Có phải bạn đang tìm kiếm chủ đề về => Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10 phải ko Nếu đúng tương tự thì mời bạn xem nó ngay tại đây. Xem thêm các tài liệu về giáo dục, học tập khác tại đây => Kiến thức lớp 10
Câu hỏi: Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè
Trả lời:
– Bài học là về lối sống thanh cao, giản dị, khát khao, sống trọn đời vì lợi ích của nhân dân.
– Bài thơ đã thôi thúc trong lòng mỗi chúng ta về ý thức sống trách nhiệm với bản thân, gia đình và tổ quốc mình, phải sống hết mình, góp sức thật nhiều cho sự tăng trưởng của Tổ quốc hôm nay và tương lai.
Ngoài ra, các em cùng THPT Trịnh Hoài Đức tìm hiểu thêm một số tri thức hữu ích khác nhé!
1. Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng dành những lời trân trọng nhất “Nguyễn Trãi là người đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn lộng gió thời đại…” Vẻ đẹp đấy của hồn thơ Nguyễn Trãi đã được phác họa qua những vần thơ của “Cảnh ngày hè”, một trong số bài thơ của chùm thơ 61 bài “Bảo kính cảnh giới”. Ở đó, ta ko chỉ bắt gặp một tâm hồn tinh tế nhạy cảm trước tự nhiên của một người nghệ sĩ nhưng mà còn thấy được một tấm lòng luôn cháy sáng vì nước vì dân của vị người hùng dân tộc.
Tự nhiên vốn là mảnh đất vô cùng phì nhiêu của biết bao thi nhân trung đại cày xới và cũng, là nguồn thi hứng ko bao giờ vơi cạn Nguyễn Trãi .Thi sĩ sống giữa tự nhiên, bầu bạn cùng tự nhiên, và lấy từ tự nhiên những bài học quý giá làm “gương báu răn mình” để rồi ghi lại trong tập thơ “Bảo kính cảnh giới”. Một tư cách thanh cao “tỏa sáng tựa sao khuê”, một tấm lòng cao cả, vẫn luôn tha thiết với nhân dân, với tổ quốc dẫu trong tình cảnh ngặt nghèo bị nghi kỵ, dèm pha hay ngay cả lúc có cuộc sống yên bình, nên thơ giữa tự nhiên của Nguyễn Trãi đã tới với người đọc chính qua những vần thơ đấy. Tám câu thơ của “Cảnh ngày hè” đã góp thêm nét vẽ để bức chân dung tâm hồn của Ức Trai hiện lên rõ nét nhất.
Ngay từ những câu thơ trước hết, tác giả đã dẫn chúng ta tới với một bức tranh tự nhiên rực rỡ, tràn trề sự sống của mùa hè, tới với một ko khí náo nhiệt, rộn ràng của cuộc sống thường nhật vẫn đang tiếp tục.
Rồi, hóng mát thuở ngày trường
Câu thơ mở đầu cho bài thơ tác giả đã giới thiệu về hoàn cảnh hưởng “nhàn” cực chẳng đã của mình.Lời thơ biểu đạt sự nhàn hạ trong một ngày hè của một con người ko bị vướng bận bởi điều gì với nhịp của chữ “rồi” tách riêng khỏi nhịp của câu thơ như nhấn mạnh sự rảnh rỗi của thi sĩ. Nhưng lúc đọc sâu, ngẫm kỹ vào từng câu chữ ta lại cảm thu được tiếng thở dài trong câu thơ. Cụm từ “thuở ngày trường” trong câu đầu có cùng nghĩa với “hạ nhật trường” trong một câu thơ của Cao Biền thời Đường:
Lục thụ âm nồng hạ nhật trường
[Cây xanh bóng rợp ngày hè dài]
Bài thơ được viết trong thời kì Nguyễn Trãi nhàn hạ lui về ở ẩn xa vắng chốn bon chen đầy cám dỗ của quan trường, và như thế thi sĩ đã có dịp để cảm nhận trọn vẹn cái “ngày hè dài” đấy. Thế nhưng liệu đó có phải chỉ là những giác quan về thời kì, tháng ngày? Hay đằng sau hai chữ “ngày trường” cùng với nhịp thơ như trải dài đấy còn là tâm trạng nhân vật trữ tình, những nỗi niềm của Ức Trai chăng? Và phải chăng tất cả những tâm tư đấy đang dồn nén vào trong bức tranh tự nhiên ngày hè mãnh liệt và căng tràn sức sống trước mắt và được thi sĩ nâng niu ghi lại:
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Chỉ trong ba câu thơ súc tích tác giả đã vẽ ra trước mắt người đọc một bức tranh mùa hè rực rỡ với những gam màu đậm, tươi tỉnh cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Bao trùm lên bức tranh đấy chính là những “chiếc lọng” xanh rì của tán hòe đang bung sắc như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng hè. Đặt điểm nhìn xuống thấp hơn, thi sĩ đã khôn khéo đan cài màu đỏ rực rỡ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng của ao sen đang tỏa hương thơm ngát lan tỏa khắp ko gian. Nếu thơ ca cổ điển ưa những gam màu trầm hơn là những sắc gắt, ưa tả tĩnh hơn tả động thì Nguyễn Trãi đã dám bước qua cái phạm vi đấy để thoát khỏi những bức tranh thanh đạm, tiêu sơ và để tới gần hơn với bức tranh cảnh ngày hè tươi vui, đầy sức sống. Thi sĩ ko chỉ cảm thu được hình sắc của tự nhiên tạo vật nhưng mà còn nhận thấy một mạch sống đang ứa căng, tràn trề, đang đùn đùn phun ra những sắc xanh, sắc đỏ của hoa lá, cỏ cây. Tự nhiên của Nguyễn Trãi hiện lên qua những động từ mạnh “đùn đùn”, “phun”, “tiễn” “giường” như đang trào dâng một sức sống nội sinh mãnh liệt, mạnh mẽ ẩn sâu bên trong mọi tạo vật. Hòe ko được mô tả như một vật thể thông thường nhưng mà nó được đặt trong sự vận động, tăng trưởng của tự nhiên. Ao sen cũng ko chỉ gợi một thứ hương dịu nhẹ nhưng mà còn trình bày sự lan tỏa, sự chuyển động của mùi hương đấy khắp ko gian. Đều lấy tâm điểm là những bông hoa thạch lựu đỏ như những đốm lửa nhưng nếu Nguyễn Du gợi tả được màu sắc qua phép điệp âm”lửa lựu lập lòe” trong câu thơ “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” [Truyện Kiều] thì hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi còn có cả sức sống dồi dào bên trong đang “phun” tỏa, phát lộ ra ngoài. Cái sinh khí rực rỡ, viên mãn nhưng cũng rất thanh thoát ý vị đấy khác hẳn với cái nóng nực của mùa hè nhưng mà các thi sĩ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” đã biểu thị:
Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi
Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè
Phải chăng chính thi sĩ đã mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận cuộc sống, để phát xuất hiện cái toàn cầu bên trong đang tuôn tràn của tự nhiên, và cái vận động ko ngừng trong tự nhiên.
Nhưng trong thi của Nguyễn Trãi ko chỉ có hoa, có hương nhưng mà còn có cả những thanh âm muôn vẻ của cuộc sống thường nhật.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Tự nhiên ko hề u ám, trầm lặng lúc nắng chiều buông nhưng mà trái lại, rất rộn ràng và sôi động. Thi sĩ đã đưa vào bức tranh của mình những hình ảnh vô cùng thân thuộc, thân thiện nhưng lại ko đi theo khuôn sáo, lối mòn nào. Hai từ láy “lao xao”, dắng dỏi được đảo lên đầu mỗi câu thơ làm bật lên cái âm thanh sôi động, náo nhiệt, xóa tan ko khí quạnh hiu, cô tịch lúc ‘tịch dương”. Cảnh phiên chợ – một dấu hiện của sự sống con người xuất hiện trong câu thơ với tiếng người sắm, kẻ bán, tiếng cười nói, tiếng trò chuyện gian thật bình yên và ấm áp! Thi sĩ ko hề thoát tục, ko hề xa vắng cuộc sống nhưng mà là đang hướng lòng mình về với cuộc sống bình dị từ những âm yên bình dị nhất. Thi sĩ như căng mở hết tất cả những giác quan cả thị giác, khứu giác, thính giác và cả những liên tưởng bất thần “dắng dỏi cầm ve”. Tiếng ve inh ỏi – một thứ âm thanh thân thuộc với mùa hè được ví như một cung đàn mùa hạ tấu lên một cách rộn ràng hòa chung với bản đàn rộn rực, lập cập của nhịp sống căng tràn trong tự nhiên. Lời thơ như diễn tả một cuộc sống đang sinh sôi, tiếp tục ngay cả lúc ngày sắp tàn, một quang cảnh thật êm đềm và yên bình nơi làng quê. Cùng viết về mùa hè nhưng những xúc cảm trong mỗi bài thư lại đem lại một mùa hè không giống nhau.
