Như chúng ta đã biết. “Nếu muốn giáo dục con người về mọi mặt thì trước hết giáo dục học phải hiểu biết con người về mọi mặt”, giáo dục có nhiệm vụ cơ bản là bảo đảm sự phát triển toàn diện của trẻ, chuẩn bị cho trẻ bước vào cuộc sống. Để làm được nhiệm vụ này giáo dục phải biết những qui luật chung của sự phát triển, biết ảnh hưởng của những điều kiện, phương tiện và phương pháp giáo dục đối với sự phát triển của trẻ. Nếu không có những hiểu biết này, những ảnh hưởng của giáo dục sẽ kém hiệu quả và phải mất nhiều thời gian mới tìm ra con đường tốt. Sự phát triển ý thức và toàn bộ nhân cách của con người đang trưởng thành không diễn ra một cách ngẫu nhiên. Nhưng nguyên nhân của nó nằm trong nội dung và sự tổ chức cuộc sống cho trẻ là phạm trù của giáo dục.
Giáo dục thói quen vệ sinh và hành vi văn minh cho trẻ là sự hình thành và phát triển nhân cách cho trẻ sự nhận thức qua cách giao tiếp và thông qua các bài thơ, câu chuyện nhằm giáo dục, đạo đức, lối sống, trí tuệ, thẩm mĩ và nhân cách của trẻ.
Cô giáo thường xuyên nhắc nhở trẻ và hướng dẫn cách giữ vệ sinh cá nhân, rèn luyện cho trẻ có thói quen vệ sinh, hành vi văn minh và dạy trẻ có ý thức giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, tôn trọng người khác như: không khạc nhổ bậy, không vứt rác ra lớp học, sân trường, nơi công cộng.
Trong trường Mầm non, tổ chức rèn luyện để hình thành thói quen vệ sinh và hành vi văn minh cho trẻ được thông qua chế độ sinh hoạt hàng ngày của cô và trẻ như: đón trẻ, thể dục sáng, giờ hoạt động chung, hoạt động vui chơi, đi dạo, ăn trưa, ngủ trưa, hoạt động chiều, nêu gương và chuẩn bị ra về. Những hoạt động trên nối tiếp nhau và được lặp đi lặp lại hàng ngày. Thông qua hoạt động hàng ngày cô giáo thực hiện nhiều yêu cầu rèn luyện thói quen vệ sinh và hành vi văn minh cho trẻ, dạy cho trẻ biết quan tâm, tự tin, tự ý thức và tôn trọng mọi người xung quanh, giáo dục tinh thần tự lực, tự giác, ý thức kỷ luật, trong sinh hoạt, hành vi văn minh, giữ gìn vệ sinh, giáo dục tình thương, quan hệ đoàn kết thân ái với bạn, biết yêu mến và tôn trọng người lớn, có ý thức chăm sóc và giữ gìn đồ dùng chung cũng như của riêng mình.
Dạy trẻ biết cách tự chăm sóc bản thân ngay từ khi còn nhỏ là điều rất quan trọng, nếu cha mẹ vì lo con chưa đến tuổi và làm thay cho con tất cả mọi việc thì có nghĩa cha mẹ đang lấy đi quyền được học hỏi và cơ hội phát triển bản thân của trẻ, không vì thế mà cha mẹ làm thay cho trẻ mà khuyến khích trẻ tích cực làm những việc vừa sức của trẻ.
Biết đi tiêu tiểu đúng nơi quy định. Trẻ biết ăn chín, uống sô, khi ăn cơm trẻ không làm rơi vãi. Các cháu đã thể hiện được nếp sống văn minh lịch sự. Biết đi thưa về chào. Khi gặp người lớn biết lễ phép chào hỏi. Biết nhường nhịn bạn và giúp đỡ lẫn nhau, khi ho ngáp hắt hơi, hỉ mũi, phải lấy tay che miệng. Biết tôn trọng và quý mến mọi người. Biết yêu quý bảo vệ cảnh đẹp của thiên nhiên, không bứt hoa, bẻ cành.
