Ở Campuchia trong ngày đầu năm mới nhà thường đêm gì lên chùa để làm lễ cúng cho tổ tiên

Thứ tư, 13/04/2011 19:07

Tết Chol-chnam-thmay của người Khmer Nam bộ

Tết Chol-chnam-thmay được tổ chức vào đầu tháng Pôsăk, còn gọi là tháng Chét theo Phật lịch Tiểu thừa. Nhưng dù vào tháng nào theo lịch Khmer, Tết này cũng rơi vào các ngày 14, 15 và 16 tháng 4 Dương lịch [nếu năm nhuần thì bắt đầu từ ngày 13- 4 Dương lịch]

Ở mười ba tỉnh, thành khu vực ĐBSCL có gần một triệu người Khmer [còn gọi là người Miên] sinh sống, nhiều nhất là ở các tỉnh Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang, Kiên Giang.

Tết Chol-chnam-thmay được tổ chức vào đầu tháng Pôsăk, còn gọi là tháng Chét theo Phật lịch Tiểu thừa. Nhưng dù vào tháng nào theo lịch Khmer, Tết này cũng rơi vào các ngày 14, 15 và 16 tháng 4 Dương lịch [nếu năm nhuần thì bắt đầu từ ngày 13- 4 Dương lịch]. Đây là thời gian khô ráo, mùa màng đã thu hoạch xong, người dân trong giai đoạn nông nhàn nên tha hồ vui Tết. Ăn tết xong là chuẩn bị đón mùa mưa, gieo sạ lúa.

Cũng như tết cổ truyền của các dân tộc khác, Chol- chnam- thmay của đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ tuy có cùng ý nghĩa nhưng lại được tổ chức với vài tập tục khác biệt theo bản sắc văn hóa của mình. Vì là một cộng đồng dân tộc theo Phật giáo Tiểu thừa nên mọi sinh hoạt Tết Chol-chnam- thây của đồng bào Khmer Nam Bộ đều diễn ra tại chùa.

Chùa Khmer Nam Bộ được xây cất trong khuôn viên rộng lớn, sạch sẽ, u trầm dưới bóng mát những hàng sao, hàng dầu cổ thụ được trồng ngay hàng thẳng lối, đẹp như tranh. Chùa Khmer là nơi sinh hoạt văn hóa, là chỗ dựa tinh thần, là nơi tín ngưỡng tôn nghiêm nhất dành cho cả cộng đồng. Nên bất kỳ một cuộc lễ nào của đồng bào dân tộc Khmer Nam Bộ cũng đều được diễn ra hoặc kết thúc tại chùa.

Lễ cúng trái cây trong Tết Chol-chnam-thmay

Tết Chol-chnam- thmay còn gọi là tết “chịu tuổi”, diễn ra trong ba ngày với những nghi lễ khác nhau. Ngày thứ nhất gọi là Sang-kran có nghĩa là “bước đi”. Ngày thứ hai gọi là Won-bot có nghĩa là “thiếu hoặc thừa”. Ngày thứ ba gọi là Lon-sătk có nghĩa là “tăng lên”. Trước tết mọi người sơn phết lại các ngôi chùa, và bàn thờ tổ tiên. Các chùa Miên ở Trà Vinh, Châu Đốc, Sóc Trăng, Hậu Giang được tu bổ, trang trí lại với nhiều màu sắc sặc sỡ. Mấy ngày tết mọi người chủ yếu vào các chùa để cúng vái các thần linh như thần Vitnu, Siva, Hanuman…

Gia đình nào cũng vậy, dù rất nghèo cũng có nồi bánh nùm-chrụt [gần giống bánh tét của người Kinh Nam Bộ], và bánh nùm-tiên [gần giống bánh ít Nam Bộ]. Hai loại bánh này tượng trưng cho sự no ấm, làm ăn thịnh vượng, được mùa của người Khmer, nó cũng như bánh chưng, bánh dầy của người Kinh vùng đồng bằng Bắc Bộ dùng trong ngày tết Nguyên đán. Ngoài ra còn có các loại bánh như: nùm-chết [bánh dừa nhân chuối], nùm- niềng- nóc, sùm-bóc-cháp [bánh bột nhân dừa]

