Nét văn hóa đặc sắc của triều đại nhà lý năm 2024
|
Trong giai đoạn Triều Lý, tình hình kinh tế, chính trị, xã hội có nhiều bước phát triển, trong đó phải kể đến những thành tựu nổi bật sau: 1. Về giáo dục: Năm 1070, Vua Lý Thánh Tông cho xây dựng Văn Miếu, ban đầu đây là nơi thờ Khổng Tử, Chu Công và các bậc hiền tài và cũng là nơi học tập của các Hoàng Thái tử, mục đích khuyến khích nhân dân trong nước chăm chỉ học hành. Năm 1076 Vua Lý Nhân Tông tiếp tục cho xây Quốc Tử Giám ngay giữa kinh thành, từ đây nền giáo dục đại học nước ta được khai sinh. Chế độ khoa cử ở Đại Việt đã có từ thời nhà Lý. Năm 1075 nhà Lý mở khoa thi Minh kinh bác sĩ Nho học đầu tiên, để tuyển chọn người tài giỏi ra làm quan. Năm 1195, nhà Lý mở khoa thi Tam giáo (Nho, Phật, Đạo), loại thi này còn tồn tại đến đầu thời Trần. 2. Về Luật pháp: Bộ Luật Hình thư được xem là bộ luật đầu tiên của nước ta, được ban hành vào năm 1042, dưới triều Vua Lý Thái Tông. Nhìn chung Hình thư và các luật lệnh khác ở triều Lý ra đời là bước tiến trong tổ chức quản lý nhà nước thời Lý. Tuy nhiên hiệu lực của nó cũng còn nhiều hạn chế. 3. Văn hóa – nghệ thuật – kiến trúc: Thế kỷ đầu tiên của thời Lý đã để lại trong di sản dân tộc 3 áng thơ văn cô đúc mà gây được một ấn tượng phi thường, đó là tờ Chiếu dời đô, bài văn Lộ Bố và bài thơ Nam Quốc Sơn Hà. Nghệ thuật múa rối nước cũng bắt đầu xuất hiện ở thời Lý, được phục vụ trong các dịp lễ hội của cung đình. Nhiều công trình kiến trúc như Đình, Chùa nổi tiếng được xây dựng còn tồn tại đến ngày nay và được công nhận di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng như Đình Đình Bảng (Bắc Ninh – là đình lớn nhất và đẹp nhất nước), chùa Một Cột, chùa Thầy, chùa Phật Tích. Đặc biệt Hoàng thành Thăng Long là điểm nhấn nổi bật nhất không chỉ về nghệ thuật kiến trúc mà còn mang giá trị về chính trị sâu sắc. 4. Tiền tệ Thời Lý đã xuất hiện việc trao đổi bằng tiền trong nội thương và ngoại thương, tiền tệ đã có vai trò quan trọng trong xã hội. BAN TUYÊN GIÁO QUẬN ỦY QUẬN 8. Tài liệu tham khảo: - Lịch sử Việt Nam tập 3, tác giả Hội đồng khoa học xã hội Thành phố Hồ Chí Minh –Viện khoa học xã hội tại Tp. Hồ Chí Minh ,NXB Trẻ, năm 2007. - Tiến trình Lịch sử Việt Nam, tác giả Nguyễn Quang Ngọc, NXB Giáo dục, năm 2009. - Thế thứ các triều vua Việt Nam, tác giả Nguyễn Khắc Thuần ,NXB Giáo dục, năm 2010. - Tóm tắt các niên biểu sử Việt Nam, tác giả Hà Văn Thư, Trần Hồng Đức, NXB Văn hóa – thông tin, năm 2008. Cùng với sự phát triển về kinh tế – xã hội, hai triều đại Lý – Trần còn phát triển nổi bật về văn hóa. Đây còn được gọi là giai đoạn hưng thịnh của văn hóa Đại Việt. Như có người đã nhận xét: “Nước Nam ở hai triều Lý – Trần nổi tiếng là văn minh”. Chính sự phát triển này cũng khiến cho trang phục cung đình của hai triều đại nhà Lý và nhà Trần kết tụ lại trong mình nhiều đặc sắc về họa tiết, kiểu dáng, chất liệu mang đậm giá trị dòng chảy văn hóa trang phục của dân tộc. Trang phục cung đình nhà Lý (1009 – 1225): mang đậm văn hóa Việt cổ bản địa Từ thời Lý, trang phục của người Việt nói chung và của vua chúa nói riêng đã có nét khác biệt, mang đậm bản sắc dân tộc, văn hóa riêng, không pha tạp, không trộn lẫn. Phải nói đây là triều đại phát triển nhất về mọi mặt. Thời đại này, thông qua trang phục, được coi như là giai đoạn phục hưng nền văn hóa Việt cổ bản địa. Triều đại nhà Lý (1009-1225) những quy định về phục trang đã được đặt ra một cách cụ thể. Năm 1029, Vua Lý Thái Tông định quy chế mũ áo của các công hầu và các quan văn võ. Đến năm 1040, nhà vua chủ trương dùng gấm vóc trong nước để may lễ phục mà không dùng gấm vóc của nhà Tống. Số gấm vóc của nhà Tống còn lại trong kho được phát hết ra may áo cho các quan, từ ngũ phẩm trở lên là áo bào bằng gấm, từ cửu phẩm trở lên là áo bào bằng vóc. Điều này biểu thị chí tự cường, tự lập của dân tộc đã khá cao. Đến năm 1059, Vua Lý Thánh Tông định triều phục cho các quan. Vào chầu vua, các quan phải đi tất, đi hia và đội mũ phác đầu. Mũ phác đầu có 4 góc, 4 tai, phía sau có 2 tai ngang (tức mũ cánh chuồn), mặc áo bào tía, cầm hốt ngà, thắt đai da. Lệ đội mũ phác đầu, đi hia bắt đầu có từ thời này. Thời đó, Trang phục của nhạc công cũng khá độc đáo. Mũ chùm kín tóc, phía trên mũ được làm cao lên và trang trí các diềm uốn lượn. áo cánh trong: tay dài và chít ở cổ tay. Bên ngoài là một chiếc áo, cộc tay. Quanh cổ áo có chiếc vân kiên (như chiếc yếm dài) chùm cả một phần ngực, lưng và vai. Quanh bụng đeo những miếng diềm vải rộng có trang trí nhiều đường thêu đẹp. Bụng chân quấn xà cạp và chân đi giày vải mũi nhọn. Lễ phục của nữ giới thời Lý thường là áo dài màu đen hoặc màu nâu sẫm mặc phủ ra ngoài áo cánh lửng. Có ba loại áo dài: Áo dài tứ thân có nguồn gốc truyền thống lâu đời, dùng phổ biến ở mọi tầng lớp từ kinh đô đến nông thôn. Áo dài tứ thân cấu trúc như áo cánh, chỉ khác là 4 vạt đều được kéo dài. Thân trước có hai vạt mở giữa, khi mặc thắt hai vạt trước tết nút và phần vạt còn lại bỏ thõng xuống dưới. Khi cần làm việc có thể bắt chéo vạt buộc thắt vòng ra phía sau lưng; Áo dài năm thân có xuất xứ từ phương Bắc, được may ghép bằng năm thân vải. Áo cũng có nguồn gốc truyền thống lâu đời dùng cho cả nữ giới lẫn nam giới nhưng khác nhau ở cổ áo và cách sử dụng. Áo tràng vạt của nữ có cổ áo rộng giao nhau, tay hẹp, đây là đặc điểm riêng của áo dài Việt Nam. Áo tràng vạt, trong Phật giáo thường mặc đi lễ chùa, màu áo đen hoặc nâu. Áo dài nam giới ngày ấy có loại áo dài năm thân mang kiểu cách tương tự như của áo dài nữ giới nhưng khác là phần cổ dựng cao thành gấp đôi cổ áo nữ và không hở cổ, áo này có phủ lá sen lớn lót phía sau vòng ra phía trước, tay áo nam giới rộng hơn. Tầng lớp quý tộc mặc áo dài năm thân bằng chất liệu cao cấp như: gấm, vóc, đoạn sa, thường mặc kép với một áo lót bằng lụa màu mỏng. Cũng có một số áo năm thân dùng trong giới quý tộc làm bằng các loại vóc, the, các sợi dệt trên vải dày hơn để khi mặc áo kép càng lộ rõ hoa văn của áo