“Tây Tiến là sự tiếp tục của một dòng thơ lãng mạn nhưng đã được tác giả thổi vào hồn thơ rất trẻ, rất mới, khác hẳn những tiếng thơ bi lụy não nùng” – Vũ Thu Phương
Tây Tiến - Bức tranh thiên nhiên và hình tượng người lính
Tây Tiến là một trong những áng thơ đẹp nhất của nền văn học Việt Nam, đi lại liên tục giữa lãng mạn và hiện thực, giữa hòa hoa phong độ và kiên cường bất khuất. Có thể nói, Quang Dũng đã thổi một hồn thơ rất riêng vào những tác phẩm của ông, để nó vừa làm bất lên nét đẹp thiên nhiên thơ mông, lại khắc họa hình tượng người lính Hà thành hào hoa
Vẻ đẹp thiên nhiên
Tây Bắc là nàng thơ của rất nhiều nhà thơ, bởi thiên nhiên nơi đó mang một nét đẹp vô cùng đặc trưng khi vừa có sự lãng mạn nên thơ, vừa có sự hoang sơ, nguy hiểm của đồi núi. Nét đẹp đó đã chiếm trọn trái tim của nhà thơ:
“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi. Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi,
Mường Lát hoa về trong đêm hơi.
”Mở đầu bài thơ là hình ảnh sông Mã, địa danh nổi tiếng của Tây Bắc. Gợi mở cho nỗi nhớ của nhà thơ về vùng núi hoang sơ mà kì vĩ. Cảm xúc chủ đạo trong bài thơ là nỗi nhớ:
Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi
Đó là một nỗi nhớ khó có thể định hình, tính từ chơi vơi diễn tả sự da diết, lại mông lung khó có thể nói bằng lời. Những cuộc chia tay không hẹn trước, chỉ còn có thể tồn tại trong nỗi nhớ như vậy là điều thường xuyên bắt gặp trong thời kì chiến tranh:
Ðó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ Tươi như cánh nhạn lai hồng
Trưa một ngày sắp ngả sang đông
Thu, bỗng nắng vàng lên rực rỡ - Cuộc chia li màu đỏ
Nhà thơ nhớ thiên nhiên Tây Bắc da diết:
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi,
Mường Lát hoa về trong đêm hơi.
Nhà thơ lựa chọn những địa danh lạ lẫm, ít ai nhắc tới để diễn tả sự heo hút của nơi đây, vắng vẻ và ít người qua lại. Cả Tây Tiến là một nỗi nhớ khôn nguôi của nhà thơ về một vùng đất một thời trận mạc. Vậy nên, khi nhắc đến địa danh này, ta nhận thấy những kí ức của quá khứ hiện về thật tươi nguyên, nó chen lấn thực tại, tạo nên độ nhoè giữa hai không gian: không gian hiện tại và không gian hồi tưởng. Bởi thế, dù lạ lẫm, qua hồn thơ và nỗi nhớ Quang Dũng, các địa danh ấy xâm chiếm cõi nhở người đọc, giúp họ yên tâm cùng "Quang Dũng -trôi’ về một vùng đất đẹp đẽ, dữ dội và mộng mơ, đằm thắm.
Thiên nhiên ấy được thể hiện rõ hơn qua những câu thơ tiếp theo:
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm, Heo hút cồn mây, súng ngửi trời. Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống,
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.
Nhà thơ sử dụng cách ngắt nhịp thơ 4/4, thanh trắc nhiều khiến câu thơ như bị bẻ gãy làm đôi, nhằm diễn tả độ cao tuyệt đối của núi rừng Tây Bắc. Các từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” diễn tả sự trắc trở của địa hình hiểm trở, các tính từ mạnh làm tăng mức độ hiểm trở của thiên nhiên Tây Bắc. Độ cao của Tây Bắc được diễn tả bằng câu thơ “ súng ngửi trời” là một nét phá cách của Quang Dũng. Số từ ngàn như càng làm tăng thêm khoảng cách. nét hùng vĩ dữ dội toát lên từ những đỉnh núi cao vời vợi, cao chạm đến trời; toát lên từ những cung đường quanh co uốn lượn giữa muôn ngàn núi non trùng điệp với những triền dốc cheo leo. Câu thơ khiến người đọc mường tượng được những vực sâu thăm thẳm, hun hút. Trong thơ có cả họa và nhạc, sự kết hợp tài tình của ngôn từ đã giúp người đọc hình dung ra được bức tranh thiên nhiên một cách trọn vẹn nhất.