Vào đêm giao thừa mọi nhà đều thắp đèn sáng, cúng bánh, trái cây, hương hoa trên bàn thờ tổ tiên, để tiễn thần Tê-vô-đa cũ về nhà trời, và rước thần Tê-vô-đa mới xuống ăn tết, cai quản đất đai, thổ trạch trong một năm. Người ta tin rằng thần Tê-vô-đa được nhà Trời sai xuống để cai quản dương thế trong một năm. Hết năm cũ nhà trời lại sai vị thần Tê-vô-đa khác xuống thay thế.

Lễ dâng cơm Tết Chol-chnam-thmay

Sáng ngày Tết thứ nhất Sang-kran [như ngày mùng một tết Nguyên đán của người Kinh], mọi người tắm rửa sạch sẽ, ăn mặc đẹp, đem theo nhang, đèn, phẩm vật đến chùa để lễ, tụng kinh, niệm Phật, làm lễ rước đại lịch [Ma-ha-sang-kran]. Tại đây có vị gọi là Acha điều khiển mọi người đứng xếp hàng rồi đi vòng quanh chánh điện ba lần để làm lễ chào mừng năm mới. Sau đó tổ chức rước “thần bốn mặt”. Theo truyền thuyết thì đó là thần Tho-ma-bat. Ka-bun, Ma-ha và Prun. Đến đêm những người lớn tuổi tụ tập trong nhà nghe sư thuyết pháp, còn thanh niên nam nữ ra sân chùa múa hát, vui chơi.

Ngày Tết thứ hai là ngày Won-bót, mọi người làm lễ dâng cơm cho các sư sãi ở chùa, còn gọi là Wên-chô-han. Tới chiều thì đắp những núi cát [còn gọi Puôn-fun-khsach] tượng trưng cho sự bền vững của vũ trụ, trời đất ở chín hướng. Núi thứ chín nằm ở chính giữa gọi là Mê-ru, biểu tượng trung tâm của trái đất. Cuối buổi chiều họ làm lễ quy y cho núi.

Ngày tết thứ ba gọi là Lon-sătk mọi người tiếp tục dâng cơm, ban phát quần áo cho các sư sãi, rồi tắm cho các tượng Phật để cầu hên. Sau đó họ về nhà tắm cho những người lớn tuổi để tẩy trần những điều phiền muộn của năm cũ. Tới chiều họ làm lễ cầu siêu [còn gọi là lễ Băng-skot] cho những vong hồn được siêu thoát tới miền cực lạc. Sau cùng mọi người về nhà lạy ông bà, cha mẹ trước bàn thờ, rồi tắm cho ông bà, cha mẹ để tỏ tấm lòng hiếu thảo của con cháu.

Trong ba ngày Tết, nam nữ thanh niên Khmer vui chơi ca hát thoả thích các điệu dù-kê, rô-băm, múa lăm-thôn… tại sân chùa. Đây cũng là dịp để họ tìm hiểu nhau, hò hẹn và phô bày tình cảm, và nhiều đôi đã nên vợ nên chồng. Vui nhất là hát “dù-kê” [còn gọi là hát lò-khôn]. Hai bên nam nữ hát đối đáp [còn gọi xác-cô-va] kết hợp ném Chơ-hung. Đó là những chiếc khăn màu sắc sặc sỡ kết tròn lại như hình trái bóng rồi nam nữ ném đi, ném lại cho nhau cùng bắt như người Thái ở Tây Bắc ném “còn”. Phần thưởng thường thuộc về phái nữ. Bởi họ tin rằng nữ gắn liền với mặt trăng, với nước, là biểu tượng cho mùa màng năm mới tốt tươi. Trong lễ hội này còn có nhiều nam nữ thanh niên người Kinh, người Hoa, người Chăm cùng vui chơi. Ngoài ra còn có các trò chơi như kéo co, hát bo-suông [hát giao duyên], đánh bóng chuyền…

