Nói đến bài kiểm tra tính cách tâm lý dường như ai cũng biết đến MBTI. Nhưng với những ai học ngành tâm lý, nhất là tâm lý học tính cách thì chắc hẳn biết MBTI không được coi là có tính khoa học, độ tin cậy cao và không được dùng nhiều trong nghiên cứu để đánh giá tính cách con người. Thay vào đó, các nhà khoa học tin dùng mô hình năm yếu tố, được biết dưới các tên gọi là mô hình 5 đặc trưng tính cách [Big Five personality traits].
Khái niệm về mô hình 5 yếu tố tính cách
Mô hình 5 đặc trưng tính cách [còn được gọi với tên như thang tính cách Big Five, Five Factor Model, Big 5 Personality Model] là một công cụ phân tích và thấu hiểu những yếu tố cơ bản trong tính cách con người. Khi đã thấu hiểu bản thân, bạn sẽ biết được ngành nghề và môi trường nào sẽ phù hợp với mình nhất. Đối với doanh nghiệp, mô hình 5 yếu tố tính cách giúp các tổ chức có những quyết định đúng đắn trong việc quản lý nhân sự.
Mô hình 5 yếu tố tính cách còn được gọi là mô hình O.C.E.A.N được viết tắt theo 5 chữ cái đầu tiên trong tiếng Anh. Trong mô hình này sẽ chỉ rõ 5 nét tính cách của mọi người đó là:
- Tính sẵn sàng trải nghiệm - Openness to experience
- Tính tận tâm - Conscientiousness
- Tính hướng ngoại - Extraversion
- Tính tương hợp - Agreeableness
- Tính bất ổn cảm xúc - Neuroticism
Đặc điểm chi tiết 5 yếu tố tính cách
Tính sẵn sàng trải nghiệm
Chỉ số này thường cao ở những người thích phiêu lưu và sáng tạo. Đây là những người yêu thích trải nghiệm, mong muốn học hỏi ở nhiều lĩnh vực khác nhau.
Những người có điểm cao ở mặt này thường rất khó đoán và không tập trung. Họ dễ lĩnh hội những tin tức giải trí và thách thức những mặt văn hóa của cuộc sống cũng như những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân.
Người có điểm thấp ở mặt này thường làm việc theo dữ liệu, thực dụng, đôi khi sẽ quyết đoán và cứng nhắc. Họ thường rất truyền thống trong hành vi, vẻ bề ngoài, hay ưa thích làm việc theo một vòng quay nhất định. Họ không thích sự thử thách, mạo hiểm hoặc trải nghiệm những thứ mới mẻ. Vì thế họ thường gặp ít nhiều khó khăn khi thích ứng với sự thay đổi và có khả năng chịu đựng thấp.
Tính tận tâm
Theo thuyết nhận diện tính cách Big Five, những người có tính tận tâm cao thường chu đáo, cẩn trọng và kiểm soát tốt cảm xúc của mình. Họ thích hợp với xu hướng làm việc theo hệ thống và đáng tin cậy, có kỷ luật cho bản thân mình, có trách nhiệm cao với công việc và luôn có kế hoạch rõ ràng trước khi hành động.
Những người có điểm này cao là người có lập trường, biết hành động hướng đến mục tiêu và luôn hoàn thành công việc được giao một cách tốt nhất. Vì vậy, họ được miêu tả là người cứng nhắc và bảo thủ.
Những người có điểm thấp ở mặt tính cách này thường rất dễ dãi, không có mục tiêu nhất định và không đáng tin cậy.
Tính hướng ngoại
Những người có chỉ số hướng ngoại cao thường là người hòa đồng, hòa nhập tốt nhưng cũng dễ bị kích thích. Họ là người luôn tràn đầy năng lượng và thích được là trung tâm của sự chú ý, nghĩ trước làm sau.
Còn người hướng nội [người có điểm hướng ngoại thấp] thường ít hòa mình với xã hội. Họ thường rất yên lặng, không nổi bật và không hòa nhập nhiều. Họ suy nghĩ rất sâu về nhiều thứ và thường học tốt ở bậc đại học hơn là trung học. Họ cũng thích những công việc có bề sâu hơn về rộng của mình hơn người hướng ngoại.
Tính tương hợp
Theo mô hình đặc trưng 5 tính cách, những người mang yếu tố này rất giàu tình cảm và hay giúp đỡ người khác. Do đó, họ thường không quyết đoán khi đưa ra quyết định và dễ dàng thỏa hiệp.
Những người có điểm cao ở mặt này thường có xu hướng tin rằng đa phần mọi người rất trung thực, tốt bụng và đáng tin cậy. Những người này được miêu tả như ngây thơ và dễ bảo.
Ngược lại với tính thích giúp đỡ của người dễ chịu, những người có điểm thấp ở mặt này thường gây tổn thương đến những người khác. Những người này thường có tính cạnh tranh, thách thức cao, có đôi khi được coi là khiêu khích hoặc không đáng tin.
