Soạn văn 7 tập 1 bài 12 [trang 140]
Cảnh khuya là một trong những bài thơ của Hồ Chí Minh được học trong chương trình Ngữ Văn lớp 7.
Download.vn sẽ cung cấp bài Soạn văn 7: Cảnh khuya. Hy vọng đây sẽ là tài liệu hữu ích cho học sinh trong quá trình tìm hiểu tác phẩm này.
Soạn văn 7: Cảnh khuya
I. Tác giả
- Hồ Chí Minh [1890 - 1969] là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng Việt Nam. Người đã lãnh đạo nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
- Hồ Chí Minh có tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung. Quê ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
- Gia đình: Thân phụ là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - một nhà Nho yêu nước có tư tưởng tiến bộ có ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của Người. Thân mẫu của Người là bà Hoàng Thị Loan.
- Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người đã sử dụng nhiều tên gọi khác nhau: Nguyễn Tất Thành, Văn Ba, Nguyễn Ái Quốc... Tên gọi “Hồ Chí Minh” được sử dụng lần đầu tiên trong hoàn cảnh: Ngày 13 tháng 8 năm 1942, khi Trung Quốc với danh nghĩa đại diện của cả Việt Minh và Hội Quốc tế Phản Xâm lược Việt Nam để tranh thủ sự ủng hộ của Trung Hoa Dân Quốc.
- Không chỉ là một nhà hoạt động cách mạng lỗi lạc, Hồ Chí Minh còn được biết đến với tư cách là một nhà văn nhà thơ lớn.
- Hồ Chí Minh được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hóa thể giới.
- Một số tác phẩm nổi bật:
- Tuyên ngôn độc lập [1945, văn chính luận]
- Bản án chế độ thực dân Pháp [1925, văn chính luận]
- Đường Kách Mệnh [1927, tập hợp những bài giảng]
- Con rồng tre [1922, kịch ]
- Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến [1946]
- Các truyện ngắn: Vi hành [1923], Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu [1925]...
- Nhật kí trong tù [thơ, 1942 - 1943]...
II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ được Bác Hồ sáng tác khi còn ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp [1946 - 1954]. Cuối năm 1947, quân Pháp ồ ạt tấn công lên căn cứ Việt Bắc nhằm tiêu diệt cơ quan đầu não và lãnh đạo của quân ta. Nhưng với sự đồng lòng cùng sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, chiến dịch Việt Bắc đã làm thất bại kế hoạch của quân địch.
2. Thể thơ
- Thất ngôn tứ tuyệt
- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng
- Hình ảnh mang tính biểu tượng cao
3. Bố cục
Gồm 2 phần:
- Phần 1. Hai câu đầu: Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm khuya.
- Phần 2. Hai câu sau: Tâm trạng của nhà thơ trong đêm khuya ở chiến khu Việt Bắc.
III. Đọc - hiểu văn bản
1. Hai câu đầu: Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm khuya
- Câu thơ 1: “Tiếng suối trong như tiếng hát xa”
- Trong không gian núi rừng Việt Bắc tĩnh mịch, âm thanh nổi bật đó chính là tiếng suối chảy.
- Tiếng suối được so sánh với “tiếng hát xa”: tiếng suối trở nên có âm điệu hơn và tình cảm hơn.
- Câu thơ 2: “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” có hai cách hiểu:
- Ánh trăng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây, chiếu xuống cả những bông hoa rừng. Không gian thiên nhiên ngập tràn ánh trăng.
- Ánh trăng sáng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây cổ thụ, khi phản chiếu xuống mặt đất tạo ra hình thù như những bông hoa.
Dù hiểu theo cách nào thì cũng diễn tả được vẻ đẹp thơ mộng của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc.
=> Hai câu thơ đầu đã khắc họa hình ảnh thiên nhiên núi rừng Việt Bắc thơ mộng.
2. Hai câu sau: Tâm trạng của nhà thơ trong đêm khuya ở chiến khu Việt Bắc
- Câu 3: “Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ” có hai cách hiểu
- Hình ảnh “cảnh khuya như vẽ” gợi ra một bức tranh thiên nhiên đẹp đẽ tựa như một bức tranh.
- Bác ngồi đấy say mê ngắm nhìn khung cảnh đêm khuya, thiên nhiên và con người hòa quyện tạo nên một bức tranh.