Tắm tượng Phật

Người Khmer ở Nam Bộ rất trọng lễ nghĩa. Trong một năm họ tổ chức rất nhiều ngày lễ, hội, giỗ, chạp, nhưng chỉ có tết Chol-chnam- thmay là lớn nhất. Tại nhà văn hoá Khmer ở ao Bà Om- ngoài thị xã Trà Vinh, chùa Sa-mar-hum ở Sóc Trăng, các chùa Miên ở An Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long, Kiên Giang…đều được tổ chức lễ, hội rất lớn. Đặc biệt đồng bào Khmer ở Bạc Liêu còn có lễ Thanh minh, gọi là Bang skoil.

Trước Tết Chol-chnam- thmay, bà con dọn dẹp, sơn phết tháp thờ hài cốt ông bà, cha mẹ mình cho gọn gàng, đẹp đẽ. Sau đó nhờ nhà sư làm lễ cầu cho linh hồn ông bà tổ tiên được siêu sanh miền Tịnh độ. Đây cũng là dịp họ nhờ các sư tụng kinh siêu thoát cho những tháp mộ không người thân chăm sóc. Lễ viếng mộ kết thúc, họ trở về nhà tắm tượng Phật thờ trong gia đình.

Tiếp đó, con cháu đem bánh, mứt, trà, rượu mời ông bà, cha mẹ dùng cùng những lời chúc mừng năm mới tràn đầy sức khỏe, gặp nhiều may mắn... Nhiều năm trước, đây còn là dịp để họ tổ chức lễ tát nước vào người lớn tuổi lấy hên, giống như lễ Song- kra ở Thái Lan. Nhưng tập tục này đã chấm dứt từ lâu, thay vào đó là dùng nước sạch ngâm các loài hoa có mùi thơm thấm vào quần áo, đồ dùng của ông bà, cha mẹ như một lời cầu chúc may mắn đầu năm.

Trong những ngày Tết Chon-chnam-thmay các đồng chí lãnh đạo Đảng và Chính quyền địa phương tới chúc tết đồng bào Khmer, thăm sư sãi ở các chùa, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với khối đại đoàn kết dân tộc. Năm nay đồng bào Khmer ở miền Tây Nam Bộ ăn tết Chon-chnam- thmay khá vui vì trúng mùa hành và dưa hấu lai.

Ở các phum sóc điện, đường, trường, trạm nhiều nơi đã hoàn thành khá khang trang, tỉ lệ hộ nghèo đói là người dân tộc Khmer đã giảm rõ rệt nhờ chương trình 135 của Nhà nước. Đó cũng là sự hòa hợp giữa ý Đảng lòng dân.

Nguồn Báo GD&TĐ

Theo số liệu tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, dân tộc Khmer có 1.260.640 người, sống tập trung ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long như Trà Vinh, Sóc Trăng, Hậu Giang, An Giang, Kiên Giang, Cần Thơ, Bạc Liêu, Cà Mau, …

Người Khmer vốn có truyền thống văn hóa phong phú và lâu đời nhưng đặc điểm riêng biệt và độc đáo là mọi sinh hoạt văn hóa đều gắn bó với chùa chiền, tôn giáo đạo Phật. Hầu như tất cả các lễ hội lớn nhỏ trong năm đều được thực hiện tại ngôi chùa là chính. Nói đến lễ hội của đồng bào dân tộc Khmer, chúng ta có thể kể đến 3 lễ hội chính trong năm là: Tết Chol Chnam Thmay cổ truyền [Tết năm mới], Lễ hội Sen Đôn Ta [Phchum Banh - Lễ hội cúng ông bà tổ tiên] và Lễ hội Dâng Y Kathinat. Ngoài ra còn có lễ hội Ok om bok cúng trăng, lễ Dâng bông, lễ Phật Đản, lễ hội phum sóc …

