Nguyên tắc của phương pháp PRA
|
Sinh hoạt khoa học về chia sẻ phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng trong công tác xóa đói giảm nghèo Show Tại buổi sinh hoạt, Ths. Nguyễn Quỳnh Trang đã giới thiệu đến các nghiên cứu viên trong Viện về phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng; đặc điểm, nguyên tắc, công cụ và lợi ích sử dụng phương pháp PRA; áp dụng phương pháp PRA ở Việt Nam. PRA là viết tắt của Participatory Rural Appraisal. Phương pháp PRA là cách tiếp cận từ dưới lên, khai thác các nguồn thông tin từ người dân, giúp họ tự tìm ra vấn đề và biện pháp khắc phục. Phương pháp này xuất hiện từ năm 1980 tại Ấn Độ và Châu Phi, do các nhà hoạt động trong công tác xóa đói giảm nghèo của Anh (Robert Chamber) nghiên cứu. Phương pháp PRA được phát triển từ phương pháp RRA (Rapid Rural Appraisal). Nguyên tắc của phương pháp PRA là chủ yếu sử dụng kết quả định tính, kết quả định lượng chỉ mang tính hỗ trợ; kiểm tra chéo các nguồn thông tin từ các nhóm đối tượng khác nhau; vận dụng linh hoạt, sử dụng các phương tiện đơn giản, dễ hiểu; bình đẳng trong sự tham gia, tránh phân biệt giới và đối xử thiếu công bằng. Phương pháp PRA cũng mang lại một số lợi ích như: nâng cao được tính xác thực, tính hiệu quả, bền vững cho quá trình xóa đói giảm nghèo và phát triển; tạo ra công bằng xã hội trong xóa đói giảm nghèo và phát triển; làm giảm bớt đi được sự phụ thuộc vào nguồn lực của nhà nước vì thông qua quá trình PRA sẽ phát huy được trách nhiệm của người dân trong phát triển cộng đồng. Chủ đề sinh hoạt cũng đã nhận được nhiều ý kiến trao đổi xoay quanh vấn đề làm thế nào để có thể áp dụng phương pháp này vào Việt Nam một cách hiệu quả cũng như lồng ghép phương pháp vào các quy hoạch, chiến lược mà Viện thực hiện trong thời gian tới. Kết thúc buổi sinh hoạt, Ths. Nguyễn Thu Lan, Phó trưởng ban Ban Phát triển nhân lực và xã hội cảm ơn bài chia sẻ của Ths. Nguyễn Quỳnh Trang và mong muốn sẽ có nhiều buổi sinh hoạt khoa học như thế này để các nghiên cứu viên trong Viện cùng tìm hiểu, nghiên cứu và chia sẻ những thông tin bổ ích./. Nguồn: Viện Chiến lược phát triển. 1. Các khái niệm a/ PRA/ RRA Trong thực tế triển khai các dự án phát triển cộng đồng, việc làm thế nào để dự án phản ánh tốt nhất nhu cầu và nguyện vọng thực tế của người dân tại cộng đồng được đặt ra.Tại châu Mỹ Latinh, từ những năm 60 của thế kỷ truớc việc nghiên cứu về một phương pháp có sự tham gia để xây dựng các dự án phù hợp với cộng đồng dân cư đã được tiến hành. Đến những năm 1970 lý thuyết về phương pháp Đánh giá nhanh/ nông thông có sự tham gia của cộng đồng (PRA) đã được hình thành tại khu vực này. Vào những năm 1980, phương pháp Đánh giá nhanh nông thôn (RRA) được xây dựng và trở thành sáng kiến của trường Đại học Khon Kaen của Thái Lan. Tuy nhiên, phương pháp PRA/RRA lại được sử dụng đầu tiên tại Kênya và ấn Độ vào những năm 1988 và 1989. Đánh giá nhanh hay đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng (Participatory/ Rapid Rural Appraisal – PRA/RRA) là một phương pháp đánh giá nhu cầu ở cộng đồng với sự tham gia của nhiều thành phần có liên quan. PRA là một hình thái đặc biệt của nghiên cứu mang tính định lượng được sử dụng để tìm hiểu và thu thập thông tin tại cộng đồng. Ưu điểm của phương pháp PRA so với các phương pháp khác