phía trong tạo sự duyên ẩn, không phô trương. Có thể nói việc nghiên cứu trang phục và hoa văn, họa tiết cung đình thời Lý như trên, ta thấy một ý nghĩa đặc biệt là nó đã phản ánh được mối tương quan thống nhất trong đời sống kinh tế, quân sự, văn hóa… của xã hội thời đó khá rõ nét. Trang phục cung đình nhà Trần (1225 – 1400): sự tiếp nối hoàn thiện dựa trên trang phục của thời Lý Triều Lý suy vong, triều Trần nối tiếp (1225 – 1400). Đất nước Đại Việt thời Trần, với ý chí sắt đá tự lập tự cường của triều đình và của toàn dân, xây dựng trên nền tảng truyền thống dân tộc, trên những chiến công ba lần chống xâm lược Nguyên – Mông, đã phát triển mạnh mẽ nhiều mặt. Về nghề dệt, thời gian này nhân dân ta đã có nhiều loại vải bông, vải gai, lụa, lĩnh, sa, the, nái, sồi, đoạn, gấm, vóc… Nghề thêu cũng phát triển. Tìm hiểu về trang phục hoàng đế nhà Trần cho thấy nhà Trần tiếp nối nhà Lý một cách hòa bình nên các di sản và giá trị thời Lý vẫn được học theo cũng như vẫn có sự học hỏi từ nhà Tống bên Trung Quốc. Về lễ phục thời Trần của hoàng đế vẫn là Cổn Miện. Quy chế về căn bản vẫn như thời Lý. Lê Tắc trong “An Nam chí lược” cho biết vua Trần có 4 loại mũ là: Mũ Miện, Mũ Thông Thiên, mũ Phù dung và mũ phốc đầu Về triều phục của hoàng đế, theo ghi nhận của Lê Tắc trong “An Nam chí lược” thì vua Trần có bộ triều phục Quyển Vân, đội mũ Quyển Vân (Quyển Vân quan – 卷雲冠) Tên gọi thực tế của mũ Quyển Vân là mũ Thông thiên ( Thông thiên quan – 通天冠) nhưng do dáng mũ uốn cong như mây cuốn nên tục gọi là Quyển vân Ngô Tự Mục thời Tống cho biết : ” Mũ Thông thiên của vua Tống đều dùng hạt Bắc châu uốn kết lại, còn gọi là mũ Quyển Vân” Mạnh Nguyên Lão thời Tống cũng mô tả: ” Hoàng đế đội mũ Thông Thiên, còn gọi là mũ Quyển Vân, mặc áo bào đỏ, cầm ngọc khuê” Minh họa Mũ Quyển Vân trong “Tam tài đồ hội” Về thường phục của vua Trần, theo Lê Tắc trong “An Nam chí lược” cho biết vua Trần mặc thường phục mũ Phù dung vào các buổi thường triều Mũ Phù Dung ( Phù Dung Quan – 芙蓉冠 ) là một loại mũ ảnh hưởng bởi tư tưởng của Đạo giáo, như chúng ta biết vào đời Trần triều đình theo hướng tam giáo đồng nguyên chứ không độc tôn Nho giáo, bên cạnh Phật giáo thì Đạo giáo cũng được yêu thích. Mũ Phù Dung là loại mũ có dáng như đóa hoa mẫu đơn (Phù Dung) hoặc hoa sen. Minh họa mũ Phù Dung trong “Tam tài đồ hội “ Ngoài ra, các vua quan nhà Trần rất nhiều lần mặc trang phục ảnh hưởng từ Đạo giáo. Ví dụ trong “Đại Việt sử ký toàn thư” từng ghi nhận việc vua Trần Nhân Tông mặc quần áo của đạo sĩ tiếp sứ nhà Nguyên Trần Cương Trung, mà Trần Cương Trung phải ken rằng “Thanh thoát tựa như thần tiên, đến khi về nước vẫn cứ nói mãi về phong thái của vua”, hoặc Trần Nhật Duật mặc áo xưởng hạc, đội mũ đạo sĩ làm phép trấn cho Trần Minh Tông khỏi ốm… Tìm hiểu về quần áo của quan lại nhà Trần, chúng ta cũng thấy được sự kế thừa nhất định trang phục quan lại từ thời nhà Lý nhưng có sự biến đổi nhất định để phù hợp với bối cảnh kinh tế, xã hội, văn hóa thời