Nhưng Tây Bắc không chỉ hùng vĩ, không chỉ có heo hút. Tây Bắc cũng rất nên thơ và lãng mạn:
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Câu thơ đột ngột sử dụng toàn thanh bằng nhằm diễn tả sự nên thơ của núi rừng Tây Bắc, ta có thể mường tượng được núi rừng ẩn hiện sau màn mưa, yên bình và đẹp đẽ. Tây Bắc luôn có hai mặt, một mặt nguy hiểm cực độ, một mặt lại bình yên đến lạ lùng:
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.
Chao ôi! Tây Bắc yểu điệu như một người thiếu nữ, thiên nhiên ẩn hiện trong làn khói, làn hương, ấm áp và đầy tình người. Nhà thơ Chế Lan Viên cũng đã từng viết:
Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương
Có lẽ thiên nhiên Tây Bắc – cái nôi của cách mạng luôn chiếm trọn trái tim của các nhà thơ bởi vẻ đẹp hùng vĩ lại lãng mạn của nó.
Hình tượng người lính
Hình tượng người lính trong Tây Tiến vô cùng đặc biệt, khi các nhà thơ cùng thời tìm kiếm vẻ đẹp dũng cảm của họ,Quang Dũng lại đi tìm nét hào hoa của những chàng trai mới lớn. Không ngần ngại miêu tả hiện thực khổ đau để làm nổi bật lên vẻ đẹp của bộ đội cụ Hồ, bi mà không lụy:
Tây tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Nhà thơ Quang Dũng gọi tên binh đoàn của mình bằng tên gọi khá thú vị "đoàn binh không mọc tóc”. Thật thú vị khi những con người ấy lại lấy chính hiện thực gian khổ khốc liệt để biến thành niềm kiêu hãnh và tự tôn cho chính mình. Câu thơ thứ hai tạo ra hai vế đối lập: "quân xanh màu lá" với "dữ oai hùm", một bên là cái thiếu thốn khó khăn gian khổ, một bên là khí phách anh hùng của những người lính Tây Tiến. Ba tiếng "dữ oai hùm" tạo nên một âm hưởng mạnh mẽ hùng tráng cho câu thơ, người đọc cảm nhận được khí thế của đoàn quân ra trận, câu thơ ngắt nhịp mạnh tô đậm nét hùng dũng, đồng thời thể hiện sự chủ động ứng phó với hoàn cảnh của những người lính. Khó khăn thử thách đã quá quen đối với họ và tôi luyện họ có một ý chí kiên cường:
Rải rác biên cương mồ viễn xứ, Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh. Áo bào thay chiếu, anh về đất,
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Những con người với lí tưởng sống cao đẹp, đã ra đi chẳng tiếc tuổi trẻ, vì độc lập tự do cho dân tộc, ví sự thành công của trường kì cách mạng. Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh áo bào để nói về cái chết của người chiến sĩ, như một lời cảm ơn sâu sắc của nhà thơ, cũng như khiến cho những cái chết ấy trở nên cao quý.
Song ngay cả người lính trong thơ của Quang Dũng cũng mang một nét lãng mạn riêng:
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Trong bài “Đất nước”, Nguyễn Đình Thi đã từng viết:
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy
Ý muốn nói, dẫu đã dứt lòng ra đi, vẫn không thể nào gạt bỏ được những tiếc nuối, những con người Hà thành mang trong lý tưởng cao cả, nhưng cũng không thể bỏ qua vẻ đẹp hào hoa của họ. Hai câu thơ đã nhấn mạnh chữ "mộng" và "mơ”. Từ "trừng“được dùng khá đặc sắc, nó cho thấy bao nhiêu tâm nguyện, bao nhiêu khát vọng hoài bão tự đáy lòng đêu dâng cả lên trên ánh mắt. "Mắt trừng" chỉ một hành động mạnh, nhưng không phải là trừng trị, dọa nạt mà là cái nhìn đau đáu, khôn nguôi thể hiện những nhung nhớ, ước ao đến khắc khoải. Chữ "mộng" khiến cho câu thơ như bị trùng xuống, ẩn chứa xúc cảm bâng khuâng.
Câu thơ chia thành hai thái cực, một bên quyết đoán, một bên hào hoa. Trong những giấc mơ, những người lính vẫn được phép mơ về những hạnh phúc cá nhân, những điều ước nhỏ nhoi thầm kín ẩn trong một dáng Kiều thơm:
Những điều lớn lao trên đất nước bao la Vẫn không quên niềm riêng nhỏ nhất Chung thuỷ nhất là mối tình của đất
Mỗi màu hoa đều thấm đượm tình người - Màu tím hoa mua
Các nhà thơ luôn chú ý đến những rung động thầm kín của người lính, đó là những tình cảm rất đỗi bình thường. Nhà phê bình Phong Lan nhận định: “Tây Tiến là một tượng đài bất tử về người lính vô danh” – bất tử bởi chính những vẻ đẹp hào hoa, hào hùng bi tráng.
