Tháng 10 năm 2011, một bé gái 2 tuổi ở Trung Quốc bị xe tải tông phải khi đang đi đường. Mặc dù bé nằm bị thương trên đường và có 18 người đi ngang nhưng không ai giúp cả. Cuối cùng thì có một người đàn ông gọi cấp cứu. Bé gái được mang đến bệnh viện và chết 8 ngày sau đó.
Câu hỏi đặt ra là tại sao người khác chỉ đi ngang và không giúp đỡ? Điều gì đã làm họ bỏ mặc người cần được giúp? Hiện tượng là được gọi là hiệu ứng người ngoài cuộc [bystander effect], khi một người không giúp đỡ người khác trong tình huống khẩn cấp nếu có những người khác cũng ở đó.
Hai nhà tâm lý Latane và Darley đã nghiên cứu ra là càng có nhiều người ngoài cuộc thì càng ít khả năng có người sẽ đề nghị giúp đỡ. Điều này là do họ tin rằng có người khác sẽ giúp thay mình. Đây gọi là ‘sự phân tán trách nhiệm’ [diffusion of responsibility].
Latane và Darley cũng tìm ra 5 bước mà một người sẽ cân nhắc trước khi ra quyết định. Đó là:
1. Nhận biết sự việc
Nếu một người không nhận ra có vấn đề đang xảy ra thì họ không thể giúp được. Ví dụ, nếu một người đang suy nghĩ trong đầu và đi ngang bé gái, họ không để ý nên sẽ không biết bé cần giúp đỡ.
2. Xem đó là trường hợp khẩn cấp
Ví dụ, nếu một người đang nằm ở công viên thì ta có thể nghĩ rằng người đó chỉ đang ngủ chứ chưa hẳn là bị đột quỵ.
3. Giả định trách nhiệm
Nếu có quá nhiều người ở xung quanh, mọi người sẽ có xu hướng tin rằng ai đó sẽ giúp đỡ. ‘Sự phân tán trách nhiệm’ sẽ càng lớn nếu càng có nhiều người.
4. Biết cách giúp đỡ
Cho dù một người nhận ra sự việc, xem đó là khẩn cấp, giả định trách nhiệm là của mình nhưng nếu không biết nên giúp như thế nào thì họ cũng có thể sẽ không giúp.
Ví dụ, nếu bạn không biết bơi thì rất có thể bạn rất muốn nhưng vẫn sẽ không nhảy xuống cứu người chết đuối.
5. Quyết định giúp đỡ
Giả sử như gần đây bạn đọc bài báo viết về người giúp đỡ bị người gặp nạn kiện vì đã thực hành sơ cấp cứu khi chưa có bằng bác sĩ thì liệu bạn có chắc mình sẽ giúp đỡ. Trong một số trường hợp, cho dù bạn biết cách giúp người kia thì bạn vẫn có thể quyết định không giúp vì rủi ro quá lớn [hay cũng có thể vì bạn cảm thấy mình không đủ khả năng].
Như vậy, sự vô cảm của người thành thị có thể chỉ là bởi vì ‘sự phân tán trách nhiệm’ do chúng ta đang ở xung quanh quá nhiều người, còn nếu ở nông thôn hay chỉ có một mình khi gặp người nạn, chúng ta sẽ sẵn sàng giúp người khác cũng như tỷ lệ được giúp cao hơn. Hoặc cũng có thể là như những vấn đề chúng ta gặp phải trong 5 bước để ra quyết định ở trên.
Bên cạnh đó, khi hiểu vấn đề nằm ở ‘sự phân tán trách nhiệm’ thì nếu như bạn gặp vấn đề và cần giúp đỡ, thay vì la ‘Ai giúp tôi với’ thì hãy quy trách nhiệm về một người thì bạn sẽ có thể có tỷ lệ được giúp cao hơn.
Ví dụ như chỉ vào một người trước mặt và nói, ‘anh áo đen, anh có thể giúp tôi gọi xe cấp cứu được không’.
Hy vọng bài viết của Kiri đã giúp mọi người hiểu thêm về ‘hiện tượng người ngoài cuộc’.
Ad Kiri
[ ]
Nguyễn Hoa
|11:52 / 05.10.2021Hiệu ứng người ngoài cuộc khiến chúng ta vô cảm hơn? Vậy làm thế nào để vượt qua?
Nếu bạn chứng kiến một trường hợp khẩn cấp xảy ra ngay trước mắt mình, bạn chắc chắn sẽ có một hành động nào đó để giúp đỡ người đang gặp khó khăn? Mặc dù tất cả chúng ta đều muốn tin rằng điều này là thật, nhưng các nhà tâm lý học cho rằng việc bạn có can thiệp hay không có thể phụ thuộc vào số lượng nhân chứng khác có mặt tại thời điểm đó.
Và hiện tượng tâm lý có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hành động của chúng ta này chính là "bystander Effect" [hiệu ứng người ngoài cuộc].
Bystander Effect [Hiệu ứng người ngoài cuộc] là gì?
Thuật ngữ hiệu ứng người ngoài cuộc dùng để chỉ hiện tượng mà số lượng người có mặt càng đông thì khả năng giúp đỡ một người gặp nạn càng ít. Khi một tình huống khẩn cấp xảy ra, người quan sát có nhiều khả năng hành động hơn nếu có ít hoặc không có thêm nhân chứng khác. Trở thành một phần của một đám đông lớn khiến không ai phải chịu trách nhiệm thể hiện hành động [hoặc không hành động].