Tính bất ổn cảm xúc
Chỉ số bất ổn cảm xúc đại diện cho những người hay thay đổi tâm trạng vì những tác động bên ngoài. Họ cực kỳ dễ xúc động và thường mang những cảm xúc tiêu cực, căng thẳng và bất an. Tuy nhiên, cũng nhờ vào sự nhạy cảm này mà họ thích hợp với những ngành nghề đặc thù cần sự thấu cảm và chia sẻ. Những người có chỉ số bất ổn cảm xúc thất thường bình tĩnh hơn, ổn định và không bộc lộ cảm xúc quá mạnh mẽ.
Bên cạnh đó, người có điểm tâm lý bất ổn thấp [đặc biệt với những người hướng ngoại] thì có những báo cáo cho thấy họ hạnh phúc và hài lòng với cuộc sống của mình hơn.
Bài test 5 đặc trưng tính cách
Với bài test 5 đặc trưng tính cách, người thực hiện cần hoàn thành 50 câu hỏi và không giới hạn thời gian làm bài. Mỗi người được nhận một bản báo cáo kết quả khi hoàn tất quá trình thực hiện bài test. Tại đây, kết quả sẽ phân tích chi tiết và đưa ra các chỉ số cho từng tích cách nổi trội giúp người thực hiện hiểu rõ bản thân mình. Bên cạnh đó nhà tuyển dụng có thể dựa vào kết quả này để xem xét và có quyết định đúng đắn khi tuyển chọn nhân sự.
Ngoài ra, bài test 5 đặc trưng tính cách được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực. Không chỉ là tuyển dụng mà còn điều trị tâm lý. Và nhà tâm lý học Timothy A.Judge đã chứng minh việc thực hiện bài trách nghiệm tính cách còn hỗ trợ tìm ra những nhà lãnh đạo tiềm năng.
Tại sao mô hình 5 yếu tố lại đáng tin cậy hơn những bài kiểm tra tính cách khác?
Theo tâm lý học tính cách thì có thể phân tích tính cách con người qua 6 mô hình:
- Bẩm sinh
- Sinh lý [di truyền]
- Nội tâm lý [intrapsychic]
- Nhận thức - trải nghiệm
- Xã hội và văn hóa
- Thích ứng
Có nghĩa là tính cách con người có thể sinh ra đã thế, di truyền từ cha mẹ và thay đổi tùy theo môi trường và trải nghiệm. Với những bài trắc nghiệm tính cách khác [ví dụ như MBTI] mặc dù nó được dùng rộng rãi nhưng nó hơi cứng nhắc trong việc “đóng đinh” một loại tính cách con người mà bỏ qua yếu tố tính cách có thể thay đổi theo thời gian và môi trường. Vì thế MBTI không có độ tin cậy cao khi độ dao động thay đổi của nó quá lớn, ví dụ một người lấy bài test và có kết quả là INTJ, sau vài tuần cô ấy làm lại bài test ấy và kết quả có thể thay đổi sang loại tính cách khác.
Trên thực tế, con người không phân ra thành “loại" như loại hướng nội và loại hướng ngoại. Thay vào đó, các tính cách con người được phân bố đều theo hình chuông [bell shaped curve] với phần lớn số người nằm ở giữa hai cực hướng ngoại và hướng nội. Bài test trắc nghiệm 5 đặc trưng tính cách này cho thấy sự khác biệt lớn giữa các loại tính cách và không có sự khác biệt nào trong cùng một loại tính cách. Ví dụ như người hướng ngoại lúc nào cũng giống nhau và người hướng nội cũng thế. Điều này không hẳn là đúng.
Ngược lại mô hình 5 đặc trưng tính cách được ứng dụng rộng rãi trong nghiên cứu. Nó không phân loại tính cách con người mà thay vào đó, chấm điểm 5 mặt tính cách mà họ có theo thể tiếp diễn. Điều này bao hàm luôn cả yếu tố tính cách con người thay đổi, vì thế nên nó đáng tin cậy hơn. Hơn nữa nhiều nghiên cứu đã chứng minh mối tương quan giữa những mặt tính cách này với tâm lý và trong nghề nghiệp.
Ngoài bài trắc nghiệm 5 đặc trưng tính cách thì bài trắc nghiệm tính cách DISC cũng thường xuyên được sử dụng trong thời gian gần đây. Cả 2 bài này đều giúp doanh nghiệp lựa chọn được ứng viên tiềm năng phù hợp hoặc đánh giá năng lực nhân viên một cách khoa học và khách quan nhất. JobTest tự tin rằng không khiến doanh nghiệp thất vọng.
Tính cách [tiếng Anh: Personality] là phong thái tâm lí cá nhân qui định cách thức hành động và sự phản ứng của cá nhân đối với môi trường xung quanh.
Hình minh họa. Nguồn: ABC
Định nghĩa
Tính cách trong tiếng Anh là Personality. Tính cách là phong thái tâm lí cá nhân qui định cách thức hành động và sự phản ứng của cá nhân đối với môi trường xung quanh.