Tây tiến, với những hình ảnh chân thật nhất đã miêu tả thành công một thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, lại yên bình nên thơ, đồng thời làm bật lên được hình tượng người lính hào hùng, hào hoa mang đậm chất Hà thành.
Thảo Nguyên
Trang web này phụ thuộc vào doanh thu từ số lần hiển thị quảng cáo để tồn tại. Vui lòng tắt trình chặn quảng cáo của bạn hoặc tạm dừng tính năng chặn quảng cáo cho trang web này.
Vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. Hướng dẫn Để làm nổi bật vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính trong bài thơ
Vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. Hướng dẫn Để làm nổi bật vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính trong bài thơ
Hướng dẫn
Để làm nổi bật vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến, khi chọn dẫn chứng, người viết cần chú ý: những nét tả người và tả cảnh không tách rời nhau. Nói cảnh là để nói người, cảnh có nhiều nét đối cực chính là cái nền làm nổi bật những nét đối cực vốn có trong tâm hồn và tính cách người lính Tây Tiến. Có thể nhận thấy rõ những đặc điểm nổi bật của người lính Tây Tiến trong bài thơ là can trường, mạnh mẽ và lãng mạn, hào hoa. Tuy nhiên, những đặc điểm [cũng là những phẩm chất] này không tồn tại tách rời nhau. Một chi tiết, một hình ảnh hoàn toàn có thể được khai thác từ những góc độ khác nhau để làm nổi bật những đặc điểm tưởng như đối lập nhau đó. Cần tránh cách phân tích chỉ nhìn ra những đặc điểm xã hội học của đối tượng mà quên mất chủ thể trữ tình. Không có cách nhìn riêng, không có ngôn ngữ thể hiện riêng của Quang Dũng, sự độc đáo mang tính khách quan, vốn có của đối tượng miêu tả sẽ không có cơ hội làm nên sự độc đáo của hình tưọng như ta đã thấy trong bài thơ.
Bài viết có thể triển khai các ý chính sau:
– Trong nền thơ ca cách mạng Việt Nam có nhiều tác phẩm xuất sắc ca ngợi hình ảnh đẹp đẽ của “anh bộ đội Cụ Hồ”. Cùng với những bài thơ nổi tiếng được sáng tác trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp như Đồng chí của Chính Hữu, Nhớ của Hồng Nguyên, Cá nước của Tố Hữu, Tây Tiến của Quang Dũng đã sớm tạo dựng được một bức chân dung sinh động về những người lính “vì nhân dân quên mình”.
– Hình ảnh người lính được khắc hoạ trong bài thơ Tây Tiến có hai đặc điểm nổi bật: can trường, mạnh mẽ và lãng mạn, hào hoa. Hai đặc điểm [hay là hai nét tính cách này] quyện chặt vào nhau không thể tách rời. Sự can trường được biểu lộ một phần qua tinh thần lãng mạn và ngược lại, tinh thần lãng mạn có một số mặt đã nằm ngay trong phẩm chất can trường, ngang tàng ấy. Sự dung họp đẹp đẽ giữa hai nét đối cực này chưa hẳn đã là một hiện tượng phổ quát. Trong các bài thơ đã nêu trên của Chính Hữu, Hồng Nguyên, Tố Hữu, hình ảnh người lính thường hiện lên với vẻ đẹp chân chất, bình dị và cái quyết liệt, hăng hái của họ củng có những nét khác. Điều này cũng dễ hiểu vì người lính được “miêu tả” trong đó là những người lính nông dân xuất thân từ nơi nước mặn đồng chua, nơi những làng quê nghèo đất cày lên sói đá. Trong khi đó, các "nhân vật” của Quang Dũng lại có gốc gác thị thành và nhiều người trong số họ là học sinh, trí thức. Hiển nhiên các chàng trai Hà Nội thanh lịch, hào hoa này có cách cảm thụ và trải nghiệm riêng đối với cuộc đời kháng chiến. Đây là cơ sở đầu tiên khiến cho hình ảnh họ trong thơ Quang Dũng có một vẻ đẹp riêng, độc đáo.