Giáo viên thường xuyên rèn cho trẻ tự rửa mặt, rửa tay trước khi ăn, sau khi đi đại tiểu tiện, chải đầu, đánh răng. Trẻ tự mặc quần áo, biết đòi hỏi người lớn phải cho mình ăn mặc gọn gàng sạch sẽ.
Cô giáo luôn tập cho trẻ ngủ dậy biết gấp mền, cất trải nệm, gối.
Biết giữ nhà cửa, đồ dùng đồ chơi gọn gàng sạch sẽ. Biết giúp cô lau bàn ghế, rửa đồ chơi, xếp lại giá đồ chơi gọn gàng ngăn nắp.
Khi ra ngoài nắng, mưa biết đội mũ nón và biết mặc áo mưa, trẻ bắt đầu hình thành vững chắc các quy tắc vệ sinh cá nhân và nếp sống văn minh.
Giáo viên cần rèn cho trẻ các kỹ năng như: Biết giúp cô việc vừa sức phơi khăn mặt.
Vui chơi là hoạt động chủ đạo của lứa tuổi mẫu giáo. Các đặc điểm tâm lý mới, các nét tính cách mới của trẻ được hình thành chủ yếu do hoạt động chủ đạo này. Vì vậy rèn luyện hành vi văn minh cho trẻ là một phương tiện giáo dục mạnh mẽ nhất. Ví dụ, trong vui chơi nếu bé giật đồ chơi của bạn, cô giáo có thể giải thích với bé: "việc giật đồ chơi của bạn là không được, nếu con thích thì phải mượn bạn". Cô giáo cũng có thể hỏi trẻ lần sau sẽ làm gì để mượn đồ chơi của bạn. Trong các loại trò chơi, trò chơi phân vai theo chủ đề có vị trí đặc biệt quan trọng. Thông qua chủ đề mà cô giáo có tác động vào nhiều khía cạnh hành vi của trẻ.
Trong trò chơi phân vai theo chủ đề có hai mối quan hệ, đó là quan hệ giữa trẻ với nhau và quan hệ giữa các vai chơi với nhau. Các vai đều có tác dụng nêu gương quan trọng ngay cả đối với trẻ đóng vai, cho nên việc khai thác tác dụng giáo dục của trò chơi phân vai đòi hỏi phải công phu, sự chuẩn bị, suy nghĩ chu đáo của cô giáo.
Đối với trẻ lứa tuổi này trẻ học mà chơi, chơi mà học, trong giờ vui chơi trẻ được thực hành trải nghiệm nhiều vai chơi khác nhau trong cuộc sống của người lớn, tôi tiến hành lồng hành vi văn minh vào vui chơi, qua đó trẻ được đối thoại những câu chào hỏi lễ phép, câu cảm ơn, xin lỗi, trao nhận bằng hai tay, tôi theo dõi quan sát lắng nghe để kịp thời uốn nắn trẻ khi có biểu hiện chưa chuẩn mực. Qua đó giúp trẻ hình thành thói quen hành vi văn minh trong giao tiếp.
Ví dụ: Qua trò chơi phân vai - y tá - bác sĩ.
Bác sĩ biết thăm hỏi bệnh nhân ân cần, xưng hô, cô, chú, bác, cháu đau chỗ nào? Đau ra sao? Y tá phát thuốc dặn bệnh nhân uống thuốc ngày mấy lần, bệnh nhân nhận thuốc, nhận đơn thuốc bằng hai tay và nói lời cảm ơn đối với cô y tá, bác sĩ.
Rèn luyện thói quen vệ sinh và hành vi văn minh cho trẻ thông qua tiết học nhằm trau dồi cho trẻ những tri thức cần thiết về cuộc sống xung quanh mà giúp trẻ gắn bó với quê hương, biết yêu quý người lao động, có ý thức bảo vệ thiên nhiên, có những hành vi văn minh, làm giàu vốn tri thức về cuộc sống của trẻ, thông qua các hình tượng nghệ thuật giáo dục tình cảm về đất nước, con người, thiên nhiên, xây dựng cho trẻ những tri thức và kinh nghiệm về hành vi văn minh và thói quen vệ sinh giúp trẻ nhận biết được điều tốt, điều xấu, thúc đẩy hành vi đạo đức cho trẻ. Thông qua hoạt động học tập cô giáo từng bước giáo dục trẻ có ý thức kỷ luật, kỹ năng, biết chủ động tự lực vượt qua những khó khăn để hoàn thành công việc được cô giáo giao cho. Cô giáo cần có thái độ đúng đắn, nếu trẻ mắc phải lỗi lầm thì cô giáo phải nhắc nhở ngay, biểu lộ thái độ không hài lòng nhưng với thái độ bình tĩnh. Cần tìm hiểu nguyên nhân vì sao trẻ lại như vậy, tuyệt đối không được nóng giận, mắng chửi hay đánh đập trẻ.
Lồng nội dung rèn luyện thói quen vệ sinh và hành vi văn minh vào các môn học có nhiều ưu thế nhằm hình thành cho trẻ những thói quen, hành vi có văn hoá.
Đối với giờ học phát triển thể chất:
Cô giáo dục trẻ siêng năng thể dục, tập đều đặn giúp cơ thể khoẻ mạnh, nhanh nhẹn, trong lúc tập các con không chen lấn, không xô đẩy nhau, không đùa giỡn,…
Rèn luyện thói quen vệ sinh và hành vi văn minh cho trẻ là khâu đầu tiên hình thành nhân cách cho trẻ đặc biệt là tuổi mầm non, vì vậy hình thành cho trẻ những cơ sở ban đầu giúp trẻ phát triển toàn diện về mọi mặt.
2.1. Thói quen vệ sinh thân thể
a/ Thói quen rửa mặt: Trẻ cần nắm được tại sao cần rửa mặt? Lúc nào thì cần rửa mặt? Cách rửa mặt như thế nào là sạch nhất?
b/ Thói quen rửa tay: Trẻ cần biết tại sao phải rửa tay? Khi nào thì cần rửa tay? Cách rửa tay như thế nào là sạch nhất?
c/ Thói quen đánh răng: Trẻ cần biết tại sao cần đánh răng? Lúc nào cần đánh răng? Cách đánh răng như thế nào là sạch nhất?
d/ Thói quen chải tóc: Trẻ cần biết tại sao phải chải tóc? Lúc nào nên chải tóc? Cách cầm lược, cách chải thế nào cho tóc suôn và không đau?
e/ Thói quen mặc quần áo sạch sẽ: Trẻ cần biết tại sao phải mặc sạch sẽ? Biết lúc nào nên mặc thêm hoặc cởi bớt quần áo? Biết cách thay quần áo?
2.2. Thói quen ăn uống có văn hóa vệ sinh
Trẻ cần nắm được các quy định về ăn uống như sau:
- Vệ sinh trước khi ăn: Rửa mặt, rửa tay, ngồi đúng vị trí của mình, mời mọi người xung quanh.
- Vệ sinh trong khi ăn: Biết sử dụng các dụng cụ ăn uống, biết nhai và nuốt đồ ăn, biết quý trọng đồ ăn, thức uống.
- Vệ sinh sau khi ăn: Biết sử dụng khăn sau khi ăn, uống nước súc miệng, dọn dẹp dụng cụ ăn uống và bàn ghế vào nơi quy định.
2.3. Thói quen hoạt động có văn hóa vệ sinh
- Được thể hiện trong hành vi của trẻ khi tham gia vào các hoạt động: học tập, vui chơi, lao động và các sinh hoạt khác.
- Trẻ biết giữ gìn ngăn nắp nơi học, chơi, lao động và sinh hoạt.
- Biết giữ gìn đồ dùng, đồ chơi, sách vở.
- Biết tổ chức thực hiện các kế hoạch hoạt động.
- Biết thể hiện một số phẩm chất của người lao động.
2.4. Thói quen giao tiếp có văn hóa
- Trẻ phải nắm được một số quy định về giao tiếp của trẻ với người lớn và bạn bè trên cơ sở tôn trọng và có thiện chí, biết sử dụng các phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.
- Trẻ biết chào hỏi mọi người khi gặp gỡ hoặc chia tay.
- Biết đề nghị khi có nhu cầu, biết thể hiện sự quan tâm khi người khác cần và đáp lại sự quan tâm của người khác.
- Biết thể hiện sự biết lỗi khi có lỗi và biết cách cư xử đúng mức khi người khác có lỗi với mình, biết thể hiện lòng tin với mọi người.
Trình bày các nội dung thói quen vệ sinh cho trẻ mầm non:
1/ Thói quen vệ sinh thân thể
a] Thói quen rủa mặt
- Trẻ cần nắm được tại sao phải rửa mặt, lúc nào cần rửa mặt.
- Cách rửa mặt: rửa những nơi cần được giữ sạch nhất [rửa từ khóe mắt ra đuôi mắt, từ sống mũi xuống miệng, trán, 2 má và cằm], chiều hướng rửa [từ trong ra ngoài, từ dưới lên trên, chuyển vị trí trên khăn trên các đầu ngón tay khi rửa các bộ phận trên mặt, biết vò khăn, vắt khô, phơi đúng nơi quy định
b] Thói quen rửa tay
- Trẻ biết tại sao phải rửa tay và nên rửa vào lúc nào.
- Cách rửa tay: thứ tự và cách tiến hành từng thao tác: xắn tay áo, vặn vòi nước tay vào vòi nước sau đó xát xà phòng cho đến khi nổi bọt, rủa tay đến khi hết trơn và rửa lại nước sạch.
c] Thói quen đánh răng
- Trẻ biết tại sao phải đánh răng, lúc nào cần đánh răng [sau khi thức dậy, sau khi ăn, trước khi đi ngủ]
- Cách chải răng: Rửa sạch bàn chải, để kem đánh răng, đặt bàn chải nghiêng 1 góc 30-45 độ so với mặt răng, chải hàm trên theo hướng từ trên xuống dưới, chải từ ngoài vào trong theo chiều xoắn ốc…súc miệng thật kỹ với nước sạch, rửa bàn chải và cất đúng nơi quy định.
d] Thói quen mặc quần áo sạch sẽ
- Trẻ biết tại sao phải mặc quần áo đẹp và luôn mới.
- Trẻ biết mặc quần áo phù hợp theo mùa.
- Cách thay quần áo: cởi quần áo theo thứ tự: cởi bỏ nút áo, tháo từng ống tay, ống chân, mặc theo thứ tự từ ống tay, ống quần, cài nút.
2/ Thói quen ăn uống có văn hóa
Việc ăn uống không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu sinh lý của cơ thể, mà còn có khía cạnh đạo đức, thẩm mĩ. Hành vi ăn phải lịch sự.
Trẻ cần:
+ Vệ sinh trước khi ăn: rửa mặt, rửa tay, ngồi đúng vị trí, mời cô và bạn cùng ăn.
+ vệ sinh trong khi ăn: biết sử dụng đúng dụng cụ ăn uống, quý trọng đồ ăn, không làm rơi vãi đồ ăn thức uống, mà bỏ vào dĩa…Phải ăn hết suất.
+ Vệ sinh sau khi ăn: Biết sử dụng khăn sau khi ăn, súc miệng, đánh răng, dọn dẹp dụng cụ ăn uống, xếp bàn ghế đúng quy định.
3/ Thói quen hoạt động có văn hóa
Thể hiện khi trẻ tham gia vào các hoạt động: học tập, vui chơi, lao động và các sinh hoạt khác.
Yêu cầu: trẻ biết giữ gìn ngăn nắp nơi học, chơi, lao động và sinh hoạt, thể hiện 1 số phẩm chất của người lao động: hứng thú, độc lập, tích cực, kiên trì….
4/ Thói quen giao tiếp có văn hóa
Thể hiện: trẻ nắm được 1 số quy định về giao tiếp giữa trẻ với người lớn và với bạn. biết sử dụng phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, hành vi phải thể hiện sự tôn trọng người khác.
Thói quen giao tiếp có văn hóa gồm: biết cách hỏi mọi người khi gặp gỡ hoặc chia tay, biết thể hiện sự đề nghị, biết xin lỗi cũng như cảm ơn, biết thể hiện lòng tin với mọi người…
Page 2
3. Phương pháp và hình thức giáo dục thói quen vệ sinh cho trẻ
3.1. Hoạt động học tập
- Việc giáo dục thói quen vệ sinh không nên tiến hành trên 1 tiết học riêng biệt, mà phải tiến hành dưới phương thức lồng ghép, tích hợp vào các tiết học ở các mức độ khác nhau.
- Khi lồng ghép, tích hợp giáo dục vệ sinh vào hoạt động học tập cần đảm bảo tính tự nhiên, hợp lí, khách quan của tri thức môn học; đảm bảo tính hệ thống, trọn vẹn của nội dung hoạt động học tập và đảm bảo tính vừa sức cho trẻ.
- Có thể sử dụng các phương pháp như: kể chuyện, trình bày trực quan, giảng giải, nêu gương, tổ chức trò chơi, xử lí các tình huống, khen thưởng, giao nhiệm vụ.
Các bước tiến hành:
+ Bước I: Nghiên cứu nội dung, phương pháp tổ chức, phương tiện hoạt động học tập.
+ Bước II: Xác định nội dung giáo dục vệ sinh cần lồng ghép vào các hoạt động học tập.
+ Bước III: Khai thác cấu trúc của tiết học để xác định thời điểm lồng ghép có hiệu quả.
3.2. Hoạt động vui chơi
- Vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mẫu giáo và nó có vai trò quan trọng đối với việc hình thành nhân cách trẻ nói chung, giáo dục thói quen vệ sinh nói riêng.
- Khi chơi trẻ có thể lĩnh hội những tri thức, kĩ năng và tạo được những xúc cảm, tình cảm nhất định.
- Nội dung giáo dục: Thói quen vệ sinh phụ thuộc vào chủ đề chơi [các chủ đề: “gia đình”, “cửa hang bách hóa”, “trường học”, “bệnh viện”]. Dựa vào chủ đề chơi và mức độ hình thành thói quen của trẻ có thể xác định nội dung giáo dục thói quen vệ sinh trong trò chơi của trẻ.
- Phương pháp giáo dục được thực hiện lồng ghép theo các bước tổ chức trò chơi thông qua dạo chơi, tham quan, trò chuyện, trao đổi với trẻ, đọc truyện.
Các bước tiến hành:
+ Bước 1: Cho trẻ đàm thoại trước khi chơi.
+ Bước 2: Tổ chức điều khiển quá trình chơi của trẻ.
+ Bước 3: Sau khi chơi.
3.3. Tổ chức chế độ sinh hoạt hằng ngày
- Tổ chức chế độ sinh hoạt chính là tổ chức cuộc sống của trẻ và bằng chính cuộc sống đó mà giáo dục trẻ.
- Nội dung giáo dục thói quen vệ sinh trong cuộc sống hàng ngày phụ thuộc vào nội dung hoạt động và sinh hoạt của trẻ.
- Phương pháp giáo dục, Quá trình hình thành thói quen vệ sinh là quá trình chuyển các hành động bên ngoài thành hành động trong óc cần trải qua các giai đoạn:
+ “Mẫu” được đưa ra ngoài dưới dạng vật chất.
+ Trẻ được quan sát “mẫu” để nắm được cơ cấu, logic của nó.
+ Hành động vật chất theo “mẫu”.
+ “Mẫu” dần dần được chuyển vào óc và rút gọn. Nhờ đó hành động vật chất ngày càng được hoàn thiện hơn.