Tính cách được biểu hiện trong hệ thống thái độ của cá nhân và trong các phẩm chất ý chí của con người. Hay nói cách khác, tính cách của một cá nhân là sự kết hợp của các đặc điểm tâm lí mà dựa vào đó, chúng ta có thể phân biệt cá nhân này với những người khác.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tính cách
Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành tính cách của cá nhân:
- Bẩm sinh, gen di truyền
Có những người khi mới sinh ra đã có khuôn mặt dễ gần. Những người này thường là những người cởi mở, vui vẻ, thân thiện.
- Môi trường nuôi dưỡng, học tập, văn hóa xã hội
Thứ tự được sinh ra trong gia đình cũng ảnh hưởng đến đặc tính tính cách của cá nhân.
Chẳng hạn, nếu bạn là con út trong gia đình, bạn có thể được nuông chiều hơn và có thể bạn sẽ là người ít có tính độc lập bằng anh hay chị của mình.
- Hoàn cảnh, tình huống
Khi một sinh viên tham dự tiệc sinh nhật của một người bạn thì sinh viên này có thể thể hiện những đặc điểm tâm lí như vui vẻ, hòa đồng, sôi nổi, hài hước...
Những đặc tính tâm lí này rất khác với những đặc tính tâm lí như nghiêm túc, căng thẳng, khi sinh viên này đi thi.
Các mô hình tính cách
[1] Mô hình "Mười sáu đặc điểm tính cách phổ biến"
- Con người thường có những nét tính cách đối lập nhau. Các nhà tâm lí học đã nghiên cứu sâu rộng các đặc điểm tính cách, từ đó nhận diện được 16 đặc điểm tính cách chủ yếu.
- Mỗi đặc điểm đều có hai thái cực [chẳng hạn: dè dặt đối lập với cởi mở].
- Mười sáu đặc điểm này được phát hiện là các cơ sở hành vi liên tục và ổn định, cho phép dự đoán hành vi của một cá nhân trong các tình huống cụ thể bằng cách đối chiếu các đặc điểm này với các tình huống tương ứng.
[2] Mô hình "Năm tính cách lớn"
- Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng có năm tính cách cơ bản làm nền tảng cho tất cả các tính cách khác.
- Năm tính cách đó là:
+ Tính hướng ngoại: dễ hội nhập, hay nói và quyết đoán
+ Tính hoà đồng: hợp tác và tin cậy
+ Tính chu toàn: trách nhiệm, cố chấp và định hướng thành tích
+ Tính ổn định tình cảm: bình tĩnh, nhiệt tình, tích cực, chắc chắn [tích cực] đến căng thẳng, hay lo lắng, chán nản và không chắc chắn [tiêu cực]
+ Tính cởi mở: có óc tưởng tượng, nhạy cảm về nghệ thuật và có tri thức
[3] Mô hình Chỉ số tính cách Myers-Briggs
- Mô hình Chỉ số tính cách Myers-Briggs [MBTI] là một trong những mô hình tính cách được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay.
- Chỉ riêng ở Mỹ, một năm có hơn hai triệu người sử dụng chỉ số MBTI. Nhiều công ty ở Mỹ như Apple Computer, AT&T, Citicorp, Exxon, General Electric, 3M Co. và nhiều bệnh viện, trường học đều sử dụng mô hình chỉ số tính cách này trong hoạt động tuyển dụng và bố trí nhân sự trong nội bộ công ty.
Dựa trên nhiều nghiên cứu, các nhà tâm lí học người Thụy Sĩ đã phân loại tính cách của cá nhân thành 16 loại dựa trên các yếu tố sau đây:
* Cách thức mà cá nhân tìm kiếm năng lượng để giải quyết vấn đề: Hướng ngoại [E], hay Hướng nội [I]
* Cách thức mà cá nhân tìm hiểu và nhận thức về thế giới xung quanh: Cảm quan [S] hay Trực giác [N]
* Cách thức ra quyết định: Lí trí [T] hay Tình cảm [F]
* Cách thức hành động: Quyết đoán [J] hay Lĩnh hội [P]
- Chẳng hạn, INTJ là những người nhìn xa trông rộng. Họ thường có suy nghĩ ban đầu, có động lực to lớn đối với các ý tưởng và mục đích của riêng mình. Đặc trưng của họ là hoài nghi, phê phán, phụ thuộc, quyết tâm và bướng bỉnh.
- ESTJ là các nhà tổ chức. Họ thiết thực, thực tế, thực dụng và có khả năng thiên bẩm trong công việc kinh doanh hay cơ khí. Họ thích tổ chức và điều hành các hoạt động.
- ENTP là những người khái quát hóa. Họ thường nhanh nhẹn, tài trí, giỏi nhiều thứ và thường tháo vát trong việc giải quyết những vấn đề khó nhưng lại có thể lơ đãng trước những trách nhiệm thông thường hàng ngày.
[Tài liệu tham khảo: Cơ sở hành vi của cá nhân trong tổ chức, Tổ chức giáo dục Topica]
Minh Lan