- Câu 4: “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà” cho thấy hai lý do mà Người chưa ngủ
- Vì cảnh thiên nhiên quá đỗi đẹp đẽ làm cho tâm hồn người nghệ sĩ bâng khuâng say đắm.
- Vì “lo nỗi nước nhà” lo cho sự nghiệp cách mạng của đất nước, cho cuộc sống của nhân dân. Đây mới là lý do quan trọng nhất khiến Người mất ngủ.
=> Qua hai câu thơ trên, người đọc thấy được hình ảnh người thi sĩ đa sầu đa cảm và con người chiến sĩ kiên trung trong Bác Hồ.
Tổng kết:
- Nội dung: Bài thơ đã miêu tả cảnh ánh trăng ở chiến khu Việt Bắc cũng như thể hiện tình yêu thiên nhiên, lòng yêu nước của nhà thơ.
- Nghệ thuật: Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, hình ảnh giản dị, sử dụng biện pháp tu từ so sánh, điệp ngữ...
Soạn văn Cảnh khuya ngắn gọn
Hướng dẫn trả lời câu hỏi
Câu 1.
- Bài thơ Cảnh khuya được viết theo thể: thất ngôn tứ tuyệt.
- Đặc điểm:
- Gồm 4 câu, mỗi câu 7 chữ.
- Cách gieo vần: chữ cuối của các câu 1, 2 và 4 [xa - hoa - nhà].
- Cách ngắt nhịp: câu 1 [3/4], câu 2 và câu 3 [4/3], câu 4 [2/5].
Câu 2. Phân tích hai câu thơ đầu của bài Cảnh khuya. [Chú ý: Âm thanh và cách so sánh trong câu thơ thứ nhất, vẻ đẹp hình ảnh trong câu thứ hai].
- Câu thơ 1:
- Trong không gian núi rừng Việt Bắc tĩnh mịch, âm thanh nổi bật đó chính là tiếng suối chảy.
- Tiếng suối được so sánh với “tiếng hát xa”: tiếng suối trở nên có âm điệu hơn và tình cảm hơn.
- Câu thơ 2: Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” có hai cách hiểu:
- Ánh trăng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây, chiếu xuống cả những bông hoa rừng. Không gian thiên nhiên ngập tràn ánh trăng.
- Ánh trăng sáng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây cổ thụ, khi phản chiếu xuống mặt đất tạo ra hình thù như những bông hoa.
Dù hiểu theo cách nào thì cũng diễn tả được vẻ đẹp thơ mộng của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc.
=> Hai câu thơ đầu đã khắc họa hình ảnh thiên nhiên núi rừng Việt Bắc thơ mộng.
Câu 3. Hai câu thơ cuối bài “Cảnh khuya” đã biểu hiện những tâm trạng gì của tác giả? Trong hai câu thơ ấy có từ nào được lặp lại và điều đó có tác dụng như thế nào đối với việc thể hiện tâm trạng của nhà thơ?
- Tâm trạng của nhà thơ:
- Say mê trước vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Bắc
- Lo lắng cho sự nghiệp cách mạng của đất nước.
- Từ được lặp lại: “chưa ngủ” - diễn tả tâm trạng lo âu, sự trăn trở của nhà thơ đối với cuộc sống nhân dân, sự nghiệp cách mạng của đất nước trong hoàn cảnh đất nước ta đang bị xâm lược bởi thực dân Pháp.
Soạn bài Cảnh khuya - Mẫu 2
Câu 1.
- Bài thơ viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt.
- Đặc điểm:
- Gồm 4 câu, mỗi câu 7 chữ.
- Cách gieo vần: chữ cuối của các câu 1, 2 và 4 [xa - hoa - nhà].
- Cách ngắt nhịp: câu 1 [3/4], câu 2 và câu 3 [4/3], câu 4 [2/5].
Câu 2. Phân tích hai câu thơ đầu của bài Cảnh khuya. [Chú ý: Âm thanh và cách so sánh trong câu thơ thứ nhất, vẻ đẹp hình ảnh trong câu thứ hai].
- Câu thơ 1: Trong không gian núi rừng Việt Bắc tĩnh mịch, âm thanh nổi bật đó chính là tiếng suối chảy. Tiếng suối được so sánh với “tiếng hát xa”: tiếng suối trở nên có âm điệu hơn và tình cảm hơn.