Chánh điện của một ngôi chùa cổ ở An Giang

Những ngôi tháp chứa đựng hài cốt của các gia đình Phật tử Khmer được xây dựng trong khuôn viên chùa

Về Tết Chol Chnam Thmay, hòa thượng Tăng Nô, trụ trì chùa Kleang, thành phố Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng cho biết: Tết Chol Chnam Thmay cổ truyền của đồng bào dân tộc Khmer không có thời gian nhất định, mỗi năm mỗi ngày giờ khác nhau nhưng thường rơi vào giữa tháng 4 dương lịch. Tết Chol Chnam Thmay được tổ chức 3 ngày 3 đêm có thể bắt đầu từ 13/4 hoặc 14/4. Những ngày này bà con tề tựu về chùa để làm lễ, dâng cơm cho sư , tụng kinh và tổ chức vui chơi những trò chơi dân gian như đập nồi, kéo co, bịt mắt bắt dê, ném chhuông [ném coòng]… Ngày thứ ba là lễ tắm Phật và làm lễ cầu siêu tại tháp lưu hài cốt những người thân đã mất. Ở nhà thì bà con làm mâm cơm nước cúng cho ông bà tổ tiên và làm những thức ăn ngon cho ông bà cha mẹ dùng. Đây là dịp để mọi người sum họp và gặp gỡ nhau sau một năm lao động mệt nhọc, ngoài sum họp họp gia đình còn được gặp gỡ bà con xóm giềng cùng chúc cho nhau những lời chúc tốt đẹp, cùng vui chơi và thưởng thức các món ăn vui vẻ với nhau. Tết Chol Chnam Thmay có nghĩa là Tết năm mới, mọi người cầu mong sang năm mới mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn, những gì còn thiếu sót cũng như những muộn phiền trong năm cũ sẽ tiêu tan hết, điều may mắn sẽ đến.

Hòa thượng Tăng Nô đang kể về tết Chol Chnam Thmey

Khung cảnh hành lễ trong ngôi chùa của Phật tử và sư sãi Khmer

Tắm Phật trong ngày tết Chol Chnam Thmey

Về lễ hội Sen Đôn Ta, hòa thượng Thạch Hà, trụ trì chùa Monivongsa Bopharam, phường 1, thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau cho biết: Lễ hội Sen Đôn Ta [lễ cúng ông bà tổ tiên] được tổ chức trong 15 ngày bắt đầu từ ngày 1-15 tháng 10 âm lịch Khmer, ngày thứ 15 là ngày Phchum [Ngày Hội]. Lễ hội này là nhằm thể hiện hiếu đạo của con cái với cha mẹ, ông bà tổ tiên vì vậy dù con cháu đi làm ăn nơi xa xôi nào cũng phải sắp xếp để về sum họp gia đình vào ngày cuối cùng của lễ. Hàng ngày, bắt đầu từ ngày thứ nhất bà con tề tựu về chùa làm cơm, bún, cháo, … dâng các vị sư dùng và đọc kinh hồi hướng đến vong linh những thân đã khuất nhận được phước báu, có cái ăn cái mặc ở nơi chín suối. Ngoài ra, mỗi sáng sớm khoảng 4 giờ, bắt đầu từ ngày thứ nhất đến ngày thứ 14, bà con phật tử nấu xôi nếp với đậu xanh vắt thành cục nhỏ nhỏ đặt quanh chánh điện và nhà sư thì tụng kinh với mong muốn những vong linh bơ vơ không người thân thuộc cũng có thể nhận được thức ăn, không phải đói khát trong một năm. Lễ hội Sen Đôn Ta có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, người Khmer tổ chức lễ hội này không chỉ để tưởng nhớ đến công ơn những người đã khuất mà còn thể hiện tấm lòng hiếu thảo của con cháu đối với cha mẹ, ông bà còn sống. Đây là dịp để con cái bày tỏ lòng tôn kính, hiếu đạo của mình đối với đấng sinh thành, những thứ ngon vật lạ con cái làm cho cha mẹ dùng, cung phụng tiền bạc, sắm sửa quần áo mới cho cha mẹ. Lễ hội còn tổ chức vui chơi, múa hát những làn điệu truyền thống Khmer tại chùa cũng như tại các gia đình.

