, Nhai Xế, Toan Nghê, Tiêu Đồ
- Thuyết 2: Tù Ngưu, Nhai Xế, Trào Phong, Bồ Lao, Toan Nghê, Bị Hí, Bệ Ngạn, Phụ Hí, Si Vẫn
Bởi vậy, ở bài viết này chúng tôi sẽ liệt kê nhiều hơn 9 con của Rồng.
Danh sách đầy đủ chín đứa con của rồng
Bị Hí
Bị Hí [tên khác là Bí Hí, Bá Hạ, Bát Phúc, Thạch Long Quy] là con trưởng của rồng. Có hình dáng thân rùa, đầu rồng. Chỉ duy nhất có Bí Hí chịu được trọng lượng lớn nên thường được chạm khắc được gọi là "con thú mang bia".
Một số người nhầm lẫn khi cho rằng các con vật đội bia ở Văn Miếu Quốc Tử Giám là loài Rùa, thật ra đó là Bí Hí vì ngoài đặc tính thích mang vật nặng nó cũng rất thích văn chương nên người xưa dùng nó để đặt bia Tiến sĩ.
Si Vẫn
Si Vẫn [Tên gọi khác là Si Vĩ, Li Vẫn, con Kìm] là con thứ hai của Rồng. Sống ở biển, có đầu giống hoặc gần như đầu rồng, đuôi, vây, miệng rộng và thân ngắn. Mỗi khi nó đập đuôi xuống nước thì nước bắn lên tận trời và mù mịt cả trời đất.
Tương truyền Li Vẫn thích ngắm cảnh và thường giúp dân diệt hỏa hoạn nên được chạm khắc làm vật trang trí trên nóc các cung điện cổ, chùa chiền, đền đài... ngụ ý cầu trấn hỏa, đề phòng hỏa hoạn. Là một linh vật dùng trong trang trí kiến trúc, đây là một trong những hiện vật quý hiếm đang được trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Việt Nam.
Thông tin thêm:
Chuyên gia phong thuỷ Nguyễn Vũ Tuấn Anh [Người đứng đầu Trung tâm nghiên cứu Lý Học Đông Phương] đã tổng hợp tất cả những hình tượng Si Vẫn trên các di sản còn lại ở các đình chùa miếu mạo và những tài liệu nói về linh vật này để tạo ra Si Vẫn phiên bản bàn đặt trong nhà đem lại sự tiện lợi, bình an.
Bồ Lao
Bồ Lao là con thứ ba của Rồng. Sống ở biển, thích âm thanh lớn và thích gầm rống. Người xưa thường đúc trên quai chuông hình Bồ Lao, còn dùi thì làm theo hình cá kình với mong muốn tiếng chuông kêu vang xa. Do đó, Bồ Lao cũng được dùng để nói đến tiếng chuông chùa.
Bồ Lao trên quả chuông chùa Thanh Long [Thái Bình], chất liệu đồng thời Lê Trung Hưng
Bệ ngạn
Bệ Ngạn [tên gọi khác là Bệ Lao, Hiến Chương] là con thứ tư của Rồng. Có hình dáng giống hổ, răng nanh dài, sắc, có sức thị uy lớn, thích lý lẽ và có tài cãi lý đòi sự công bằng khi có bất công.
Nhờ vậy Bệ Ngạn thường được đặt ở cửa nhà ngục hay pháp đường, ngụ ý răn đe người phạm tội và nhắc nhở mọi người nên sống lương thiện.
Thao Thiết
Thao Thiết là con thứ năm của Rồng. Có đôi mắt to, miệng rộng, dáng vẻ kỳ lạ. Linh vật này tham ăn vô độ. Vì vậy, được đúc trên các đồ dùng trong ăn uống như ngụ ý nhắc nhở người ăn đừng háo ăn mà trở nên bất lịch sự.
Công Phúc
Công Phúc là con thứ sáu của Rồng. Linh vật này thích nước nên được khắc làm vật trang trí ở các công trình hay phương tiện giao thông đường thủy như: cầu, rãnh dẫn nước, đập nước, bến tàu, thuyền bè… với mong muốn công phúc luôn tiếp xúc, cai quản, trông coi lượng nước phục vụ nhân dân.
Nhai Xế
Nhai Xế [tên gọi khác là Nhai Xải, Nhai Tí] là con thứ bảy của Rồng. Linh vật có tính khí hung hăng, thường nổi cơn thịnh nộ và ham sát sinh nên thường được chạm khắc trên các vũ khí như đao, búa, kiếm… ngụ ý thị uy, làm tăng thêm sức mạnh và lòng can đảm của các chiến binh nơi trận mạc.
Toan Nghê
Toan Nghê [còn gọi là Kim Nghê] là con thứ tám của Rồng. Có mình sư tử, đầu rồng, thích sự tĩnh lặng và thường ngồi yên ngắm cảnh khói hương tỏa lên nghi ngút nên được đúc làm vật trang trí trên các lò đốt trầm hương, ngụ ý mong muốn hương thơm của trầm hương luôn tỏa ngát.