Tháng tư đầu mùa hạ
Tiết trời thực oi ả
Tiếng dế kêu thiết tha
Đàn muỗi bay tơi tả
Nếu như ta cảm thu được mùa hè rộn ràng, náo nhiệt trong những vần thơ Ức Trai thì mùa hè của Nguyễn Khuyến oi nồng và có phần u uất. Bởi, với “Cảnh ngày hè” Nguyễn Trãi đã cảm nhận tự nhiên sự sống bằng chính sức sống dồi dào trong tâm hồn mình, bằng sự tha thiết với cuộc sống còn Nguyễn Khuyến đã mượn mùa hè để thổ lộ những bức bối, u uất của mình đúng như tên bài thơ “Than mùa hè”. Thi nhân như đang nô nức muốn hòa cùng thú vui sự sống với một tâm hồn thiết tha yêu tự nhiên để rồi từ đó thổi bùng lên khát vọng xưa nay nay của một con người luôn hết lòng vì tổ quốc.
Sống giữa vòng tay bình yên của mẹ tự nhiên, giữa cuộc sống “vô ưu vô tư” nhưng chưa khoảnh khắc nào Nguyễn Trãi quên đi nghĩa vụ của mình:
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Sâu trong tâm tưởng, Ức Trai luôn mang một nỗi niềm dân nước, một hoài bão về sự an thịnh như thời Đường Ngu nên đã mượn điển tích Ngu cầm để nói lên tấm lòng của mình. Liệu có phải thi sĩ muốn có cây đàn Ngu cầm để gẩy nên khúc Nam Phong để ngợi ca cảnh thái hoà, thịnh trị đang hiện hữu nhưng mà tiếng lao xao của cuộc sống bình yên đã dẫn dắt tới tâm tư đấy? Hay đó chỉ là những ước mong, khát khao ở phía trước của thi sĩ về một cuộc sống no ấm, hạnh phúc của dân nước? Dù hiểu theo cách nào thì người đọc đều cảm thu được tấm lòng “ưu dân ái quốc” của nhà Nguyễn Trãi nhưng mà trong một bài thơ khác, Ức Trai cũng đã nhắc tới sở nguyện này:
Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu Thuấn
Dường đấy ta đà phỉ sở nguyền
Những lời thơ vô cùng giản dị và mộc mạc được cất lên từ một tấm lòng rất đỗi chân tình, một con tim luôn cháy bỏng tình yêu với tổ quốc, với nhân dân. Nguyễn Trãi rảnh rỗi nhưng ko hề thanh thản, ông nhàn thân nhưng ko nhàn tâm, trong lòng nhà Nho chân chính đấy luôn canh cánh nỗi niềm dân nước:
Tiên người đời chi ưu nhi ưu
Hậu người đời chi lạc nhi lạc
Nguyễn Trãi luôn đặt lợi ích của quốc gia, dân tộc lên hàng đầu với một niềm mong mỏi rất cao cả “khắp nơi ko một tiếng oán hờn”. Nếu như với Nguyễn Bỉnh Khiêm “nhàn” là tránh xa phú quý trở lại hòa hợp với tự nhiên để giữ trọn cốt cách thì qua “Cảnh ngày hè”, vị người hùng dân tộc đã khẳng định triết lí “nhàn” của mình: Sự rảnh rỗi, thư thả luôn phải song hành với cuộc sống no đủ, bình yên. Chính kết cấu đầu cuối tương ứng của hai câu lục ngôn ở đầu và cuối tác phẩm đã khép mở hai tâm trạng tạo nên mạch hàm ẩn của toàn bài thơ.
“Cảnh ngày hè” được viết theo thể thơ thất ngôn xen lục ngôn với nhịp thơ nhiều chủng loại và linh hoạt. Bài thơ đã thoát khỏi tính quy phạm khuôn thước của văn học trung đại bằng việc sử dụng nhiều hình ảnh sinh động, qua cách mô tả tự nhiên và đặc trưng là việc sử dụng tiếng nói. Bằng các động từ mạnh, các từ tượng thanh được sử dụng liên tục làm cho bức tranh mùa hè ko phải là hình ảnh tĩnh trên trang giấy nhưng mà căng tràn sức sống. Nguyễn Trãi đã đưa tiếng nói thơ ca về gần với tiếng nói đời sống, mở đường cho thiên hướng dân tộc hóa, bình dị hóa của thơ ca Việt Nam sau này. Cuộc sống muôn màu muôn vẻ đã được Nguyễn Trãi tái tạo một cách đầy chân thực và sinh động. Nhưng đọc bài thơ, ta ko chỉ thuần tuý thấy được vẻ đẹp của tự nhiên mùa hè rực rỡ, sống động nhưng mà còn cảm thu được vẻ đẹp phong phú, thanh cao của hồn thơ Nguyễn Trãi. Một hồn thơ đã bắt rễ sâu vào đời sống tự nhiên, một xúc cảm thơ đã hòa nhịp với mạch sống nhân dân, dân tộc.
Nhà bác học Lê Quý Đôn đã từng khẳng định rằng “Thơ phát khởi từ trong lòng người ta”. Quả thực ko có những xúc cảm, những tâm tư sâu kín nén chặt, chất chứa trong lòng sẽ chẳng bao giờ có thơ. Qua “Cảnh ngày hè” ta ko chỉ ngưỡng mộ tài năng của nhà văn hóa lớn nhưng mà ta còn nghe được tiếng lòng, tiếng yêu cuộc sống, tiếng yêu quê hương, dân tộc của Ức Trai tiên sinh tha thiết hơn bao hết.
2. Cảm nhận bài thơ Cảnh ngày hè
Nguyễn Trãi là một thi sĩ kiệt xuất của dân tộc, danh nhân văn hoá toàn cầu. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có trị giá lớn. Nếu như Bình Ngô đại cáo của ông mang đầy tâm huyết, lòng tự trọng dân tộc thì Cảnh ngày hè là một bức tranh về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Bài thơ đã trình bày tư tưởng, tình cảm yêu đời, yêu tự nhiên và ước vọng cao đẹp của thi sĩ.
Mở đầu, bài thơ tới với ta với những hình ảnh về tự nhiên rực rỡ.
Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Từ “rồi” mở đầu câu thơ phải chăng nói tới tâm trạng “bất khoái trá” của thi sĩ. Câu thơ đầu chỉ vỏn vẹn với sáu từ nhưng đã khá đầy đủ về thời kì, hoàn cảnh, tâm trạng của thi sĩ. Đây chính là sự phá cách đầy thông minh của Nguyễn Trãi, ông đã Việt hoá thơ Đường luật vốn mỗi câu có đủ bảy từ. Lại thêm sự mới lạ với cách ngắt nhịp: một, hai, ba liên kết với thanh bằng ở cuối câu làm câu thơ nghe như tiếng thở dài nhưng lại ko giống lời than vãn. Xem bức tranh tự nhiên của Nguyễn Trãi, trước hết ta thấy hình ảnh một con người ngồi đó – Câu mở đầu hóng mát ngoạn cảnh nhàn nhã, thư thả. Phải chăng, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào ông cũng vẫn hoà mình cùng tự nhiên, bức tranh tự nhiên đã xuất hiện trước mắt ông thật rực rỡ.
Ba câu thơ tiếp theo, dưới ngòi bút đầy tài năng của Nguyễn Trãi, một bức tranh tự nhiên thật sống động và đầy màu sắc đã tới với chúng ta một cách chân thực nhất. Đó là màu xanh của cây hoè, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, màu vàng lung linh của ánh nắng chiều. Tất cả hoà quyện lại với nhau, tạo nên cảnh vật đặc trưng của mùa hè. Mở đầu câu thơ là hình ảnh cây hoè – một loại cây đặc trưng ở vùng Bắc Bộ, rất dễ bắt gặp ở mọi nơi. Tính từ” đùn đùn “liên kết với động từ mạnh “giương” đã góp phần diễn tả sự sum xuê, nẩy nở, làm cho cây hoè như có hồn hơn, làm bức tranh như sống động hơn. Tuy nhiên, ko chỉ cảm nhận bằng thị giác, Nguyễn Trãi còn cảm nhận cảnh vật bằng thính giác và khứu giác. Nhịp thơ 3/4 liên kết với động từ mạnh” phun “làm cảnh vật dường như nổi trội hơn nhưng lại ko chói chang, oi nồng nhưng mà mát dịu, tinh tế. Bức tranh cảnh ngày hè đã trở thành sinh động, rực rỡ hơn với âm thanh và mùi vị. Mặc dù quang cảnh nhưng mà tác giả mô tả là cuối ngày, lúc mặt trời lặn nhưng mọi vật vẫn tràn đầy sức sống với những từ ngữ “đùn đùn”, “giương”, “phun”, “tiễn”, “lao xao”, “dắng dỏi”. Những từ ngữ đó cũng góp phần trình bày những điều trong lòng tác giả – ước mong được góp sức cho nhân dân, cho tổ quốc. Tâm huyết đó như muốn phun ra, trào ra và lan toả đi khắp nơi. Trong sáu câu thơ này, tác giả đã thay đổi, ko đi theo tính quy phạm của văn học phong kiến nữa. Ông đã mô tả cảnh ngày hè với những sự vật vô cùng thân thiện với cuộc sống hằng ngày.
Xem thêm: Đề đọc hiểu Nhưng nó phải bằng hai mày - Văn mẫu 10 hay nhất
Và Cảnh ngày hè trong thơ Nguyễn Trãi ko chỉ trình bày trong những màu sắc của tự nhiên tươi đẹp nhưng mà còn qua nhịp sống sinh đẹp của nhân dân.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Hai từ láy “lao xao”, “dắng dỏi” liên kết với nhau đã trình bày những âm thanh của làng chài quen thuộc- lao xao của chợ cá, rộn ràng của tiếng ve. Ở đây, Nguyễn Trãi đã ngắm nhìn cuộc sống, cảm nhận cuộc sống với một tâm hồn rộng mở một tình yêu tự nhiên, yêu cuộc sống. Tiếng lao xao, tiếng ve phải chăng là tiếng lòng ông, tiếng lòng của một vị tướng cầm quân từng xông pha trận mạc một thời, tiếng lòng của một người yêu tự nhiên tha thiết. Tự nhiên, cảnh vật ở vào thời khắc cuối ngày nhưng sự sống thì ko ngừng lại. Cũng như Nguyễn Trãi, mặc dù đã lui về ở ẩn nhưng lòng ông lúc nào cũng có một tấm lòng yêu tự nhiên, yêu quê hương, tổ quốc tha thiết.
Hai câu cuối của bài thơ đã được tác giả gửi gắm trọn vẹn tâm tư và suy nghĩ, qua đó, trình bày hết phần nào về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.
Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Ở đây, tác giả đã mượn điển tích để nói lên khát vọng của mình. Câu thơ cuối sáu chữ ngắn gọn, nhịp 3/3 trình bày sự dồn nén xúc cảm của cả bài – tác giả khát khao đem tài trí thực hành tư tưởng yêu nước, thương dân, và đó cũng chính là tưởng chủ đạo của bài thơ. Tuy tác giả đón nhận cảnh ngày hè với tư thế ung dung trong một ngày rảnh rỗi nhưng ông vẫn luôn suy nghĩ, lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Cảm nhận cảnh ngày hè nhưng tác giả vẫn quan tâm tới cuộc sống của nhân dân. Thế nên ông nghe thấy âm thanh tấp nập, lao xao của làng chài. Ông quan tâm tới nhân dân, lo cho dân cho nước. Chính vì vậy, ông ước mong mình có cây đàn của vua Ngu Thuấn. Với cây đàn đó, Nguyễn Trãi có thể mang tới cuộc sống no ấm, hạnh phúc cho nhân dân và tổ quốc. Ko có một lòng yêu quê hương, tổ quốc sâu đậm, ông ko thể có một ước muốn tương tự. Ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể cảm thu được hết vẻ đẹp mùa hè nơi một làng chài quê hương yên bình. Và, ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể viết nên bài thơ Cảnh ngày hè làm xúc động lòng người tương tự.
Bài thơ tả cảnh ngày hè cho thấy tâm hồn Nguyễn Trãi chứa chan tình yêu tự nhiên, yêu đời, yên nhân dân, tổ quốc. Việt hoá thơ Đường luật, thông minh thơ thất ngôn xen lục ngôn, vận dụng hình ảnh, màu sắc, đường nét, âm thanh của cảnh vật tự nhiên và cuộc sống của con người, hệ thống tiếng nói giản dị tinh tế xen lẫn từ Hán và điển tích chính là những nét nghệ thuật đặc trưng cho Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
Bài thơ Cảnh ngày hè rực rỡ về cả nội dung và nghệ thuật. Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Ông là người yêu tự nhiên, yêu quê hương tổ quốc. Nhưng trên hết, ông là một người vừa có tài, vừa có tâm bởi ông luôn lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Ông muốn góp sức tâm huyết của mình để nhân dân hạnh phúc, no ấm, tổ quốc giàu mạnh. Tư tưởng của Nguyễn Trãi như một bài học gửi gắm cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước, ước mong góp sức cho tổ quốc.
THPT Trịnh Hoài Đức
Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10
Hình Ảnh về: Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10
Video về: Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10
Wiki về Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10
Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè | Ngữ Văn 10 -
Câu hỏi: Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè
Trả lời:
– Bài học là về lối sống thanh cao, giản dị, khát khao, sống trọn đời vì lợi ích của nhân dân.
– Bài thơ đã thôi thúc trong lòng mỗi chúng ta về ý thức sống trách nhiệm với bản thân, gia đình và tổ quốc mình, phải sống hết mình, góp sức thật nhiều cho sự tăng trưởng của Tổ quốc hôm nay và tương lai.
Ngoài ra, các em cùng THPT Trịnh Hoài Đức tìm hiểu thêm một số tri thức hữu ích khác nhé!
1. Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng dành những lời trân trọng nhất “Nguyễn Trãi là người đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn lộng gió thời đại…” Vẻ đẹp đấy của hồn thơ Nguyễn Trãi đã được phác họa qua những vần thơ của “Cảnh ngày hè”, một trong số bài thơ của chùm thơ 61 bài “Bảo kính cảnh giới”. Ở đó, ta ko chỉ bắt gặp một tâm hồn tinh tế nhạy cảm trước tự nhiên của một người nghệ sĩ nhưng mà còn thấy được một tấm lòng luôn cháy sáng vì nước vì dân của vị người hùng dân tộc.
Tự nhiên vốn là mảnh đất vô cùng phì nhiêu của biết bao thi nhân trung đại cày xới và cũng, là nguồn thi hứng ko bao giờ vơi cạn Nguyễn Trãi .Thi sĩ sống giữa tự nhiên, bầu bạn cùng tự nhiên, và lấy từ tự nhiên những bài học quý giá làm “gương báu răn mình” để rồi ghi lại trong tập thơ “Bảo kính cảnh giới”. Một tư cách thanh cao “tỏa sáng tựa sao khuê”, một tấm lòng cao cả, vẫn luôn tha thiết với nhân dân, với tổ quốc dẫu trong tình cảnh ngặt nghèo bị nghi kỵ, dèm pha hay ngay cả lúc có cuộc sống yên bình, nên thơ giữa tự nhiên của Nguyễn Trãi đã tới với người đọc chính qua những vần thơ đấy. Tám câu thơ của “Cảnh ngày hè” đã góp thêm nét vẽ để bức chân dung tâm hồn của Ức Trai hiện lên rõ nét nhất.
Ngay từ những câu thơ trước hết, tác giả đã dẫn chúng ta tới với một bức tranh tự nhiên rực rỡ, tràn trề sự sống của mùa hè, tới với một ko khí náo nhiệt, rộn ràng của cuộc sống thường nhật vẫn đang tiếp tục.
Rồi, hóng mát thuở ngày trường
Câu thơ mở đầu cho bài thơ tác giả đã giới thiệu về hoàn cảnh hưởng “nhàn” cực chẳng đã của mình.Lời thơ biểu đạt sự nhàn hạ trong một ngày hè của một con người ko bị vướng bận bởi điều gì với nhịp của chữ “rồi” tách riêng khỏi nhịp của câu thơ như nhấn mạnh sự rảnh rỗi của thi sĩ. Nhưng lúc đọc sâu, ngẫm kỹ vào từng câu chữ ta lại cảm thu được tiếng thở dài trong câu thơ. Cụm từ “thuở ngày trường” trong câu đầu có cùng nghĩa với “hạ nhật trường” trong một câu thơ của Cao Biền thời Đường:
Lục thụ âm nồng hạ nhật trường
[Cây xanh bóng rợp ngày hè dài]
Bài thơ được viết trong thời kì Nguyễn Trãi nhàn hạ lui về ở ẩn xa vắng chốn bon chen đầy cám dỗ của quan trường, và như thế thi sĩ đã có dịp để cảm nhận trọn vẹn cái “ngày hè dài” đấy. Thế nhưng liệu đó có phải chỉ là những giác quan về thời kì, tháng ngày? Hay đằng sau hai chữ “ngày trường” cùng với nhịp thơ như trải dài đấy còn là tâm trạng nhân vật trữ tình, những nỗi niềm của Ức Trai chăng? Và phải chăng tất cả những tâm tư đấy đang dồn nén vào trong bức tranh tự nhiên ngày hè mãnh liệt và căng tràn sức sống trước mắt và được thi sĩ nâng niu ghi lại:
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Chỉ trong ba câu thơ súc tích tác giả đã vẽ ra trước mắt người đọc một bức tranh mùa hè rực rỡ với những gam màu đậm, tươi tỉnh cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Bao trùm lên bức tranh đấy chính là những “chiếc lọng” xanh rì của tán hòe đang bung sắc như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng hè. Đặt điểm nhìn xuống thấp hơn, thi sĩ đã khôn khéo đan cài màu đỏ rực rỡ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng của ao sen đang tỏa hương thơm ngát lan tỏa khắp ko gian. Nếu thơ ca cổ điển ưa những gam màu trầm hơn là những sắc gắt, ưa tả tĩnh hơn tả động thì Nguyễn Trãi đã dám bước qua cái phạm vi đấy để thoát khỏi những bức tranh thanh đạm, tiêu sơ và để tới gần hơn với bức tranh cảnh ngày hè tươi vui, đầy sức sống. Thi sĩ ko chỉ cảm thu được hình sắc của tự nhiên tạo vật nhưng mà còn nhận thấy một mạch sống đang ứa căng, tràn trề, đang đùn đùn phun ra những sắc xanh, sắc đỏ của hoa lá, cỏ cây. Tự nhiên của Nguyễn Trãi hiện lên qua những động từ mạnh “đùn đùn”, “phun”, “tiễn” “giường” như đang trào dâng một sức sống nội sinh mãnh liệt, mạnh mẽ ẩn sâu bên trong mọi tạo vật. Hòe ko được mô tả như một vật thể thông thường nhưng mà nó được đặt trong sự vận động, tăng trưởng của tự nhiên. Ao sen cũng ko chỉ gợi một thứ hương dịu nhẹ nhưng mà còn trình bày sự lan tỏa, sự chuyển động của mùi hương đấy khắp ko gian. Đều lấy tâm điểm là những bông hoa thạch lựu đỏ như những đốm lửa nhưng nếu Nguyễn Du gợi tả được màu sắc qua phép điệp âm”lửa lựu lập lòe” trong câu thơ “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” [Truyện Kiều] thì hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi còn có cả sức sống dồi dào bên trong đang “phun” tỏa, phát lộ ra ngoài. Cái sinh khí rực rỡ, viên mãn nhưng cũng rất thanh thoát ý vị đấy khác hẳn với cái nóng nực của mùa hè nhưng mà các thi sĩ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” đã biểu thị:
Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi
Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè
Phải chăng chính thi sĩ đã mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận cuộc sống, để phát xuất hiện cái toàn cầu bên trong đang tuôn tràn của tự nhiên, và cái vận động ko ngừng trong tự nhiên.
Nhưng trong thi của Nguyễn Trãi ko chỉ có hoa, có hương nhưng mà còn có cả những thanh âm muôn vẻ của cuộc sống thường nhật.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Tự nhiên ko hề u ám, trầm lặng lúc nắng chiều buông nhưng mà trái lại, rất rộn ràng và sôi động. Thi sĩ đã đưa vào bức tranh của mình những hình ảnh vô cùng thân thuộc, thân thiện nhưng lại ko đi theo khuôn sáo, lối mòn nào. Hai từ láy “lao xao”, dắng dỏi được đảo lên đầu mỗi câu thơ làm bật lên cái âm thanh sôi động, náo nhiệt, xóa tan ko khí quạnh hiu, cô tịch lúc ‘tịch dương”. Cảnh phiên chợ – một dấu hiện của sự sống con người xuất hiện trong câu thơ với tiếng người sắm, kẻ bán, tiếng cười nói, tiếng trò chuyện gian thật bình yên và ấm áp! Thi sĩ ko hề thoát tục, ko hề xa vắng cuộc sống nhưng mà là đang hướng lòng mình về với cuộc sống bình dị từ những âm yên bình dị nhất. Thi sĩ như căng mở hết tất cả những giác quan cả thị giác, khứu giác, thính giác và cả những liên tưởng bất thần “dắng dỏi cầm ve”. Tiếng ve inh ỏi – một thứ âm thanh thân thuộc với mùa hè được ví như một cung đàn mùa hạ tấu lên một cách rộn ràng hòa chung với bản đàn rộn rực, lập cập của nhịp sống căng tràn trong tự nhiên. Lời thơ như diễn tả một cuộc sống đang sinh sôi, tiếp tục ngay cả lúc ngày sắp tàn, một quang cảnh thật êm đềm và yên bình nơi làng quê. Cùng viết về mùa hè nhưng những xúc cảm trong mỗi bài thư lại đem lại một mùa hè không giống nhau.
Tháng tư đầu mùa hạ
Tiết trời thực oi ả
Tiếng dế kêu thiết tha
Đàn muỗi bay tơi tả
Nếu như ta cảm thu được mùa hè rộn ràng, náo nhiệt trong những vần thơ Ức Trai thì mùa hè của Nguyễn Khuyến oi nồng và có phần u uất. Bởi, với “Cảnh ngày hè” Nguyễn Trãi đã cảm nhận tự nhiên sự sống bằng chính sức sống dồi dào trong tâm hồn mình, bằng sự tha thiết với cuộc sống còn Nguyễn Khuyến đã mượn mùa hè để thổ lộ những bức bối, u uất của mình đúng như tên bài thơ “Than mùa hè”. Thi nhân như đang nô nức muốn hòa cùng thú vui sự sống với một tâm hồn thiết tha yêu tự nhiên để rồi từ đó thổi bùng lên khát vọng xưa nay nay của một con người luôn hết lòng vì tổ quốc.
Sống giữa vòng tay bình yên của mẹ tự nhiên, giữa cuộc sống “vô ưu vô tư” nhưng chưa khoảnh khắc nào Nguyễn Trãi quên đi nghĩa vụ của mình:
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Sâu trong tâm tưởng, Ức Trai luôn mang một nỗi niềm dân nước, một hoài bão về sự an thịnh như thời Đường Ngu nên đã mượn điển tích Ngu cầm để nói lên tấm lòng của mình. Liệu có phải thi sĩ muốn có cây đàn Ngu cầm để gẩy nên khúc Nam Phong để ngợi ca cảnh thái hoà, thịnh trị đang hiện hữu nhưng mà tiếng lao xao của cuộc sống bình yên đã dẫn dắt tới tâm tư đấy? Hay đó chỉ là những ước mong, khát khao ở phía trước của thi sĩ về một cuộc sống no ấm, hạnh phúc của dân nước? Dù hiểu theo cách nào thì người đọc đều cảm thu được tấm lòng “ưu dân ái quốc” của nhà Nguyễn Trãi nhưng mà trong một bài thơ khác, Ức Trai cũng đã nhắc tới sở nguyện này:
Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu Thuấn
Dường đấy ta đà phỉ sở nguyền
Những lời thơ vô cùng giản dị và mộc mạc được cất lên từ một tấm lòng rất đỗi chân tình, một con tim luôn cháy bỏng tình yêu với tổ quốc, với nhân dân. Nguyễn Trãi rảnh rỗi nhưng ko hề thanh thản, ông nhàn thân nhưng ko nhàn tâm, trong lòng nhà Nho chân chính đấy luôn canh cánh nỗi niềm dân nước:
Tiên người đời chi ưu nhi ưu
Hậu người đời chi lạc nhi lạc
Nguyễn Trãi luôn đặt lợi ích của quốc gia, dân tộc lên hàng đầu với một niềm mong mỏi rất cao cả “khắp nơi ko một tiếng oán hờn”. Nếu như với Nguyễn Bỉnh Khiêm “nhàn” là tránh xa phú quý trở lại hòa hợp với tự nhiên để giữ trọn cốt cách thì qua “Cảnh ngày hè”, vị người hùng dân tộc đã khẳng định triết lí “nhàn” của mình: Sự rảnh rỗi, thư thả luôn phải song hành với cuộc sống no đủ, bình yên. Chính kết cấu đầu cuối tương ứng của hai câu lục ngôn ở đầu và cuối tác phẩm đã khép mở hai tâm trạng tạo nên mạch hàm ẩn của toàn bài thơ.
“Cảnh ngày hè” được viết theo thể thơ thất ngôn xen lục ngôn với nhịp thơ nhiều chủng loại và linh hoạt. Bài thơ đã thoát khỏi tính quy phạm khuôn thước của văn học trung đại bằng việc sử dụng nhiều hình ảnh sinh động, qua cách mô tả tự nhiên và đặc trưng là việc sử dụng tiếng nói. Bằng các động từ mạnh, các từ tượng thanh được sử dụng liên tục làm cho bức tranh mùa hè ko phải là hình ảnh tĩnh trên trang giấy nhưng mà căng tràn sức sống. Nguyễn Trãi đã đưa tiếng nói thơ ca về gần với tiếng nói đời sống, mở đường cho thiên hướng dân tộc hóa, bình dị hóa của thơ ca Việt Nam sau này. Cuộc sống muôn màu muôn vẻ đã được Nguyễn Trãi tái tạo một cách đầy chân thực và sinh động. Nhưng đọc bài thơ, ta ko chỉ thuần tuý thấy được vẻ đẹp của tự nhiên mùa hè rực rỡ, sống động nhưng mà còn cảm thu được vẻ đẹp phong phú, thanh cao của hồn thơ Nguyễn Trãi. Một hồn thơ đã bắt rễ sâu vào đời sống tự nhiên, một xúc cảm thơ đã hòa nhịp với mạch sống nhân dân, dân tộc.
Nhà bác học Lê Quý Đôn đã từng khẳng định rằng “Thơ phát khởi từ trong lòng người ta”. Quả thực ko có những xúc cảm, những tâm tư sâu kín nén chặt, chất chứa trong lòng sẽ chẳng bao giờ có thơ. Qua “Cảnh ngày hè” ta ko chỉ ngưỡng mộ tài năng của nhà văn hóa lớn nhưng mà ta còn nghe được tiếng lòng, tiếng yêu cuộc sống, tiếng yêu quê hương, dân tộc của Ức Trai tiên sinh tha thiết hơn bao hết.
2. Cảm nhận bài thơ Cảnh ngày hè
Nguyễn Trãi là một thi sĩ kiệt xuất của dân tộc, danh nhân văn hoá toàn cầu. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có trị giá lớn. Nếu như Bình Ngô đại cáo của ông mang đầy tâm huyết, lòng tự trọng dân tộc thì Cảnh ngày hè là một bức tranh về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Bài thơ đã trình bày tư tưởng, tình cảm yêu đời, yêu tự nhiên và ước vọng cao đẹp của thi sĩ.
Mở đầu, bài thơ tới với ta với những hình ảnh về tự nhiên rực rỡ.
Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Từ “rồi” mở đầu câu thơ phải chăng nói tới tâm trạng “bất khoái trá” của thi sĩ. Câu thơ đầu chỉ vỏn vẹn với sáu từ nhưng đã khá đầy đủ về thời kì, hoàn cảnh, tâm trạng của thi sĩ. Đây chính là sự phá cách đầy thông minh của Nguyễn Trãi, ông đã Việt hoá thơ Đường luật vốn mỗi câu có đủ bảy từ. Lại thêm sự mới lạ với cách ngắt nhịp: một, hai, ba liên kết với thanh bằng ở cuối câu làm câu thơ nghe như tiếng thở dài nhưng lại ko giống lời than vãn. Xem bức tranh tự nhiên của Nguyễn Trãi, trước hết ta thấy hình ảnh một con người ngồi đó – Câu mở đầu hóng mát ngoạn cảnh nhàn nhã, thư thả. Phải chăng, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào ông cũng vẫn hoà mình cùng tự nhiên, bức tranh tự nhiên đã xuất hiện trước mắt ông thật rực rỡ.
Ba câu thơ tiếp theo, dưới ngòi bút đầy tài năng của Nguyễn Trãi, một bức tranh tự nhiên thật sống động và đầy màu sắc đã tới với chúng ta một cách chân thực nhất. Đó là màu xanh của cây hoè, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, màu vàng lung linh của ánh nắng chiều. Tất cả hoà quyện lại với nhau, tạo nên cảnh vật đặc trưng của mùa hè. Mở đầu câu thơ là hình ảnh cây hoè – một loại cây đặc trưng ở vùng Bắc Bộ, rất dễ bắt gặp ở mọi nơi. Tính từ” đùn đùn “liên kết với động từ mạnh “giương” đã góp phần diễn tả sự sum xuê, nẩy nở, làm cho cây hoè như có hồn hơn, làm bức tranh như sống động hơn. Tuy nhiên, ko chỉ cảm nhận bằng thị giác, Nguyễn Trãi còn cảm nhận cảnh vật bằng thính giác và khứu giác. Nhịp thơ 3/4 liên kết với động từ mạnh” phun “làm cảnh vật dường như nổi trội hơn nhưng lại ko chói chang, oi nồng nhưng mà mát dịu, tinh tế. Bức tranh cảnh ngày hè đã trở thành sinh động, rực rỡ hơn với âm thanh và mùi vị. Mặc dù quang cảnh nhưng mà tác giả mô tả là cuối ngày, lúc mặt trời lặn nhưng mọi vật vẫn tràn đầy sức sống với những từ ngữ “đùn đùn”, “giương”, “phun”, “tiễn”, “lao xao”, “dắng dỏi”. Những từ ngữ đó cũng góp phần trình bày những điều trong lòng tác giả – ước mong được góp sức cho nhân dân, cho tổ quốc. Tâm huyết đó như muốn phun ra, trào ra và lan toả đi khắp nơi. Trong sáu câu thơ này, tác giả đã thay đổi, ko đi theo tính quy phạm của văn học phong kiến nữa. Ông đã mô tả cảnh ngày hè với những sự vật vô cùng thân thiện với cuộc sống hằng ngày.
Và Cảnh ngày hè trong thơ Nguyễn Trãi ko chỉ trình bày trong những màu sắc của tự nhiên tươi đẹp nhưng mà còn qua nhịp sống sinh đẹp của nhân dân.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Hai từ láy “lao xao”, “dắng dỏi” liên kết với nhau đã trình bày những âm thanh của làng chài quen thuộc- lao xao của chợ cá, rộn ràng của tiếng ve. Ở đây, Nguyễn Trãi đã ngắm nhìn cuộc sống, cảm nhận cuộc sống với một tâm hồn rộng mở một tình yêu tự nhiên, yêu cuộc sống. Tiếng lao xao, tiếng ve phải chăng là tiếng lòng ông, tiếng lòng của một vị tướng cầm quân từng xông pha trận mạc một thời, tiếng lòng của một người yêu tự nhiên tha thiết. Tự nhiên, cảnh vật ở vào thời khắc cuối ngày nhưng sự sống thì ko ngừng lại. Cũng như Nguyễn Trãi, mặc dù đã lui về ở ẩn nhưng lòng ông lúc nào cũng có một tấm lòng yêu tự nhiên, yêu quê hương, tổ quốc tha thiết.
Hai câu cuối của bài thơ đã được tác giả gửi gắm trọn vẹn tâm tư và suy nghĩ, qua đó, trình bày hết phần nào về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.
Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Ở đây, tác giả đã mượn điển tích để nói lên khát vọng của mình. Câu thơ cuối sáu chữ ngắn gọn, nhịp 3/3 trình bày sự dồn nén xúc cảm của cả bài – tác giả khát khao đem tài trí thực hành tư tưởng yêu nước, thương dân, và đó cũng chính là tưởng chủ đạo của bài thơ. Tuy tác giả đón nhận cảnh ngày hè với tư thế ung dung trong một ngày rảnh rỗi nhưng ông vẫn luôn suy nghĩ, lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Cảm nhận cảnh ngày hè nhưng tác giả vẫn quan tâm tới cuộc sống của nhân dân. Thế nên ông nghe thấy âm thanh tấp nập, lao xao của làng chài. Ông quan tâm tới nhân dân, lo cho dân cho nước. Chính vì vậy, ông ước mong mình có cây đàn của vua Ngu Thuấn. Với cây đàn đó, Nguyễn Trãi có thể mang tới cuộc sống no ấm, hạnh phúc cho nhân dân và tổ quốc. Ko có một lòng yêu quê hương, tổ quốc sâu đậm, ông ko thể có một ước muốn tương tự. Ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể cảm thu được hết vẻ đẹp mùa hè nơi một làng chài quê hương yên bình. Và, ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể viết nên bài thơ Cảnh ngày hè làm xúc động lòng người tương tự.
Bài thơ tả cảnh ngày hè cho thấy tâm hồn Nguyễn Trãi chứa chan tình yêu tự nhiên, yêu đời, yên nhân dân, tổ quốc. Việt hoá thơ Đường luật, thông minh thơ thất ngôn xen lục ngôn, vận dụng hình ảnh, màu sắc, đường nét, âm thanh của cảnh vật tự nhiên và cuộc sống của con người, hệ thống tiếng nói giản dị tinh tế xen lẫn từ Hán và điển tích chính là những nét nghệ thuật đặc trưng cho Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
Bài thơ Cảnh ngày hè rực rỡ về cả nội dung và nghệ thuật. Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Ông là người yêu tự nhiên, yêu quê hương tổ quốc. Nhưng trên hết, ông là một người vừa có tài, vừa có tâm bởi ông luôn lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Ông muốn góp sức tâm huyết của mình để nhân dân hạnh phúc, no ấm, tổ quốc giàu mạnh. Tư tưởng của Nguyễn Trãi như một bài học gửi gắm cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước, ước mong góp sức cho tổ quốc.
THPT Trịnh Hoài Đức
[rule_{ruleNumber}]
Câu hỏi: Bài học rút ra từ Cảnh ngày hè
Trả lời:
– Bài học là về lối sống thanh cao, giản dị, khát khao, sống trọn đời vì lợi ích của nhân dân.
– Bài thơ đã thôi thúc trong lòng mỗi chúng ta về ý thức sống trách nhiệm với bản thân, gia đình và tổ quốc mình, phải sống hết mình, góp sức thật nhiều cho sự tăng trưởng của Tổ quốc hôm nay và tương lai.
Ngoài ra, các em cùng THPT Trịnh Hoài Đức tìm hiểu thêm một số tri thức hữu ích khác nhé!
1. Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng dành những lời trân trọng nhất “Nguyễn Trãi là người đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn lộng gió thời đại…” Vẻ đẹp đấy của hồn thơ Nguyễn Trãi đã được phác họa qua những vần thơ của “Cảnh ngày hè”, một trong số bài thơ của chùm thơ 61 bài “Bảo kính cảnh giới”. Ở đó, ta ko chỉ bắt gặp một tâm hồn tinh tế nhạy cảm trước tự nhiên của một người nghệ sĩ nhưng mà còn thấy được một tấm lòng luôn cháy sáng vì nước vì dân của vị người hùng dân tộc.
Tự nhiên vốn là mảnh đất vô cùng phì nhiêu của biết bao thi nhân trung đại cày xới và cũng, là nguồn thi hứng ko bao giờ vơi cạn Nguyễn Trãi .Thi sĩ sống giữa tự nhiên, bầu bạn cùng tự nhiên, và lấy từ tự nhiên những bài học quý giá làm “gương báu răn mình” để rồi ghi lại trong tập thơ “Bảo kính cảnh giới”. Một tư cách thanh cao “tỏa sáng tựa sao khuê”, một tấm lòng cao cả, vẫn luôn tha thiết với nhân dân, với tổ quốc dẫu trong tình cảnh ngặt nghèo bị nghi kỵ, dèm pha hay ngay cả lúc có cuộc sống yên bình, nên thơ giữa tự nhiên của Nguyễn Trãi đã tới với người đọc chính qua những vần thơ đấy. Tám câu thơ của “Cảnh ngày hè” đã góp thêm nét vẽ để bức chân dung tâm hồn của Ức Trai hiện lên rõ nét nhất.
Ngay từ những câu thơ trước hết, tác giả đã dẫn chúng ta tới với một bức tranh tự nhiên rực rỡ, tràn trề sự sống của mùa hè, tới với một ko khí náo nhiệt, rộn ràng của cuộc sống thường nhật vẫn đang tiếp tục.
Rồi, hóng mát thuở ngày trường
Câu thơ mở đầu cho bài thơ tác giả đã giới thiệu về hoàn cảnh hưởng “nhàn” cực chẳng đã của mình.Lời thơ biểu đạt sự nhàn hạ trong một ngày hè của một con người ko bị vướng bận bởi điều gì với nhịp của chữ “rồi” tách riêng khỏi nhịp của câu thơ như nhấn mạnh sự rảnh rỗi của thi sĩ. Nhưng lúc đọc sâu, ngẫm kỹ vào từng câu chữ ta lại cảm thu được tiếng thở dài trong câu thơ. Cụm từ “thuở ngày trường” trong câu đầu có cùng nghĩa với “hạ nhật trường” trong một câu thơ của Cao Biền thời Đường:
Lục thụ âm nồng hạ nhật trường
[Cây xanh bóng rợp ngày hè dài]
Bài thơ được viết trong thời kì Nguyễn Trãi nhàn hạ lui về ở ẩn xa vắng chốn bon chen đầy cám dỗ của quan trường, và như thế thi sĩ đã có dịp để cảm nhận trọn vẹn cái “ngày hè dài” đấy. Thế nhưng liệu đó có phải chỉ là những giác quan về thời kì, tháng ngày? Hay đằng sau hai chữ “ngày trường” cùng với nhịp thơ như trải dài đấy còn là tâm trạng nhân vật trữ tình, những nỗi niềm của Ức Trai chăng? Và phải chăng tất cả những tâm tư đấy đang dồn nén vào trong bức tranh tự nhiên ngày hè mãnh liệt và căng tràn sức sống trước mắt và được thi sĩ nâng niu ghi lại:
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Chỉ trong ba câu thơ súc tích tác giả đã vẽ ra trước mắt người đọc một bức tranh mùa hè rực rỡ với những gam màu đậm, tươi tỉnh cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Bao trùm lên bức tranh đấy chính là những “chiếc lọng” xanh rì của tán hòe đang bung sắc như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng hè. Đặt điểm nhìn xuống thấp hơn, thi sĩ đã khôn khéo đan cài màu đỏ rực rỡ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng của ao sen đang tỏa hương thơm ngát lan tỏa khắp ko gian. Nếu thơ ca cổ điển ưa những gam màu trầm hơn là những sắc gắt, ưa tả tĩnh hơn tả động thì Nguyễn Trãi đã dám bước qua cái phạm vi đấy để thoát khỏi những bức tranh thanh đạm, tiêu sơ và để tới gần hơn với bức tranh cảnh ngày hè tươi vui, đầy sức sống. Thi sĩ ko chỉ cảm thu được hình sắc của tự nhiên tạo vật nhưng mà còn nhận thấy một mạch sống đang ứa căng, tràn trề, đang đùn đùn phun ra những sắc xanh, sắc đỏ của hoa lá, cỏ cây. Tự nhiên của Nguyễn Trãi hiện lên qua những động từ mạnh “đùn đùn”, “phun”, “tiễn” “giường” như đang trào dâng một sức sống nội sinh mãnh liệt, mạnh mẽ ẩn sâu bên trong mọi tạo vật. Hòe ko được mô tả như một vật thể thông thường nhưng mà nó được đặt trong sự vận động, tăng trưởng của tự nhiên. Ao sen cũng ko chỉ gợi một thứ hương dịu nhẹ nhưng mà còn trình bày sự lan tỏa, sự chuyển động của mùi hương đấy khắp ko gian. Đều lấy tâm điểm là những bông hoa thạch lựu đỏ như những đốm lửa nhưng nếu Nguyễn Du gợi tả được màu sắc qua phép điệp âm”lửa lựu lập lòe” trong câu thơ “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” [Truyện Kiều] thì hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi còn có cả sức sống dồi dào bên trong đang “phun” tỏa, phát lộ ra ngoài. Cái sinh khí rực rỡ, viên mãn nhưng cũng rất thanh thoát ý vị đấy khác hẳn với cái nóng nực của mùa hè nhưng mà các thi sĩ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” đã biểu thị:
Nước nồng sừng sực đầu rô trỗi
Ngày nắng chang chang lưỡi chó lè
Phải chăng chính thi sĩ đã mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận cuộc sống, để phát xuất hiện cái toàn cầu bên trong đang tuôn tràn của tự nhiên, và cái vận động ko ngừng trong tự nhiên.
Nhưng trong thi của Nguyễn Trãi ko chỉ có hoa, có hương nhưng mà còn có cả những thanh âm muôn vẻ của cuộc sống thường nhật.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Tự nhiên ko hề u ám, trầm lặng lúc nắng chiều buông nhưng mà trái lại, rất rộn ràng và sôi động. Thi sĩ đã đưa vào bức tranh của mình những hình ảnh vô cùng thân thuộc, thân thiện nhưng lại ko đi theo khuôn sáo, lối mòn nào. Hai từ láy “lao xao”, dắng dỏi được đảo lên đầu mỗi câu thơ làm bật lên cái âm thanh sôi động, náo nhiệt, xóa tan ko khí quạnh hiu, cô tịch lúc ‘tịch dương”. Cảnh phiên chợ – một dấu hiện của sự sống con người xuất hiện trong câu thơ với tiếng người sắm, kẻ bán, tiếng cười nói, tiếng trò chuyện gian thật bình yên và ấm áp! Thi sĩ ko hề thoát tục, ko hề xa vắng cuộc sống nhưng mà là đang hướng lòng mình về với cuộc sống bình dị từ những âm yên bình dị nhất. Thi sĩ như căng mở hết tất cả những giác quan cả thị giác, khứu giác, thính giác và cả những liên tưởng bất thần “dắng dỏi cầm ve”. Tiếng ve inh ỏi – một thứ âm thanh thân thuộc với mùa hè được ví như một cung đàn mùa hạ tấu lên một cách rộn ràng hòa chung với bản đàn rộn rực, lập cập của nhịp sống căng tràn trong tự nhiên. Lời thơ như diễn tả một cuộc sống đang sinh sôi, tiếp tục ngay cả lúc ngày sắp tàn, một quang cảnh thật êm đềm và yên bình nơi làng quê. Cùng viết về mùa hè nhưng những xúc cảm trong mỗi bài thư lại đem lại một mùa hè không giống nhau.
Tháng tư đầu mùa hạ
Tiết trời thực oi ả
Tiếng dế kêu thiết tha
Đàn muỗi bay tơi tả
Nếu như ta cảm thu được mùa hè rộn ràng, náo nhiệt trong những vần thơ Ức Trai thì mùa hè của Nguyễn Khuyến oi nồng và có phần u uất. Bởi, với “Cảnh ngày hè” Nguyễn Trãi đã cảm nhận tự nhiên sự sống bằng chính sức sống dồi dào trong tâm hồn mình, bằng sự tha thiết với cuộc sống còn Nguyễn Khuyến đã mượn mùa hè để thổ lộ những bức bối, u uất của mình đúng như tên bài thơ “Than mùa hè”. Thi nhân như đang nô nức muốn hòa cùng thú vui sự sống với một tâm hồn thiết tha yêu tự nhiên để rồi từ đó thổi bùng lên khát vọng xưa nay nay của một con người luôn hết lòng vì tổ quốc.
Sống giữa vòng tay bình yên của mẹ tự nhiên, giữa cuộc sống “vô ưu vô tư” nhưng chưa khoảnh khắc nào Nguyễn Trãi quên đi nghĩa vụ của mình:
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Sâu trong tâm tưởng, Ức Trai luôn mang một nỗi niềm dân nước, một hoài bão về sự an thịnh như thời Đường Ngu nên đã mượn điển tích Ngu cầm để nói lên tấm lòng của mình. Liệu có phải thi sĩ muốn có cây đàn Ngu cầm để gẩy nên khúc Nam Phong để ngợi ca cảnh thái hoà, thịnh trị đang hiện hữu nhưng mà tiếng lao xao của cuộc sống bình yên đã dẫn dắt tới tâm tư đấy? Hay đó chỉ là những ước mong, khát khao ở phía trước của thi sĩ về một cuộc sống no ấm, hạnh phúc của dân nước? Dù hiểu theo cách nào thì người đọc đều cảm thu được tấm lòng “ưu dân ái quốc” của nhà Nguyễn Trãi nhưng mà trong một bài thơ khác, Ức Trai cũng đã nhắc tới sở nguyện này:
Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu Thuấn
Dường đấy ta đà phỉ sở nguyền
Những lời thơ vô cùng giản dị và mộc mạc được cất lên từ một tấm lòng rất đỗi chân tình, một con tim luôn cháy bỏng tình yêu với tổ quốc, với nhân dân. Nguyễn Trãi rảnh rỗi nhưng ko hề thanh thản, ông nhàn thân nhưng ko nhàn tâm, trong lòng nhà Nho chân chính đấy luôn canh cánh nỗi niềm dân nước:
Tiên người đời chi ưu nhi ưu
Hậu người đời chi lạc nhi lạc
Nguyễn Trãi luôn đặt lợi ích của quốc gia, dân tộc lên hàng đầu với một niềm mong mỏi rất cao cả “khắp nơi ko một tiếng oán hờn”. Nếu như với Nguyễn Bỉnh Khiêm “nhàn” là tránh xa phú quý trở lại hòa hợp với tự nhiên để giữ trọn cốt cách thì qua “Cảnh ngày hè”, vị người hùng dân tộc đã khẳng định triết lí “nhàn” của mình: Sự rảnh rỗi, thư thả luôn phải song hành với cuộc sống no đủ, bình yên. Chính kết cấu đầu cuối tương ứng của hai câu lục ngôn ở đầu và cuối tác phẩm đã khép mở hai tâm trạng tạo nên mạch hàm ẩn của toàn bài thơ.
“Cảnh ngày hè” được viết theo thể thơ thất ngôn xen lục ngôn với nhịp thơ nhiều chủng loại và linh hoạt. Bài thơ đã thoát khỏi tính quy phạm khuôn thước của văn học trung đại bằng việc sử dụng nhiều hình ảnh sinh động, qua cách mô tả tự nhiên và đặc trưng là việc sử dụng tiếng nói. Bằng các động từ mạnh, các từ tượng thanh được sử dụng liên tục làm cho bức tranh mùa hè ko phải là hình ảnh tĩnh trên trang giấy nhưng mà căng tràn sức sống. Nguyễn Trãi đã đưa tiếng nói thơ ca về gần với tiếng nói đời sống, mở đường cho thiên hướng dân tộc hóa, bình dị hóa của thơ ca Việt Nam sau này. Cuộc sống muôn màu muôn vẻ đã được Nguyễn Trãi tái tạo một cách đầy chân thực và sinh động. Nhưng đọc bài thơ, ta ko chỉ thuần tuý thấy được vẻ đẹp của tự nhiên mùa hè rực rỡ, sống động nhưng mà còn cảm thu được vẻ đẹp phong phú, thanh cao của hồn thơ Nguyễn Trãi. Một hồn thơ đã bắt rễ sâu vào đời sống tự nhiên, một xúc cảm thơ đã hòa nhịp với mạch sống nhân dân, dân tộc.
Nhà bác học Lê Quý Đôn đã từng khẳng định rằng “Thơ phát khởi từ trong lòng người ta”. Quả thực ko có những xúc cảm, những tâm tư sâu kín nén chặt, chất chứa trong lòng sẽ chẳng bao giờ có thơ. Qua “Cảnh ngày hè” ta ko chỉ ngưỡng mộ tài năng của nhà văn hóa lớn nhưng mà ta còn nghe được tiếng lòng, tiếng yêu cuộc sống, tiếng yêu quê hương, dân tộc của Ức Trai tiên sinh tha thiết hơn bao hết.
2. Cảm nhận bài thơ Cảnh ngày hè
Nguyễn Trãi là một thi sĩ kiệt xuất của dân tộc, danh nhân văn hoá toàn cầu. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có trị giá lớn. Nếu như Bình Ngô đại cáo của ông mang đầy tâm huyết, lòng tự trọng dân tộc thì Cảnh ngày hè là một bức tranh về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Bài thơ đã trình bày tư tưởng, tình cảm yêu đời, yêu tự nhiên và ước vọng cao đẹp của thi sĩ.
Mở đầu, bài thơ tới với ta với những hình ảnh về tự nhiên rực rỡ.
Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Từ “rồi” mở đầu câu thơ phải chăng nói tới tâm trạng “bất khoái trá” của thi sĩ. Câu thơ đầu chỉ vỏn vẹn với sáu từ nhưng đã khá đầy đủ về thời kì, hoàn cảnh, tâm trạng của thi sĩ. Đây chính là sự phá cách đầy thông minh của Nguyễn Trãi, ông đã Việt hoá thơ Đường luật vốn mỗi câu có đủ bảy từ. Lại thêm sự mới lạ với cách ngắt nhịp: một, hai, ba liên kết với thanh bằng ở cuối câu làm câu thơ nghe như tiếng thở dài nhưng lại ko giống lời than vãn. Xem bức tranh tự nhiên của Nguyễn Trãi, trước hết ta thấy hình ảnh một con người ngồi đó – Câu mở đầu hóng mát ngoạn cảnh nhàn nhã, thư thả. Phải chăng, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào ông cũng vẫn hoà mình cùng tự nhiên, bức tranh tự nhiên đã xuất hiện trước mắt ông thật rực rỡ.
Ba câu thơ tiếp theo, dưới ngòi bút đầy tài năng của Nguyễn Trãi, một bức tranh tự nhiên thật sống động và đầy màu sắc đã tới với chúng ta một cách chân thực nhất. Đó là màu xanh của cây hoè, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, màu vàng lung linh của ánh nắng chiều. Tất cả hoà quyện lại với nhau, tạo nên cảnh vật đặc trưng của mùa hè. Mở đầu câu thơ là hình ảnh cây hoè – một loại cây đặc trưng ở vùng Bắc Bộ, rất dễ bắt gặp ở mọi nơi. Tính từ” đùn đùn “liên kết với động từ mạnh “giương” đã góp phần diễn tả sự sum xuê, nẩy nở, làm cho cây hoè như có hồn hơn, làm bức tranh như sống động hơn. Tuy nhiên, ko chỉ cảm nhận bằng thị giác, Nguyễn Trãi còn cảm nhận cảnh vật bằng thính giác và khứu giác. Nhịp thơ 3/4 liên kết với động từ mạnh” phun “làm cảnh vật dường như nổi trội hơn nhưng lại ko chói chang, oi nồng nhưng mà mát dịu, tinh tế. Bức tranh cảnh ngày hè đã trở thành sinh động, rực rỡ hơn với âm thanh và mùi vị. Mặc dù quang cảnh nhưng mà tác giả mô tả là cuối ngày, lúc mặt trời lặn nhưng mọi vật vẫn tràn đầy sức sống với những từ ngữ “đùn đùn”, “giương”, “phun”, “tiễn”, “lao xao”, “dắng dỏi”. Những từ ngữ đó cũng góp phần trình bày những điều trong lòng tác giả – ước mong được góp sức cho nhân dân, cho tổ quốc. Tâm huyết đó như muốn phun ra, trào ra và lan toả đi khắp nơi. Trong sáu câu thơ này, tác giả đã thay đổi, ko đi theo tính quy phạm của văn học phong kiến nữa. Ông đã mô tả cảnh ngày hè với những sự vật vô cùng thân thiện với cuộc sống hằng ngày.
Và Cảnh ngày hè trong thơ Nguyễn Trãi ko chỉ trình bày trong những màu sắc của tự nhiên tươi đẹp nhưng mà còn qua nhịp sống sinh đẹp của nhân dân.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Hai từ láy “lao xao”, “dắng dỏi” liên kết với nhau đã trình bày những âm thanh của làng chài quen thuộc- lao xao của chợ cá, rộn ràng của tiếng ve. Ở đây, Nguyễn Trãi đã ngắm nhìn cuộc sống, cảm nhận cuộc sống với một tâm hồn rộng mở một tình yêu tự nhiên, yêu cuộc sống. Tiếng lao xao, tiếng ve phải chăng là tiếng lòng ông, tiếng lòng của một vị tướng cầm quân từng xông pha trận mạc một thời, tiếng lòng của một người yêu tự nhiên tha thiết. Tự nhiên, cảnh vật ở vào thời khắc cuối ngày nhưng sự sống thì ko ngừng lại. Cũng như Nguyễn Trãi, mặc dù đã lui về ở ẩn nhưng lòng ông lúc nào cũng có một tấm lòng yêu tự nhiên, yêu quê hương, tổ quốc tha thiết.
Hai câu cuối của bài thơ đã được tác giả gửi gắm trọn vẹn tâm tư và suy nghĩ, qua đó, trình bày hết phần nào về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.
Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Ở đây, tác giả đã mượn điển tích để nói lên khát vọng của mình. Câu thơ cuối sáu chữ ngắn gọn, nhịp 3/3 trình bày sự dồn nén xúc cảm của cả bài – tác giả khát khao đem tài trí thực hành tư tưởng yêu nước, thương dân, và đó cũng chính là tưởng chủ đạo của bài thơ. Tuy tác giả đón nhận cảnh ngày hè với tư thế ung dung trong một ngày rảnh rỗi nhưng ông vẫn luôn suy nghĩ, lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Cảm nhận cảnh ngày hè nhưng tác giả vẫn quan tâm tới cuộc sống của nhân dân. Thế nên ông nghe thấy âm thanh tấp nập, lao xao của làng chài. Ông quan tâm tới nhân dân, lo cho dân cho nước. Chính vì vậy, ông ước mong mình có cây đàn của vua Ngu Thuấn. Với cây đàn đó, Nguyễn Trãi có thể mang tới cuộc sống no ấm, hạnh phúc cho nhân dân và tổ quốc. Ko có một lòng yêu quê hương, tổ quốc sâu đậm, ông ko thể có một ước muốn tương tự. Ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể cảm thu được hết vẻ đẹp mùa hè nơi một làng chài quê hương yên bình. Và, ko có lòng yêu quê hương, tổ quốc, ông ko thể viết nên bài thơ Cảnh ngày hè làm xúc động lòng người tương tự.
Bài thơ tả cảnh ngày hè cho thấy tâm hồn Nguyễn Trãi chứa chan tình yêu tự nhiên, yêu đời, yên nhân dân, tổ quốc. Việt hoá thơ Đường luật, thông minh thơ thất ngôn xen lục ngôn, vận dụng hình ảnh, màu sắc, đường nét, âm thanh của cảnh vật tự nhiên và cuộc sống của con người, hệ thống tiếng nói giản dị tinh tế xen lẫn từ Hán và điển tích chính là những nét nghệ thuật đặc trưng cho Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
Bài thơ Cảnh ngày hè rực rỡ về cả nội dung và nghệ thuật. Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Ông là người yêu tự nhiên, yêu quê hương tổ quốc. Nhưng trên hết, ông là một người vừa có tài, vừa có tâm bởi ông luôn lo lắng cho nhân dân, cho tổ quốc. Ông muốn góp sức tâm huyết của mình để nhân dân hạnh phúc, no ấm, tổ quốc giàu mạnh. Tư tưởng của Nguyễn Trãi như một bài học gửi gắm cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước, ước mong góp sức cho tổ quốc.
THPT Trịnh Hoài Đức
#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_3_plain]#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_1_plain]#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_2_plain]#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_2_plain]#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_3_plain]#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn
[rule_1_plain]Nguồn:cungdaythang.com
Phân mục: Giáo dục
#Bài #học #rút #từ #Cảnh #ngày #hè #Ngữ #Văn