– Đã nói đến người lính cách mạng, không thể không nói tới tinh thần quá cảm sẵn sàng vượt qua mọi gian lao của họ. Để thể hiện điều đó, bằng sức mạnh của sự hồi tưởng, bằng bút pháp miêu tả gân guốc và phóng túng, Quang Dũng đã tái hiện rất sinh động trong Tây Tiến một hoàn cảnh đầy thử thách. Trên con đường hành quân về miền tây Tổ quốc, các chiến sĩ Tây Tiến đã phải chấp nhận sự thách thức của những đèo cao, vực sâu cực kì hiểm trở. Dốc rồi lại dốc, gập ghềnh, khúc khuỷu, chừng như muốn dẫn người ta lên tới tận đỉnh trời. Có những lúc đoàn quân đi trong sương núi mịt mùng bủa vây tứ phía. Người càng mỏi mệt, núi rừng càng diễu võ giương oai, càng mượn lời thác gào lên những tiếng man dại giữa đại ngàn. Đó là chưa kể sự rình rập của thú dữ đêm đêm. Đi vào nơi lam sơn chướng khí, những người lính chưa quen phong thổ phải đối diện hằng ngày với hiểm hoạ ghê sợ của sốt rét, dịch bệnh khiến cho tóc không mọc nổi, da tái xanh, “đánh trận tử vong ít, sốt rét tử vong nhiều” [Trần Lê Văn]. Nhấn mạnh sự khắc nghiệt của hoàn cảnh chính là một cách Quang Dũng gián tiếp làm nổi bật sự quyết chí của các chiến sĩ. Các câu thơ như: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm / Heo hút cồn mây súng ngửi trời đâu phải chỉ đơn thuần tả dốc. Sự thực nó đang tả người vượt dốc và âm điệu trúc trắc,“khổ độc” của các câu thơ như muốn mô phỏng hơi thở nặng nhọc của những người lính. Tất nhiên, trong bài thơ cũng có những câu trực tiếp tả người. Đó là những câu thơ nói về một cách chết, một kiểu chết thường gặp: Anh bạn dãi dầu không bước nữa / Gục lên súng mũ bỏ quên đời! Thoạt đọc qua, ta ngỡ câu thơ chỉ bộc lộ cảm xúc về sự mất mát, nhưng ngẫm nghĩ kĩ, ta hiểu ra trong ấy chứa đựng nét miêu tả về một tư thế hi sinh. Gian lao không làm các chiến sĩ sờn lòng. Nếu có chết, họ cũng chỉ chịu chết trong tư thế đi lên, giữa lúc đang làm nhiệm vụ. Người lính đi vào cái chết như đi vào một giấc ngủ bỏ quên đời rất thanh thản. Họ quả là những người Nhẹ xem tính mệnh như màu cỏ cây, họ đã thực hiện chí làm trai của mình một cách hết sức trọn vẹn, thậm chí mang màu sắc lãng mạn nữa.
– Cũng thật lạ lùng, Tầy Tiến nhiều lần nói đến cái chết mà khí lực của bài thơ vẫn rất mạnh mẽ. Phải chăng điều này có nguyên nhân ở tinh thần “dám chết” của các chiến sĩ? Hành quân vào miền đất dữ, họ quá biết những hiểm nguy đang chờ đón. Với ai đó, những nấm mồ viễn xứ nằm rải rác biên cưong có thể đưa lại một ám ảnh ghê sợ, nhưng với người lính Tây Tiến thì không. Thuở ra đi họ đã “hẹn ước”: Đường lên thăm thẳm một chia phôi [cũng có nghĩa là Chí nhớn chưa về bàn-tay không – Thâm Tâm], bởi thế, họ sẵn sàng chấp nhận hi sinh không điều kiện, không tính toán. Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh là một tâm niệm – cái tâm niệm của kẻ làm chủ được mình, tự ý thức được sâu sắc hành động của mình. Can đảm mà chẳng hề mù quáng – đó là một phẩm chất rất đẹp của người chiến sĩ Tây Tiến nói riêng và của người chiến sĩ cách mạng nói chung.