bấy giờ. Về triều phục của quan lại đời Trần vẫn duy trì quy chế mũ Lương Quan đi với Chu y, Chu thường như nhà Lý 2.Thường phục của quan lại Thường phục của quan lại nhà Trần có 2 lần sửa đổi lớn vào năm 1254 và 1300 Vào khoảng năm 1254 dưới thời Trần Thái Tông là hoàng đế đầu triều nhà Trần đã định ra chế độ thường phục cho các quan vẫn theo lối cũ của nhà Lý tức là mặc bào phục trơn, đội phốc đầu cánh chuồn dài Tới năm 1300 đời Trần Anh Tông lại đổi quy chế cho các quan theo Đại Việt sử ký toàn thư là :” chế ra kiểu áo mũ mới cho quan võ đội, quan văn đội mũ Đinh Tự màu đen và Tụng quan đội mũ toàn hoa màu xanh như quy chế cũ” Tuy vậy chỉ 3 tháng sau vào tháng 1 – 1301 triều đình lại định ra quy chế mới theo đó các quan văn lẫn võ đều đồng loạt đội mũ Đinh Tự chứ không chỉ có quan văn nữa Tới tháng 10 – 1301 lại có quy định kiểu mũ mới cho Vương, hầu, “ai tóc dài thì đội mũ Triều Thiên, ai tóc ngắn thì đội Bao Cân” Tới năm 1374, Trần Duệ Tông lại lệnh tụng quan thay vì đội mũ Toàn Hoa chuyển sang thay bằng mũ Bồn Hoa Như vậy thường phục của quan lại nhà Trần có 6 dạng: Phốc đầu, Triều Thiên, Bao Cân, Đinh tự, Toàn Hoa, Bồn Hoa Phốc Đầu Quy chế Phốc Đầu của nhà Trần căn bản vẫn như thời Lý cũng như các dạng phụ kiện. Triều Thiên Mũ Triều thiên là dạng mũ có 2 tầng giống như mũ Phốc Đầu chỉ có điều 2 cánh chuồn của nó thay vì nằm ngang thuôn dài thì nó uốn cong vểnh lên trên nên có tên gọi là Triều thiên (Bái trời). Chữ Đinh xoay ngang
Cân hoàn là một dạng trang sức phụ kiện bắt nguồn từ thời Tống dùng để đính vào khăn hay mũ có dạng vòng tròn bằng chất liệu quý như vàng, bạc, ngà… Kiểu dáng cụ thể của mũ Toàn hoa, Bồn hoa không được nói tới ngoại trừ chi tiết duy nhất là 2 loại mũ này được đính cân hoàn Tuy nhiên tên gọi là Toàn Hoa, Bồn Hoa thì theo lẽ thường phải gắn với việc so nhiều trang sức dạng hoa lá trên đó . Trong tranh Trúc lâm đại sĩ xuất sơn đồ các tụng quan, quan hầu đời Trần đội một loại mũ có dáng mũ gần như hình lục lăng, có 2 cánh mũ gấp về trước hoặc sau, vuông ngắn như 2 hình dưới đây Ngoài ra còn có 1 loại mũ như hình dưới mà các quan hầu, thị vệ đội là loại mũ có hoa văn lục lăng sau gáy giống An am chí lược mô tả. Có thể nói các vương triều Lý, Trần, được coi là giai đoạn phục hưng của nền văn hóa Việt cổ bản địa (văn minh Văn Lang – Âu Lạc) trên nền tảng khôi phục độc lập dân tộc và giữ vững chủ quyền quốc gia. Vị thế độc lập về chính trị – dẫn đến ý thức độc lập về văn hóa “Nam Bắc đều chủ nước mình, không phải noi nhau” (lời Trần Nghệ Tông). Xã hội, văn hóa Đại Việt thời Lý – Trần – Hồ đã pha trộn và hỗn dung giữa những yếu tố Nam Á và Đông Á trong một vị thế cân bằng văn hóa. Tất cả những điều này được thể hiện khá rõ nét qua những tiêu chuẩn về trang phục. Đây là giai đoạn thịnh đạt của nền văn hóa Đại Việt.
Từ thời Lý đến thời Trần, trang phục của người Việt Nam đã được hình thành với những bản sắc riêng rõ nét, được coi là tiền đề lớn cho những bước phát triển sau này. |