- Câu thơ 2: Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” có hai cách hiểu. Cách hiểu thứ nhất là ánh trăng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây, chiếu xuống cả những bông hoa rừng. Không gian thiên nhiên ngập tràn ánh trăng. Cách hiểu thứ hai là ánh trăng sáng chiếu xuống mặt đất xuyên qua từng tán cây cổ thụ, khi phản chiếu xuống mặt đất tạo ra hình thù như những bông hoa. Dù hiểu theo cách nào thì cũng diễn tả được vẻ đẹp thơ mộng của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc.
=> Hai câu thơ đầu đã khắc họa hình ảnh thiên nhiên núi rừng Việt Bắc thơ mộng.
Câu 3. Hai câu thơ cuối bài “Cảnh khuya” đã biểu hiện những tâm trạng gì của tác giả? Trong hai câu thơ ấy có từ nào được lặp lại và điều đó có tác dụng như thế nào đối với việc thể hiện tâm trạng của nhà thơ?
- Tâm trạng của nhà thơ:
- Say mê trước vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Bắc
- Lo lắng cho sự nghiệp cách mạng của đất nước.
- Từ được lặp lại: “chưa ngủ” - diễn tả tâm trạng lo âu, sự trăn trở của nhà thơ đối với cuộc sống nhân dân, sự nghiệp cách mạng của đất nước trong hoàn cảnh đất nước ta đang bị xâm lược bởi thực dân Pháp.
Cập nhật: 02/11/2021
I. VĂN BẢN [SGK]
- Hồ Chí Minh [1890 - 1969] là lãnh đạo vĩ đại của Việt Nam, là Danh nhân văn hóa thế giới.
- Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng riêng [Nguyên tiêu] được Bác sáng tác trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Hai bài thơ miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc, thể hiện tình cảm với thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ.
- Hai bài thơ có nhiều hình ảnh thiên nhiên đẹp, có màu sắc cổ điển mà bình dị, tự nhiên.
1. Hai bài Cảnh khuya và Nguyên tiêu được làm theo thể thơ nào? Vận dụng những hiểu biết về thể thơ này qua những bài thơ Đường mà em đã học, hãy chi ra đặc điểm về số tiếng trong mỗi câu thơ, số câu của một bài, cách gieo vần, ngắt nhịp của hai bài thơ nói trên.
- Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng đều được làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt.
- Đặc điểm:
+ Mỗi dòng thơ có 7 chữ [thất ngôn].
+ Mỗi bài có 4 dòng thơ [tứ tuyệt].
+ Hiệp vần: Chữ cuối cùng của các dòng 1 – 2 – 4.
- Ngắt nhịp:
+ Bài Cảnh khuya: Câu 1 ngắt nhịp 3/4; câu 2 và 3 ngắt nhịp 4/3; câu 4 ngắt nhịp 2/5.
+ Bài Rằm tháng giêng: Toàn bài ngắt nhịp 4/3.
2. Phân tích hai câu thơ đầu của bài Cảnh khuya.
- Hai câu thơ trong bài Cảnh khuya miêu tả ánh trăng trong đêm.
+ Tiếng suối được Bác so sánh như tiếng hát xa vọng trong đêm gợi sự ấm áp, gần gũi.
+ Câu thơ thứ hai miêu tả một bức tranh giao hòa giữa ánh trăng với cảnh vật. Trong câu thơ, từ “lồng” được sử dụng hai lần, nhấn mạnh vào sự hòa quyện giữa ánh trăng với dáng cây cổ thụ.
- Vẻ đẹp của núi rừng Việt Bắc được miêu tả huyền ảo, lung linh nhưng cũng rất gần gũi, thân thiết, vừa có hình ảnh vừa có âm thanh.
3. Hai câu thơ cuối của bài Cảnh khuya đã biểu hiện những tâm trạng gì của tác giả? Trong hai câu thơ ấy có từ nào được lặp lại và điều đó có tác dụng như thế nào đối với việc thể hiện tâm trạng của nhà thơ?
- Hai câu thơ cuối biểu thị cảm xúc say đắm của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên. Một trong những lí do khiến "người chưa ngủ" là vì cảnh thiên nhiên quá đẹp. Tuy nhiên, còn một lí do khác khiến Bác "chưa ngủ" vì " lo nỗi nước nhà".
- Cụm từ "chưa ngủ" được nhắc lại hai lần gắn với nỗi trăn trở, băn khoăn về vận nước, điều đó cho thấy tấm lòng vì dân vì nước của Bác.