– Khó mà tách riêng ra đâu là nét can trường và đâu là nét lãng mạn, hào hoa trong một con người thống nhất. Sự can trường đã nhuốm vẻ lãng mạn của người lính Tây Tiến một phần do nó được cảm nhận bằng hồn thơ rất mực tài hoa, khoáng đạt, trẻ trung. Rất nhiều chi tiết miêu tả đặc sắc trong bài thơ cùng một lúc làm phát lộ hai phẩm chất nói trên của các chiến sĩ. Phải rất giàu dũng khí cũng như rất giàu “hồn thơ”, người lính Tây Tiến mới rung động được đến mức cực điểm với vẻ đẹp nguyên sơ, hùng vĩ của núi rừng như thế này: Chiều chiều oai linh thác gầm thét / Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người. Có những lúc người lính Tây Tiến thả hồn bay lên với cảnh trí tuyệt vời thơ mộng của thiên nhiên. Ta hiểu lúc đó họ đã chế ngự được hoàn cảnh khắc nghiệt để thưởng thức những vẻ đẹp hiếm thấy trong đời: Người đi Châu Mộc chiều sương ấy / Có thấy hồn lau nẻo bến bờ / Có nhớ dáng người trên độc mộc / Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa. Có thể nói, trong mỗi người lính Tây Tiến có tồn tại một con người nghệ sĩ. Chẳng hề ngẫu nhiên khi ta thấy xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm các chi tiết nói về “hoa", về “nhạc”, về "thơ” – những “vật liệu” hết sức cần thiết cho việc tô đậm phẩm chất lãng mạn trong tâm hồn người chiến sĩ. Các anh đã chiến thắng hoàn cảnh đến hai lần khi trong những ngày gian khó vẫn tổ chức nhiều đêm lửa trại tưng bừng, náo nhiệt. Trong những đêm đó, nét đa tình, hào hoa của các chàng trai Hà Nội càng được bộc lộ rõ hon bao giờ hết. Họ đã reo lên sung sướng, ngỡ ngàng trước sự xuất hiện của một dáng hồng sơn cước và nghiêng ngả vui hết mình trong tiếng khèn, tiếng nhạc dặt dìu: Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa / Kìa em xiêm áo tự bao giờ/Khèn lên man điệu nàng e ấp / Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ.
– Ốm đau, bệnh tật đã khiến cho người lính Tây Tiến có một vẻ ngoài thật kì dị. Đôi lần họ mượn ngay sự kì dị đó để tạo cho mình một dáng dấp oai dữ rất riêng. Nhưng điều đáng nói ở đây là chất mộng mơ, đa cảm chưa một lần bị biến dạng. Nó vẫn tồn tại như để nuôi giữ chất người đẹp đẽ ở các anh. Dáng kiều thơm nơi đô thành trong giấc mộng của người chiến sĩ không nói về một trạng thái tinh thần “ốm yếu”, mà ngược lại, cho ta hiểu thêm về bản lĩnh sống của các anh – những người không chịu đánh mất mình dù gặp phải hoàn cảnh khốc liệt như thế nào.
– Rung động trước vẻ đẹp của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến thực chất là một rung động thơ. Dĩ nhiên, anh bộ đội Tây Tiến ngoài đời rất gan dạ, rất hào hoa, nhưng phải nhờ “ngôn ngữ thơ” của Quang Dũng, hai phẩm chất kia mới nổi bật lên và gây được ấn tượng sâu sắc cho người đọc đến như thế. Tạo dựng một bức tranh thiên nhiên vừa hùng vĩ, dữ dội, vừa thơ mộng, trữ tình, tác giả đã thực sự làm một phép chiếu ứng nhằm phơi mở toàn bộ vẻ đẹp tâm hồn của người chiến sĩ. Còn khi nhà thơ sử dụng những cách nói tếu táo rất lính như súng ngửi trời, cọp trêu người, không mọc tóc… trong “kể việc” thì người đọc bỗng nhiên hình dung được rất rõ dáng vẻ ngang tàng, đầy khí phách của các chàng trai Tây Tiến đang vượt lên cười cọt với gian nan. Sử dụng một hệ từ vựng riêng khi nói về cái chết với những từ ngữ không bước nữa, bỏ quên đời, về đất, tác giả càng giúp ta thấu rõ tinh thần trượng phu của người lính chiến – rất anh hùng, rất lãng mạn khi coi cái chết “nhẹ tựa lông hồng”.
– Bài thơ Tây Tiến là nơi lưu giữ những kỉ niệm về một thời kháng chiến. Đi vào bài thơ, ta nghiêng mình trước vẻ đẹp can trường, mạnh mẽ và lãng mạn, tài hoa của các chiến sĩ, đồng thời ta cũng nghiêng mình trước thơ, trước tâm hồn lớn lao, phong phú của chính người thơ Quang Dũng. Độc giả khó ngăn nổi cảm giác thèm được thấy lại một thời thơ mà lúc đó người ta làm thơ như đã sống và thực sự đã sống đẹp như một bài thơ.