3.4. Phối hợp với gia đình
- Mục đích giáo dục, Phối hợp nhằm nâng cao hiểu biết cho phụ huynh, thống nhất yêu cầu, nội dung, phương pháp giáo dục, tạo ra các điều kiện giáo dục cần thiết ở trường và gia đình
- Nội dung và phương pháp giáo dục
+ Trao đổi thường xuyên với gia đình được tiến hành trong thời gian đón và trả trẻ.
+ Tổ chức cuộc họp với gia đình vào các kì họp đầu năm giữa năm và cuối năm ...
+ Tổ chức chuyên đề giáo dục thói quen vệ sinh cho gia đình nhằm nâng cao hiểu biết của gia đình về việc giáo dục vệ sinh cho trẻ, học tập kinh nghiệm điển hình về giáo dục thói quen vệ sinh cho trẻ, trao đổi nội dung và biện pháp giáo dục trẻ.
CÂU HỎI ÔN TẬP
Phương pháp và hình thức giáo dục thói quen vệ sinh cho trẻ?
Bạn có thể xem lại phần thông tin ở mục 3.
Page 3
4. Đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ
4.1. Mục đích
Xác định thực trạng về mức độ hình thành thói quen vệ sinh của trẻ. Đề ra biện pháp giáo dục phù hợp nhằm nâng cao mức độ hình thành các thói quen vệ sinh ở trẻ.
4.2. Nội dung
Đánh giá được tiến hành theo 4 nội dung: thói quen vệ sinh thân thể, thói quen ăn uống có văn hóa vệ sinh, thói quen hoạt động có văn hóa, thói quen giao tiếp có văn hóa.
4.3. Phương pháp đánh giá
a/ Các tiêu chí đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ mầm non
* Đánh giá sự nhận thức:
- Nhận biết được hành động vệ sinh.
- Biết được các yêu cầu của hành động vệ sinh.
- Hiểu được cách thể hiện hành động vệ sinh.
- Hiểu được ý nghĩa của hành động vệ sinh.
* Đánh giá việc thực hiện:
- Tính tự giác của hành động.
- Tính đúng đắn của hành động.
- Mức độ thành thạo của hành động.
- Động cơ thực hiện hành động.
Dựa vào các tiêu chí, xây dựng thang đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ mầm non. Thang đánh giá được chia thành 5 loại: tốt, khá, trung bình, yếu, kém.
b/ Cách tổ chức đánh giá thói quen văn hóa vệ sinh của trẻ mầm non
- Để đánh giá thói quen văn hóa vệ sinh của trẻ, cần phối hợp sử dụng nhiều phương pháp thu thập thông tin: Phỏng vấn, trao đổi với trẻ, quan sát hành vi của trẻ trong các hoạt động và sinh hoạt hàng ngày, tạo tình huống giáo dục, …
- Khảo sát sự nhận thức của trẻ được tiến hành trong phòng riêng, yên tĩnh.
- Khảo sát việc thực hiện thói quen văn hóa vệ sinh của trẻ được tiến hành bằng cách quan sát hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của trẻ tại trường mầm non.
CÂU HỎI ÔN TẬP
Các tiêu chí đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ mầm non?
Các tiêu chí đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ mầm non
* Đánh giá sự nhận thức:
- Nhận biết được hành động vệ sinh.
- Biết được các yêu cầu của hành động vệ sinh.
- Hiểu được cách thể hiện hành động vệ sinh.
- Hiểu được ý nghĩa của hành động vệ sinh.
* Đánh giá việc thực hiện:
- Tính tự giác của hành động.
- Tính đúng đắn của hành động.
- Mức độ thành thạo của hành động.
- Động cơ thực hiện hành động.
Dựa vào các tiêu chí, xây dựng thang đánh giá thói quen vệ sinh của trẻ mầm non. Thang đánh giá được chia thành 5 loại: tốt, khá, trung bình, yếu, kém.