Bystander Effect [Hiệu ứng người ngoài cuộc] là gì?
Trong một loạt các nghiên cứu kinh điển, các nhà nghiên cứu Bibb Latané và John Darley phát hiện ra rằng lượng thời gian người tham gia thực hiện hành động và tìm kiếm sự trợ giúp thay đổi tùy thuộc vào số lượng người quan sát khác có trong phòng.
Trong một thử nghiệm, các đối tượng được đặt vào một trong ba điều kiện: ở một mình trong phòng, ở cùng với hai người tham gia, hoặc với hai người thực hiện thử nghiệm đóng giả là những người tham gia bình thường.
Các nhà nghiên cứu Bibb Latané và John Darley đã có nhiều nghiên cứu về hiệu ứng người ngoài cuộc.
Khi những người tham gia ngồi điền vào bảng câu hỏi, khói bắt đầu bay đầy phòng. Khi những người tham gia ở một mình, 75% đã báo cáo về khói cho những người thí nghiệm. Ngược lại, chỉ 38% số người tham gia trong một phòng với hai người khác cho biết có khói. Trong nhóm cuối cùng, hai người đóng giả ghi nhận có khói và lờ đi nó, kết quả là chỉ 10% số người tham gia báo cáo về hiện tượng khói.
Các thí nghiệm bổ sung của Latané và Rodin [1969] cho thấy 70% mọi người sẽ giúp một phụ nữ gặp nạn khi họ là nhân chứng duy nhất. Nhưng chỉ khoảng 40% đề nghị hỗ trợ khi những người khác cũng có mặt.
Britney Spears cũng không tránh khỏi hiệu ứng người ngoài cuộc
Hay một ví dụ gần hơn là về câu chuyện của Britney Spears. Ngay cả một ngôi sao nhạc Pop của công chúng cũng không thể tránh khỏi hiệu ứng người ngoài cuộc. Rất nhiều người nói rằng họ biết rằng có một người phụ nữ mà được hàng triệu người trên thế giới quan tâm về việc bị đối xử tệ bạc nhưng họ không thể, hoặc đơn giản là không làm bất cứ điều gì cả.
Tại sao chúng ta không giúp đỡ người khác khi chúng ta là một phần của đám đông?
Có hai yếu tố chính là nguyên nhân dẫn đến hiệu ứng người ngoài cuộc.
Đầu tiên, sự hiện diện của những người khác tạo ra sự phân tán trách nhiệm [diffusion of responsibility]. Vì có những người khác cùng ở đó nên các cá nhân không thấy nhiều áp lực đủ để hành động. Trách nhiệm hành động vào lúc này được cho là được chia sẻ giữa tất cả những người có mặt.
Phân tán trách nhiệm [diffusion of responsibility] là một yếu tố góp phần tạo nên hiệu ứng này.
Lý do thứ hai là cần phải cư xử đúng đắn và theo cách được xã hội chấp nhận. Khi những người quan sát khác không phản ứng, các cá nhân thường coi đây là tín hiệu cho thấy phản ứng là điều không cần thiết hoặc không phù hợp. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bàng quan có xu hướng ít can thiệp hơn nếu tình huống không rõ ràng.
Mọi người thường quan sát những người khác trong nhóm để xác định xem đâu là hành động phù hợp
Một cuộc khủng hoảng thường hỗn loạn và tình hình không phải lúc nào cũng rõ ràng. Người xem có thể tự hỏi chính xác là điều gì đang xảy ra. Trong suốt những khoảnh khắc như vậy, mọi người thường quan sát những người khác trong nhóm để xác định xem đâu là hành động phù hợp. Khi họ thấy không có ai khác đang phản ứng, điều đó truyền một tín hiệu rằng có lẽ không cần hành động.
Cách vượt qua hiệu ứng người ngoài cuộc
Vậy, liệu chúng ta có thể làm gì để vượt qua hiệu ứng người ngoài cuộc này? Một số nhà tâm lý học cho rằng việc nhận thức được xu hướng này có lẽ là cách tốt nhất để phá vỡ chu trình đứng ngoài cuộc ấy.
Khi đối mặt với một tình huống cần phải hành động, bạn cần hiểu rằng hiệu ứng người ngoài cuộc có thể kìm hãm bạn như thế nào và rồi thực hiện hành động một cách có ý thức để vượt qua nó. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bạn cần đặt mình vào tình thế nguy hiểm.
Nhận thức rõ về hiệu ứng người ngoài cuộc có có thể là cách tốt nhất để vượt qua nó.
Nhưng nếu bạn là người cần được giúp đỡ thì sao? Làm thế nào để bạn có thể "truyền cảm hứng" để mọi người hỗ trợ bạn một tay? Một "chiến thuật" thường được đề xuất là chọn ra một người trong đám đông. Giao tiếp bằng mắt và yêu cầu người đó giúp đỡ một cách cụ thể. Bằng cách cá nhân hóa và nêu rõ yêu cầu của bạn, mọi người sẽ khó từ chối bạn hơn nhiều.