Hòa thượng Thạch Hà, trụ trì chùa Monivongsa Bopharam ở phường 1, thành phố Cà Mau kể về Lễ hội Phchum

Lễ hội đua bò ở An Giang được lồng ghép vào Lễ hội Sen Đôn Ta

Một góc chùa Monivongsa Bopharam, phường 1, thành phố Cà Mau

Về lễ hội Dâng Y Kathinat, đại đức Sơn Diễn, phó trụ trì chùa Kompi Preak Chrou [Chùa Xiêm Cán], xã Vĩnh Trạch Đông, thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu cho biết: Lễ hội Dâng Y Kathinat là một lễ hội lớn và quan trọng trong Phật giáo cũng như trong cộng đồng người Khmer. Lễ này được tổ chức trong vòng 1 tháng [29 ngày] từ ngày 01/10 đến ngày 30/11 âm lịch Khmer, sau khi kết thúc 3 tháng nhà sư an cư kiết hạ. Dù lễ hội được diễn ra trong vòng 1 tháng nhưng mỗi chùa chỉ được chọn 1 ngày duy nhất để tổ chức. Theo quan niệm nhà Phật, những ai thành tâm tham gia đóng góp cúng giường cụ thể là bộ áo cà sa dâng cho nhà sư là tạo được nhiều phúc báu nhất, tùy theo khả năng của mỗi người dân mà đóng góp. Vì vậy lễ hội mang ý nghĩa đối với những vị sư sau khi nhập hạ 3 tháng, trong năm cần có bộ áo cà sa mới để thay đổi bởi nhà sư không tự trang bị cho mình được và dịp này cũng tích công đức cho đời. Ngoài ra, người dân tham gia lễ hội còn dâng cúng nhà chùa những vật dụng cần thiết trong sinh hoạt thường ngày để nhà sư có thứ để sử dụng như tủ, bàn, ghế, chén, đĩa, nồi … và tiền để tôn tạo, sửa sang chùa, chi phí khác khi cần thiết.

Đại đức Sơn Diễn giới  thiệu nông cụ của người Khmer được trưng bày tại chùa Kompi Preak Chrou [chùa Siêm Cán], tỉnh Bạc Liêu

Một góc chùa Kompi Preak Chrou [chùa Siêm Cán], tỉnh Bạc Liêu

Nhà truyền thống làm bằng gỗ quý dùng để trưng bày vật dụng của cộng đồng người Khmer tại khuôn viên chùa Siêm Cán

Chùa là trung tâm sinh hoạt văn hóa không thể thiếu của người Khmer, mỗi khi tổ chức lễ hội dù lớn hay nhỏ đều tấp nập bà con phật tử hội tụ về đây. Ngoài việc hành lễ, bà con còn tổ chức vui chơi, múa hát, hàn thuyên với nhau làm cho tình đoàn kết cộng đồng, làng xóm càng thêm bền chặt.

Một lễ hội Phum Sóc địa phương của đồng bào Khmer

Một buổi học song ngữ Việt - Khmer tại trường Pali Nam Bộ trong khuôn viên chùa Kleang, tp Sóc Trăng

Một công trình xây dựng chánh điện mới trên đồi Tà Pạ, Tri Tôn, An Giang

Thạch RoBer