là người dân tại cộng đồng tự phân tích thực tế nhu cầu và đời sống của họ. PRA là một công cụ đặt biệt hữu ích trong công tác phát triển cộng đồng nói chung và đây là một phương pháp trao quyền cho người dân để quyết định các công việc của cộng đồng. Đánh giá nông thôn có sự tham gia của cộng đồng (PRA/RRA) là một phương pháp điều tra để học hỏi và cùng với các thành viên cộng đồng tìm hiểu, phân tích và đánh giá các khó khăn, thuận lợi đồng thời đưa ra các giải pháp, quyết định kịp thời nhằm giải quyết các khó khăn của cộng đồng b/ PPA Năm 1992, Phương pháp Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng (Participatory Poverty Assessment – PPA) lần đầu tiên được Ngân hàng Thế giới (WB) sử dụng để tiến hành việc nghiên cứu tại thực địa nhằm đánh giá mức nghèo đói của một quốc gia. PPA thường được tiến hành dưới các hình thức nghiên cứu chính sách gắn với chính sách của chính phủ, tìm hiểu mức độ nghèo đói theo quan điểm của người nghèo và các ưu tiên mà người nghèo nêu ra để nâng cao đời sống của họ. Phương pháp này tập trung vào việc phân tích mang tính định tính các thông tin thu thập được từ công tác điều tra tại hộ gia đình. Đánh giá đói nghèo có sự tham gia của cộng đồng là một công cụ để đưa quan điểm của người nghèo vào các phân tích nghèo đói nhằm xây dựng các chiến lược xoá đói giảm nghèo bằng các chính sách công 2. Đặc điểm PRA và PPA là các phương pháp thu thập thông tin ba chiều (theo hình tam giác) nhằm thu thập thông tin một cách chính xác từ nhiều nguồn khác nhau. Đó là các tam giác về thành phần của nhóm (gồm cả nam và nữ, trẻ và già, người trong và ngoài cộng đồng), các nguồn thông tin (con người, địa điểm, sự kiện và quá trình), phối hợp các kỹ thuật và công cụ. Ví dụ
Nhóm đa thành phần
Người trong/ ngoài cộng đồng Nam giới/ phụnữ Về nguồn thông tin Các sự kiện Người dân Địa bàn Về kỹ thuật và công cụ Phỏng vấn và thảo luận Các đặc điểm của PRA và PPA bao gồm
3. Mục đích - PRA được sử dụng trong đánh giá nhu cầu của cộng đồng, nghiên cứu khả thi, xác định và lập thứ tự ưu tiên cho các dự án, đánh giá dự án hoặc chương trình nhằm xác định những nhu cầu cấp bách nhất của cộng đồng địa phương dựa trên chính ý kiến của người dân và cộng đồng địa phương đó. - PPA được sử dụng để nâng cao hiệu quả của các hành động chung nhằm xoá đói giảm nghèo. Đối tượng tham gia đánh giá thông thường bao gồm đại diện của tổ chức tài trợ (tổ chức phi chính phủ), chuyên gia đánh giá độc lập, đại diện chính quyền, đoàn thể hoặc nhân dân địa phương. Đối tượng được tham vấn thường là các cấp chính quyền, nhân dân và tổ chức quần chúng, đoàn thể địa phương. II. Biện pháp và kỹ thuật đánh giá Hai phương pháp PRA/RRA và Phương pháp PPA đều có chung các biện pháp và kỹ thuật đánh giá sau: 2.1. Xem xét các số liệu hiện có
2.2. Phương pháp quan sát trực tiếp Đây là một phương pháp quan trọng cần thiết trong tất cả các cuộc PRA và PPA
+ Đo đếm: sử dụng thước, cân.... + Ghi chép: sổ, giấy, biểu đồ, ảnh.... + Sử dụng các giác quan trong khi quan sát: ngửi, nghe, nhìn, sờ.... + Sử dụng một số câu hỏi để kiểm tra + và các phương pháp khác: quan sát theo địa điểm, quan sát bề ngoài, quan sát các sự kiện diễn ra xung quanh. - Có nhiều hình thức phỏng vấn khác nhau
- Địa điểm phỏng vấn: tại từng hộ gia đình đối với phỏng vấn hộ gia đình, tại trụ sở thôn, xã khi phỏng vấn nhóm trọng tâm, tại một địa điểm do người phỏng vấn chọn khi phỏng vấn nhóm và tại bất cứ nơi nào khi người phỏng vấn thấy có thể tiến hành phỏng vấn như: trên cánh đồng, trong trường học, tại nhà của người được phỏng vấn.... 2.4. Xếp hạng
- Các bước xếp hạng: + chọn một số vấn đề cần sắp xếp theo thứ tự ưu tiên + Đề nghị người được phỏng vấn sắp xếp những vấn đề nói trên theo thứ tự ưu tiên + Lặp lại việc này cho những người được phỏng vấn khác + Lên biểu các câu trả lời của họ - Các hình thức tiến hành xếp hạng: + Yêu cầu từng người xếp hạng một, rồi ghi lại thứ tự ưu tiên của họ và lên biểu + Yêu cầu những người tham gia trong các cuộc họp nhóm xếp thứ tự ưu tiên của các vấn đề vào giấy và cho điểm. Ví dụ: Xếp hạng các khó khăn trong sản xuất nông nghiệp:
Ghi chú: 5 = Khó khăn nhất 1 = ít khó khăn nhất
- Các bước xếp hạng theo cặp: + Chọn một nhóm các vấn đề cần sắp xếp thứ tự ưu tiên + Ghi mỗi vấn đề vào một tờ bìa riêng + Đặt hai vấn đề trước mặt người được phỏng vấn và hỏi xem họ coi vấn đề nào ưu tiên hơn hoặc quan trọng hơn. + Cứ tiếp tục hỏi đến vấn đề cuối cùng
- Các bước xếp hạng giàu nghèo: + Lập danh sách các hộ trong cộng đồng (làng, thôn, bản...). Có thể chọn một nửa số hộ nếu có quá nhiều hộ trong cộng đồng, chú ý chọn những hộ đặc biệt: hộ có phụ nữ làm chủ hộ, hộ đặc biệt khó khăn, hộ gia đình neo đơn.... + Đề nghị một số người tham gia sắp xếp các hộ theo các mức giàu nghèo (ưu tiên những người đã sống lâu năm trong cộng đồng, những người có hiểu biết chung về các hộ gia đình trong cộng đồng). Những người tham gia sẽ tự định số lượng mức độ giàu nghèo trong cộng đồng (như có thể 3 loại là: nghèo, trung bình, khá giả hay 4 loại là: rất nghèo, nghèo, trung bình, khá giả....) + Hỏi người sắp xếp các chỉ tiêu xếp loại cho mỗi nhóm mức khác nhau + Sau khi người được yêu cầu đã sắp xếp xong các phiếu ghi tên các hộ, người điều tra sẽ ghi lại kết quả + Nếu các mức độ giàu nghèo của mỗi người khác nhau thì phải cho điểm mỗi hộ bằng cách nhân chỉ số giàu nghèo với 100. + Số điểm của tất cả những người tham gia sắp xếp sẽ được ghi vào một biểu chung, cộng điểm lại và chia cho số người phân loại. + Sắp xếp các hộ theo các loại giàu nghèo. Ví dụ:Bảng xếp loại giàu nghèo của các hộ gia đình thuộc Thôn 5, xã Hải Phúc, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị (không đầy đủ)
Ghi chú: Phương pháp này được sử dụng để phân loại giàu nghèo các thôn/bản trong một xã, hay các xã trong một huyện, các huyện trong một tỉnh. Các bước xếp hạng được tiến hành như xếp hạng giàu nghèo các hộ gia đình. Ví dụ: Xếp hạng giàu nghèo các thôn của xã Hợp Thành, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hoà Bình
Chú ý: Điểm thấp là giàu, điểm cao là nghèo Tiêu chí xếp hạng: Số 3: các thôn nghèo – giao thông kém, dân số đông, đất đai cằn cỗi, thu nhập thấp, nhà tranh tre tạm bợ; Số 2: Thôn Trung bình - Giao thông tương đối khá, không có nhiều ruộng lớn, thu nhập trung bình Số 1: Thôn khá giả - giao thông thuận tiện, gần đường quốc lộ, tỉnh lộ, có đất đai màu mỡ, thu nhập ổn định. - Vẽ bản đồ, sơ đồ sẽ giúp cho người dân trong cộng đồng tham gia vào việc nhận biết chung về làng bản và giúp cho nhóm khảo sát biết được người dân trong cộng đồng đã sử dụng vùng đất của mình như thế nào.
+ Bản đồ, sơ đồ về dân số và phân bổ dân cư + Bản đồ phân loại xã hội và nơi ở + Bản đồ về sử dụng tài nguyên thiên nhiên + Bản đồ về đất đai và đồng ruộng + Bản đồ nghèo đói + Sơ đồ biểu diễn thời gian + Và các loại khác
+ Quyết định loại bản đồ cần vẽ + Chọn người dân có hiểu biết về vùng định vẽ + Chọn địa điểm thích hợp để vẽ + Hướng dẫn các đặc điểm cần có trong bản đồ nhưng để người dân tự vẽ + Có thể quan sát họ vẽ hoặc đi chỗ khác + Ghi lại tên người vẽ và những người tham gia khác 2.6. Lịch thời vụ - Lịch thời vụ là một loại lịch chỉ rõ các hoạt động chính, các khó khăn và thuận lợi trong suốt chu kỳ hàng năm dưới dạng biểu đồ. Đây là một phương pháp thu thập thông tin nhanh và tương đối cụ thể, chi tiết để xác định lịch trình công việc của người dân địa phương, giúp cho việc lập kế hoạch trong các dự án phát triển. - Các dạng lịch thời vụ: + Lịch về thời vụ mùa màng ở địa phương + Lịch về khí hậu (lượng mưa và nhiệt độ) + Lịch về các loại sâu bệnh hoa màu + Lịch về bệnh gia súc + Lịch về bệnh tật của con người + Lịch về chăn nuôi + Lịch về các hoạt động tạo thu nhập + Lịch về các sự kiện xã hội + Và các loại lịch khác..... - Các bước: + Lấy giấy đã kẻ sẵn các tháng trong năm (có thể theo lịch dương hay lịch âm tuỳ theo phong tục của địa phương) + Đặt câu hỏi về các thông tin cần thiết với một số hay nhiều người: thường đặt các câu hỏi về tháng nhiều nhất, ít nhất, rồi theo qui luật giảm dần hay tăng dần, sau đó đặt câu hỏi tiếp theo về thông tin liên quan đến dữ kiện + Đưa các thông tin định lượng thu được lên giấy đã kẻ sẵn Ví dụ: Lịch thời vụ của bản Xốp Nhị, xã Hữu Lập
2.7. Mặt cắt ngang - Mặt cắt ngang là biểu đồ của các khu vực sử dụng đất đai canh tác. Nó được dùng để so sánh các đặc điểm chính, các nguồn tài nguyên, cách sử dụng và các khó khăn của các vùng đất khác nhau trong khu vực, giúp cho việc xây dựng các hoạt động của dự án phát triển. - Các bước xây dựng mặt cắt ngang: + Mời các thành viên trong cộng đồng tham gia đi bộ trong làng và các vùng đất lân cận + Thảo luận với người dân về các yếu tố cần có của mặt cắt và tuyến đường sẽ đi bộ + Đi khảo sát, quan sát, hỏi và lắng nghe + Thảo luận về các khó khăn và thuận lợi, xác định các vùng đất + Cuối cùng, đưa các thông tin thu được lên giấy và xin ý kiến của những người tham gia đi bộ với mình, chỉnh sửa theo ý kiến góp ý của mọi người. Ví dụ: Mặt cắt ngang ở bản Noọng ó, xã Hữu Lập, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An
2.8. Biểu đồ về công việc hàng ngày của người dân - Biểu đồ sẽ giúp chúng ta nắm được các công việc và hoạt động hàng ngày của người dân ở vùng được khảo sát, đặc biệt là công việc hàng ngày của chị em phụ nữ. Trong phát triển cộng đồng, thường xây dựng biểu đồ về công việc hàng ngày của phụ nữ vì tại cộng đồng ngày làm việc của phụ nữ thường dài hơn nam giới do họ phải gánh vác nhiều công việc hơn. Biểu đồ này sẽ giúp xác định thời gian thích hợp để tổ chức các hoạt động phát triển tại cộng đồng. - Các bước: + Đặt các câu hỏi: mấy giờ sáng dậy? Sau đó làm gì? từ mấy giờ đến mấy giờ là gì? Tiếp tục hỏi cho đến khi người được hòi nói giờ đi ngủ + Vẽ biểu đồ phân loại theo các giờ từ sáng đến tối Ví dụ: Phân bổ thời gian làm việc và nghỉ ngơi trong ngày của phụ nữ xã Hữu Lập
2.9. Các loại biểu đồ khác: (giới thiệu)
Ví dụ: Lịch sử của một cộng đồng
Ví dụ: Biểu đồ về mối quan hệ giữa cộng đồng dân cư với các tổ chức và cơ quan liên quan
Ví dụ 10: Cây vấn đề về việc du cư của người dân ở một địa phương NĂNG Vấn đề K Ế T Q U Ả * Phương pháp cây vấn đề (mô hình cây nhân quả - xem hình ví dụ 10) - Cây vấn đề là một dạng cây bao gồm các vấn đề chính (thường ở vị trí thân cây) được phát hiện ở một vùng, địa phương trong đó có nêu rõ nguyên nhân (nằm ở gốc, rễ của cây) và hậu quả (được coi là cành lá của cây) của các vấn đề đó. - Có nhiều loại hình cây vấn đề và việc phân tích của các loại này đều nhằm hướng tới mục tiêu chung là tìm ra nguyên nhân, và ý nghĩa của vấn đề còn đang tồn tại. Phương pháp này giúp xác định và phân tính nguyên nhân và hậu quả các vấn đề chính đang tồn tài trong cộng đồng. - Phương pháp vẽ cây vấn đề (trong khoảng từ 2 đến 3 giờ): + Vẽ một thân cây, viết vấn đề chủ yếu (cốt lõi nhất) của địa phương lên thân cây đó + Sau đó, suy nghĩ về các nguyên nhân gây ra vấn đề đó, vẽ mỗi rễ cây chứa một nguyên nhân + Xác định hậu quả của vấn đề, đưa lên thành các cành cây. + Hậu quả lớn nhất, bao trùm lên mọi vấn đề sẽ được vẽ dưới dạng lá cây III. Phân tích và sử dụng kết quả đánh giá: Những thông tin thu được từ đánh giá thực địa sẽ được tổng hợp, phân tích tổng thể và kết quả là một báo cáo về tình hình ở địa phương, nhấn mạnh những khó khăn tồn tại và giải pháp. Báo cáo này cũng thường đưa ra những khuyến nghị cụ thể đối với các tổ chức tài trợ. Các bước tiếp theo cần thực hiện bao gồm: - Thảo luận nhóm để phân tích các kết quả của công tác PRA/PPA tại thực địa: Nhóm khảo sát cần mời những người cung cấp thông tin chính, đại diện các cơ quan, tổ chức của địa phương và một số thành viên của cộng đồng tham gia cuộc họp tổng kết, đánh giá lại các thông tin mà nhóm đã thu được. Những người tham gia sẽ góp ý, bổ sung thêm thông tin, kiểm tra độ chính xác của các thông tin đó và thống nhất lại các ưu tiên của cộng đồng. Đây là một bước quan trọng trong việc xây dựng các dự án phát triển cộng đồng. - Thảo luận nhóm khảo sát: Nhóm khảo sát cũng cần họp lại để thống nhất, tổng hợp lại các thông tin đã thu thập được tại thực địa bằng phương pháp PRA và PPA. Việc sắp xếp thứ tự ưu tiên của các hoạt động phát triển tại cộng đồng cần dựa trên các tiêu chí sau: Lợi ích của hoạt động đó với cộng đồng; mức độ tham gia của cộng đồng; tính bền vững của hoạt động (dự án); sự phân chia công bằng các lợi ích của hoạt động; tính khả thi về mặt kỹ thuật. Ngoài ra, nhóm khảo sát cũng cần thống nhất bố cục và nội dung của báo cáo viết ngay trong cuộc họp này - Làm báo cáo viết trình lên cho cơ quan tài trợ. Trước khi trình báo cáo viết cho cơ quan tài trợ, báo cáo viết cần được gửi cho cộng đồng đề kiểm tra lại độ chính xác của các thông tin đưa ra trong báo cáo.
Ưu điểm của PRA và PPA- Giúp Nhóm khảo sát hiểu rõ hơn về cộng đồng, năng lực và các vấn đề còn tồn tại ở cộng đồng đó.- Tạo cơ hội cho các thành viên của cộng đồng tham gia trực tiếp vào công tác phát triển - Đảm bảo rằng các thành viên của cộng động hiểu rõ hơn mục tiêu và các hoạt động của dự án phát triển để từ đó họ tham gia nhiệt tình hơn vào dự án - Có kết quả nhanh chóng và hình thức thực hiện gần với cộng đồng - Đưa lại nhiều thông tin hơn dự kiến. - Không bị gò bó như phương pháp phỏng vấn theo bộ câu hỏi đã chuẩn bị sẵn - Phương pháp nghiên cứu định lượng này nhanh hơn, rẻ hơn các phương pháp điều tra định lượng chính thức có cùng qui mô nghiên cứu, khảo sát.
Các nhược điểm của PRA và PPA
Một số điểm cần ghi nhớ khi sử dụng phương pháp PRA và PPA
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