4. Hãy nhận xét về hình ảnh không gian và cách miêu tả không gian trong bài Rằm tháng giêng. Câu thơ thứ hai có gì đặc biệt về từ ngữ và đã gợi ra vẻ đẹp của không gian đêm rằm tháng giêng như thế nào?
- Không gian bao la trong bài thơ được miêu tả bởi sự rộng mở của dòng sông và bầu trời. Bốn bề lồng lộng ánh trăng, trời trăng, sông trăng và con thuyền cũng chở đầy trăng.
+ Hình ảnh ánh trăng: Tiêu đề của bài thơ đã nhấn mạnh vẻ đẹp của "trăng ngày rằm", đây là ngày rằm của mùa trăng đầu tiên trong năm nên ánh trăng mang vẻ đẹp tinh khôi, mới mẻ, tràn đầy.
+ Trong đêm trăng rằm, vạn vật căng tràn sức sống: sông xuân, nước xuân, trời xuân.
- Cách miêu tả:
Không miêu tả cụ thể chi tiết mà tập trung vào sự khái quát của toàn cảnh và sự hài hòa giữa các cảnh vật.
- Nét đặc biệt về từ ngữ của câu thơ thứ hai:
Tác giả sử dụng điệp từ xuân nối tiếp nhau: xuân giang, xuân thủy, xuân thiên thể hiện sự tràn đầy của sắc xuân, sức sống đang lồng lộng, phơi phới.
5. Trong bài Nguyên tiêu [phiên âm] gợi cho em nhớ tới tứ thơ, câu thơ và hình ảnh nào trong thơ cổ Trung Quốc có trong SGK Ngữ văn 7 tập 1?
Bài thơ Nguyên tiêu [Rằm tháng giêng] có nhiều hình ảnh và từ ngữ tương đồng với những hình ảnh và từ ngữ trong bài Phong Kiều dạ bạc của nhà thơ Trương Kế.
6. Cảnh khuya và Rằm tháng giêng được viết trong những năm đầu rất khó khăn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Hai bài thơ đó đã biểu hiện tâm hồn và phong thái của Bác Hồ như thế nào trong hoàn cảnh ấy?
- Được sáng tác trong hoàn cảnh khó khăn của đất nước khi vận mệnh dân tộc đang trong tình thế hiểm nguy nhưng hai bài thơ vẫn thể hiện được phong thái ung dung, tình thần lạc quan của Bác. Dù trong hoàn cảnh nào thì Bác vẫn bình tĩnh, thong dong thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên.
- Hình ảnh trong hai bài thơ mang vẻ đẹp cổ điển vì thấp thoáng bóng dáng quen thuộc như con thuyền, dòng sông, ánh trăng với giọng thơ khỏe khoắn, trẻ trung.
- Cả hai bài thơ đều thể hiện phong thái ung dung tự tại của người chiến sĩ Cách mạng, đêm ngày trăn trở, lo lắng cho vận nước.
7. Hai bài thơ đều miêu tả cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc. Em hãy nhận xét cảnh trăng ở mỗi bài có nét đẹp riêng như thế nào?
- Hai bài thơ đều viết về trăng ở chiến khu Việt Bắc, nhưng ở mỗi bài vẻ đẹp của trăng lại được người thi sĩ cảm nhận bằng một vẻ đẹp riêng.
- Trong Cảnh khuya, ánh trăng đã được nhân hóa khi trăng lồng bóng vào cây cổ thụ để in hình trên mặt đất, cảnh vật còn sinh động nhờ tiếng suối trong đêm trong trẻo như tiếng hát ngân nga càng làm bức tranh đêm trăng thêm mơ mộng đầy sức sống.
- Trong Rằm tháng riêng, ánh trăng mang màu sắc và hương vị của mùa xuân. Cảnh trăng ở trên sông, có con thuyền chở đầy ánh trăng căng tràn sức xuân trẻ trung phơi phới.
II. LUYỆN TẬP
1. Học thuộc hai bài thơ.
2. Một số bài thơ, câu thơ của Bác viết về trăng hoặc cảnh thiên nhiên.
“Trong tù không rượu cũng không hoa,
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe của ngắm nhà thơ”.
[Ngắm trăng]
“Trăng vào cửa sổ đòi thơ,
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau.
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu,
Ấy tin thắng trận liên khu báo về”.
[Tin thắng trận]