Tiêu Đồ
Tiêu Đồ [hay còn gọi là Thô Phủ] là con thứ chín của Rồng. Linh vật có tính khí lười biếng, thường cuộn tròn nằm ngủ, không thích có kẻ lạ xâm nhập lãnh địa của mình nên thường được khắc trên cánh cửa ra vào, đúng vào vị trí tay cầm khi mở, ngụ ý răn đe kẻ lạ muốn xâm nhập nhằm bảo vệ sự an toàn cho chủ nhà.
Như đã trình bày ở trên, ngoài chín con của Rồng ở trên, theo một số dị bản thì gia đình Rồng còn có một số linh vật khác như:
Tù Ngưu
Tù Ngưu [hay còn có tên gọi khác là Tỳ Hưu, Kỳ Hưu, Tỳ Ngưu, Tu Lì, Tu Lỳ,…], có hình dạng như một con rồng nhỏ, màu vàng, có sừng như sừng lân. Đây là linh vật giỏi về âm nhạc nên được khắc trên các nhạc cụ, nhạc khí,...
Đặc biệt lưu ý:
Hiện nay có rất nhiều người mua vật phẩm Tỳ Hưu [tượng tạc, trang sức đeo lên người] như một vật khí phong thuỷ với mong muốn cầu tìm tài lộc. Tuy nhiên, Địa Lý Lạc Việt sau thời gian nghiên cứu khuyến cáo tuyệt đối không nên sử dụng.
- Trong phong thủy, mọi hình tượng dùng làm vật khí trấn yểm đều phải là hình tượng tốt đẹp. Và quan trọng là phải thuận lẽ trời đất: có vô thì có ra, có còn thì có mất, có đầy thì có vơi. Chỉ có lòng tham con người là muốn cái gì cũng vĩnh viễn, thêm mà không bớt, có mà không hết.
- Lẽ tự nhiên không theo lòng người. Nhà Minh có để Tỳ Hưu rồi cũng khánh tận. Hòa Thân có để Tỳ Hưu to hơn Tỳ Hưu của vua rồi thì cũng bị giết và tài sản cũng bị tịch thu vào tay kẻ khác.
- Hơn nữa hai chữ Tỳ Hưu đã thể hiện cái không hay, không tốt. Thử xem xét lý trong chữ sẽ thấy.
- Tỳ [lách] là một trong năm tạng, biểu lý với Vị [bao tử].
- Hưu là hết chức năng.
- Thực phẩm vào Vị phải nhờ tỳ chuyển hóa, nhưng Vị muốn chuyển hóa được thành các chất bổ dưỡng và ô trọc thì phải nhờ Tỳ khí hóa. Ấy vậy mà Tỳ lại mất hết chức năng, thực phẩm bị ôi thiu trương sình trong bụng... thì ắt sẽ có bệnh. Nhẹ thì bệnh trướng bụng, nặng thì cơ thể lần hồi suy kiệt mà tiêu.
Vì vậy hai chữ Tỳ Hưu làm thành tên thì cũng là chỉ điểm báo nguy cho định mạng. Và Tỳ Hưu, trong việc cầu tìm tài lộc thì cũng chỉ là một yếu tố. Yếu tố tương tác cho cái lợi trước mắt nhưng tiềm ẩn nguy cơ cao là tán tài.
Trào Phong
- Trào Phong thích sự nguy hiểm, thích nhìn ra xa nên thường chọn chỗ cao, cheo leo như đầu cột, góc mái của ngôi nhà, điểm cao một số công trình kiến trúc,… làm chỗ leo trèo hoặc đứng nhìn. Bởi vậy, nó là linh vật thường được chạm khắc trên nóc nhà [thường đặt ở bốn góc mái nhà] với ngụ ý chống hoả hoạn và thị uy kẻ xấu [gần giống với Si Vẫn].
- Ngoài ra, hình tượng Trào Phong trên góc mái còn tượng trưng cho điều tốt lành, may mắn, tạo giá trị trang trí đẹp mắt và uy nghi. Vì thế chỉ các cung điện của hoàng gia mới được phép tạc hình Trào Phong trên nóc.
Phụ Hí
Phụ Hí có hình dáng như Rồng, dáng vẻ thanh nhã, thường nằm cuộn mình trên bia đá. Nó rất thích vẻ đẹp của chữ khắc trên các văn bia, nên thường cuộn mình trên đó mà ngắm nghía. Vì vậy, người ta thường khắc một đôi Phụ Hí trên các bia mộ, bài vị với ngụ ý bảo vệ bia mộ.
Trên đây là toàn bộ tổng hợp những đứa con của rồng trong văn hóa Việt Nam, hi vọng sẽ giúp ích được cho bạn đọc một vài thông tin bổ ích.
>>> Đọc thêm: